Interpretatiemethoden binnen de rechtspraak

Onze wetten zijn vaak moeilijk te begrijpen en vragen vaak om uitleg. Deze uitleg wordt gegeven door een rechter, die de rechtsregels interpreteert of aanvult. Hiervoor zijn verschillende methoden denkbaar, er zijn verschillende interpretatiemethoden.

Interpretatie en rechtsvinding

Wanneer bepaalde wettelijke regelingen onduidelijkheden geven of in een bepaalde zaak niet passen, zal de rechter deze rechtsregels moeten uitleggen. Deze vorm van uitleg wordt interpretatie genoemd. Door wetten te interpreteren doet de rechter aan rechtsvinding (Rechtsbronnen: de Rechtspraak), hij maakt als het ware nieuwe rechtsregels. Door gebruik te maken van bepaalde methoden en technieken weet de rechter door middel van rechtsvinding een oplossing te vinden voor de aan hem voorgelegde zaak.

We kennen twee vormen van rechtsvinding, de autonome en de heteronome rechtsvinding. Als een rechter zijn beslissing enkel baseert op zijn eigen mening, spreken we van zuivere autonome rechtsvinding. De rechter let hierbij dus totaal niet op de wettelijke regels die in zijn zaak een rol spelen en oordeelt enkel naar eigen vermogen. In Nederland komt deze extreme vorm van rechtsvinding niet vaak voor, meestal zal de rechter zich toch enigszins aan onze wetten binden en wordt de autonome rechtsvinding gematigder. Bij de zuivere heteronome rechtsvinding is de rechter enkel een spreekbuis van de wet. Hij past de wet alleen maar toe en geeft hierbij geen eigen interpretatie of mening. Ook de zuivere heteronome rechtsvinding wordt in Nederland niet vaak meer gebruikt. Men geeft vaak de voorkeur aan een gematigde vorm van interpretatie.

De interpretatiemethoden

Als rechters een wet interpreteren, hanteren zij hierbij vaak een bepaalde interpretatiemethode. We kennen vele interpretatiemethoden, de zes belangrijkste volgen hier.

Bij de grammaticale interpretatiemethode wordt er door de rechter exact naar de letter van de wet gekeken. Dit betekent dat de rechter kijkt naar de woorden van de wet, naar hoe de wetgever de wet heeft opgeschreven. De rechter kijkt hierbij naar de algemene betekenis van de woorden in een wettekst, dit meestal volgens een gangbaar woordenboek. Vaak kijkt men naar het normale spraakgebruik van een woord. Meestal gaat het niet om een hele wettekst, maar om een bepaald woord in de tekst zelf. De rechter zal de betekenis van het woord achterhalen en zo de wettekst uitleggen.

De wetgever is degene die wetteksten maakt. Deze teksten kennen vaak een lange geschiedenis en een lastig ontwikkelingsproces. Tijdens het maken van zo’n wet wordt vaak uitleg gegeven over waarom de wet is gemaakt en waarvoor hij dient. Dit staat ook wel bekend als de wetshistorie of de parlementaire geschiedenis. De ontstaansgeschiedenis van een wet speelt vaak ook een rol bij de interpretatie van wetten. Dit wordt wel de wetshistorische interpretatiemethode genoemd, waarbij men vooral kijkt naar de bedoeling van de wetgever met de desbetreffende wet.

De rechtshistorische interpretatiemethode lijkt enigszins op de wetshistorische methode. Hierbij wordt er echter gekeken naar de hele geschiedenis rond een wet, niet alleen de wetsgeschiedenis speelt een rol, ook de maatschappelijke geschiedenis is van belang. Vaak komen wetten voort uit maatschappelijke behoeften van de burger en spelen allerlei geschiedkundige gebeurtenissen hierbij een rol. Naast de maatschappelijke geschiedenis, kijkt de rechter ook vaak naar oude rechtssystemen, zoals die van het Romeinse recht of het recht uit onze vaderlandse geschiedenis. Een rechter kan hierdoor de bedoeling van de wet doorzien, zoals die bijvoorbeeld bij het ontstaan is bedoeld.

Alle wetten samen vormen een groot geheel en zijn vaak hecht met elkaar verbonden. Ons rechtssysteem is systematisch opgebouwd en toont samenhang. Hierdoor kan de rechter ook volgens de wetsystematische interpretatiemethode wetten uitleggen. Wetten passen vaak binnen een hoofdstuk, paragraaf of gedeelte van een wetboek en dus moet er bij de uitleg van een wet ook naar het geheel van alle wetten daaromheen worden gekeken. Als de rechter inzicht heeft in het geheel van regels, kan die ene regel ineens heel duidelijk zijn!

Een moderne interpretatiemethode is de teleologische methode. Bij deze methode kijkt men naar het maatschappelijk doel van een wet. Waar dient de wet nou eigenlijk voor, wat moet het voorkomen of wat moet het juist stimuleren. Met andere woorden, wat is het doel van deze wet? De rechter kijkt bij deze methode naar wat een wet kan betekenen in een samenleving en hoe hij deze wet zinnig kan uitleggen.

Als laatste kennen we de anticiperende interpretatiemethode. Dit is een lastige methode, waarbij de rechter zijn beslissing baseert op de uitleg van nog niet ingevoerde wettelijke regelingen. Hij vestigt zijn mening dus op nog niet officieel geldend recht. Het spreekt dus voor zich dat de rechter dit niet al te snel doet, maar als de situatie er om vraagt, zal hij het ook niet nalaten.

De interpretatiemethoden op een rij

• De grammaticale interpretatiemethode
• De wetshistorische interpretatiemethode
• De rechtshistorische interpretatiemethode
• De wetsystematische interpretatiemethode
• De teleologische interpretatiemethode
• De anticiperende interpretatiemethode

Zie ook: Rechtsbronnen