De nachtelijke hemel: achtergrond van bekende sterrenbeelden

Als je ’s nachts naar boven kijkt, kun je een prachtige sterrenhemel zien. Maar dat wordt tegenwoordig wel steeds minder. Er is sprake van ‘lichtvervuiling’. In de steden branden veel lampen om huizen, winkels en wegen te verlichten. Ook op het platteland worden steeds meer huizen ook ’s nachts verlicht. Daardoor zie je nu veel minder van de sterren dan vroeger. Toch is het leuk om sterrenbeelden te vinden aan de hemel, vooral als je het verhaal achter die sterrenbeelden weet.

Figuren in de sterren

In de Oudheid, de tijd van Grieken en Romeinen, had men geen last van lichtvervuiling en keek men veel meer naar de sterrenhemel. Men zag mythische figuren in groepen sterren en gaf ze namen. Ook gaven ze de sterren namen van goden en dieren. De mensen in de Oudheid gingen ervan uit dat de sterren van een sterrenbeeld ook echt bij elkaar hoorden. Nu we met moderne apparaten de afstand tussen sterren kunnen meten, weten we dat de sterren alleen maar bij elkaar lijken te staan. Vanaf een ander punt in de ruimte ziet een groep sterren er heel anders uit. Soms is het moeilijk om de figuren te herkennen die de sterrenbeelden voorstellen. Toch zijn er een paar sterrenbeelden die makkelijk te vinden en te herkennen zijn.

Grote en Kleine Beer

Een voorbeeld van zo’n makkelijk te vinden sterrenbeeld dat bijna iedereen kent is de Grote Beer. Het is een circumpolair sterrenbeeld, wat betekent dat het altijd boven de horizon te zien is. Het bekende steelpannetje is eigenlijk maar een gedeelte van de Grote Beer. De steelpan bestaat uit de zeven helderste sterren van dit sterrenbeeld en vormt een deel van het lichaam van een beer. Trek een denkbeeldige lijn van de buitenste sterren van de steelpan omhoog en je komt bij de Kleine Beer, of bij de Poolster om precies te zijn, die onderdeel uitmaakt van dit sterrenbeeld. Bij deze sterrenbeelden hoort de mythe van Callisto, een nimf uit het gevolg van de jachtgodin Artemis. De nimfen bleven maagd, net als Artemis zelf, maar Callisto werd verkracht door Zeus. Ze kreeg een kind van hem, een jongen die ze Arkas noemde. Hera, de vrouw van Zeus, was boos en nam wraak door Callisto in een beer te veranderen. Sommige bronnen zeggen dat Artemis zelf de beer Callisto doodde, maar het gangbare verhaal is dat Arkas Callisto tegenkwam terwijl hij aan het jagen was. Callisto herkende haar zoon en ging op hem af, maar Arkas zag een beer en wierp zijn speer naar haar. Zeus kreeg medelijden en kwam tussenbeide. Hij plaatste Callisto aan de hemel als het sterrenbeeld ‘Grote Beer’ en haar zoon naast haar als ‘Kleine Beer’. Hera was hier niet blij mee en vroeg Tethys, een watergodin, om hen te straffen. Thetys besloot hen geen water te geven en daardoor cirkelen de Grote en Kleine beer door de hemel zonder onder de horizon te verdwijnen voor een duik in de zee.

Cassiopeia, Cepheus en Andromeda

Ook het sterrenbeeld Cassiopeia is goed te herkennen. Cepheus en Andromeda staan hier vlak bij.
Achter deze sterrenbeelden zit een verhaal, een Griekse mythe. Cepheus en Cassiopeia waren koning en koningin van Ethiopië. Cassiopeia beledigde de zeegod Poseidon, door te zeggen dat haar dochter Andromeda mooier was dan de Nereïden (de zeenimfen). Poseidon stuurde een monster naar Ethiopië, een walvis die Cetus heette, en de koning moest Andromeda offeren om te voorkomen dat het monster het land zou vernietigen. Andromeda werd vastgebonden aan een rots, maar toen kwam de held Perseus. Hij redde Andromeda en zo liep alles goed af. De personages uit deze mythe staan nu aan de hemel op het noordelijk halfrond, en Cetus de walvis op het zuidelijk halfrond.

Orion

Een ander sterrenbeeld dat makkelijk te herkennen is, is Orion. Ook hierbij hadden de oude Grieken een verhaal. Hier zijn echter verschillende versies van. Orion was een jager. Ook zijn sterrenbeeld lijkt op een jager, met een knots en een schild. Er is een versie van het verhaal waarin Orion zegt dat hij alle dieren van de aarde kan doden. Gaia, de aarde, is hier boos om en stuurt een schorpioen op hem af. In een andere versie is de schorpioen gestuurd door de godin Artemis, op wie Orion verliefd zou zijn. Het was niet wederzijds, dus Artemis stuurde een schorpioen. Er is ook een theorie dat Artemis wel verliefd was op Orion. Toen Orion in de zee zwom, vluchtend voor de schorpioen, zou Artemis hem per ongeluk gedood hebben. Ze wist niet wie hij was. Toen ze zag wat ze gedaan had, zette ze hem als sterrenbeeld aan de hemel. Het sterrenbeeld Orion vlucht nog steeds voor de schorpioen. Als het sterrenbeeld schorpioen boven de horizon uitkomt, verdwijnt Orion er onder.