Strafuitsluitingsgronden

In het Nederlandse strafrecht bestaan twee soorten strafuitsluitingsgronden. Een strafbaar feit is pas strafbaar als er wordt voldaan aan twee vereisten; het gedrag is wederrechtelijk en de schuld van de gedraging moet aan de verdachte te wijten zijn. Wanneer een verdachte succesvol een beroep doet op een strafuitsluitingsgrond, is de verdachte niet strafbaar aan een strafbaar feit, omdat er niet wordt voldaan aan één van de twee vereisten.

Strafuitsluitingsgronden

Een feit is alleen een strafbaar feit wanneer de gedraging wederrechtelijk is en aan schuld te wijten. Wanneer een verdachte een succesvol beroep kan doen op een strafuitsluitingsgrond, dan is er geen sprake van een wederrechtelijke gedraging of een wederrechtelijke gedraging die aan schuld te wijten is.

Er bestaan twee soorten strafuitsluitingsgronden, namelijk rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden. Een rechtvaardigingsgrond neemt de wederrechtelijkheid weg en een schulduitsluitingsgrond de schuld. Ofwel: de verdachte die een succesvol beroep kan doen op eeen rechtvaardigingsgrond, heeft niet wederrechtelijk gehandeld en heeft dus ook geen strafbaar feit gepleegd. De verdachte die een succesvol beroep doet op een schulduitsluitingsgrond kan geen verwijt worden gemaakt en is daarom niet strafbaar.

Rechtvaardigingsgronden

In het strafrecht worden vijf rechtvaardigingsgronden onderscheiden. Vier van deze rechtvaardigingsgronden zijn vastgelegd in het wetboek van strafrecht door de wetgever. De vijfde is een ongeschreven rechtvaardigingsgrond die in het leven is geroepen door de Hoge Raad. De rechtvaardigingsgronden zijn: overmacht noodtoestand, noodweer, bevoegd gegeven ambtelijk bevel, wettelijk voorschrift en ontbreken materiele wederrechtelijkheid.

Overmacht noodtoestand

Iemand die een feit begaat waartoe hij door overmacht wordt gedrongen, is niet strafbaar. Overmacht wegens noodtoestand is een rechtvaardigingsgrond. Het gaat dan om situaties waarin iemand een keuze moet maken tussen twee botsende plichten: de plicht om de wet na te leven en een maatschappelijke plicht. Wanneer de maatschappelijk plicht zwaarder weegt dan de wettelijke plicht, kan iemand een succesvol beroep doen op overmacht noodtoestand. Het moet dan echter wel gaan om acute nood.

Noodweer

De rechtvaardigingsgrond noodweer is de bekendste rechtvaardigingsgrond van het Nederlandse strafrecht. Noodweer gaat om een noodzakelijke verdediging tegen een ogenblikkelijke en wederrechtelijke aanranding van je eigen of andermans lijf, eerbaarheid of goed. De aanranding moet op dat moment plaatsvinden, het moet gaan om verdediging van eigen lijf of goed (of andermans) en het moet een noodzakelijke verdediging zijn. De verdediging moet zowel proportioneel zijn en moet voldoen aan de subsidiariteitseis. Dit houdt in dat alleen een beroep op noodweer kan worden gedaan, wanneer er geen andere (mindere) mogelijkheid was om jezelf of eigendommen te beschermen.

Bevoegd gegeven ambtelijk bevel

Ieman die een ambtelijk bevel opvolgt, kan een strafbaar feit plegen. Wanneer dit het geval is kan die bersoon zich beroepen op rechtvaardigingsgrond 'bevoegd gegeven ambtelijk bevel'.

Wettelijk voorschrift

Niet strafbaar is, degene die een feit begaat ter uitvoering van een wettelijk voorschrift. Het kan voorkomen dat iemand een wettelijk voorschrift volgt, maar daarmee de strafwet overtreedt. Bijv. een agent die een verdachte klemrijdt met de auto. Hij volgt een wettelijk voorschrift, maar is niettemin strafbaar voor de vernieling van de auto van de verdachte. In dit geval kan de agent zich beroepen op 'wettelijk voorschrift'.

Ontbreken materiele wederrechtelijkheid (ongeschreven)
Deze rechtvaardigingsgrond is een bijzondere grond, omdat deze niet is vastgelegegd in het wetboek van strafrecht. Deze rechtvaardigingsgrond is door de Hoge Raad in het leven geroepen. Deze grond houdt in dat wanneer iemand een strafbaar feit pleegd, maar door het feit te plegen een onderliggende rechtsgoed van een strafbepaling wordt bereikt, iemand niet strafbaar kan worden gesteld.

Schulduitsluitingsgronden

Naast rechtvaardigingsgronden kent het strafrecht ook schulduitsluitingsgronden. Dit zijn: ontoerekeningsvatbaarheid, psychische overmacht, het noodweerexces en onbevoegd gegeven ambtelijk bevel.

Ontoerekeningsvatbaarheid

Niet strafbaar is diegene die een feit begaat, dat hem wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens niet kan worden toegerekend. Door het bestaan van een stoornis kan de dader geen verwijt worden gemaakt. De verdachte heeft dan geen schuld. Belangrijk is te weten dat verminderd toerekeningsvatbaarheid niet volledig ontoerekeningsvatbaar is. De rechter houdt bij verminderd toerekeningsvatbaar wel rekening met de situatie, maar de persoon blijft schuldig aan een strafbaar feit.

Psychische overmacht

Bij psychische overmacht gaat het erom dat iemand tot een bepaalde keuze wordt gedwongen. Het moet dan gaan om een acute, van buiten komende drang of kracht waar rederlijkerwijs geen weerstand tegen kan worden geboden. Om een beroep te kunnen doen op psychische overmacht moet er sprake zijn van proportionaliteit en subsidiariteit. Dat betekent dat het handelen wel in verhouding moet staan met het te bereiken doel. Tevens moet aangetoond kunnen worden dat er niet een minder aangrijpend middel voorhanden was.

Noodweerexces

Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien deze het onmiddelijke gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt. Er moet sprake zijn van een noodweersituatie. Wanneer iemand zich in die noodweersituatie bevond onder invloed van de hevige gemoedstoestand die veroorzaakt is door de noodweersituatie dan mag disproportioneel geweld worden gebruikt.

Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel

Wanneer iemand een beroep doet op de schulduitsluitingsgrond 'onbevoegd gegeven ambtelijk bevel' dan beroept diegene zich op het volgende: de verdachte heeft een bevel opgevolgd waarvan hij niet wist of hoefde te weten dat dit bevel onbevoegd werd gegeven. Hij is, met andere woorden, op het verkeerde been gezet.