Sterrenbeelden aan de hemel: Grote Beer, Kleine Beer, Draak

Of je nou over een telescoop beschikt of niet, je hebt vast wel eens gehoord van het sterrenbeeld Grote Beer, de zogenaamde 'steelpan'. Maar wat is dit sterrenbeeld nu precies en waar staat het? En wat is het verschil met het sterrenbeeld Kleine Beer? In welk van deze twee sterrenbeelden staat de Poolster? Welk sterrenbeeld staat aan de sterrenhemel juist tussen beide Beren in? Wat is de rol van de dierenriem? Op al deze - en andere - vragen krijg je antwoord in dit artikel.

Grote Beer

De Grote Beer (Ursa Major) is zonder twijfel het meest bekende sterrenbeeld en velen herkennen het in de vorm van een zogenaamde steelpan (zie afbeelding). Het sterrenbeeld Grote Beer is echter veel groter dan enkel de zeven heldere, goed waarneembare sterren waaruit de steelpan bestaat. Als je de steel van de steelpan als staart van de beer beschouwt, krijg je een goede indicatie van hoe groot het sterrenbeeld in feite is. De Grote Beer is een circumpolair sterrenbeeld, dat wil zeggen dat het altijd boven de horizon te vinden is. Wel wisselt de locatie; in de lente staat het sterrenbeeld vrijwel recht boven je hoofd, in het najaar wat lager in het noorden. De Grote Beer behoort, samen met onder meer Cassiopeia (in de vorm van een 'W') en Orion (gelijkend op een zandloper, klik hier voor artikel) tot de meest zichtbare sterrenbeelden van het noordelijk halfrond. Alhoewel het een dierennaam betreft, maakt de Grote Beer (uiteraard) geen deel uit van de zogenaamde dierenriem aan de hemel (klik hier voor meer informatie). Interessant is ook het sterrenbeeld Leeuw, te vinden een eind recht onder de onderkant van de 'pan' van de steelpan.

Kleine Beer en Poolster

De Kleine Beer (Ursa Minor) is een bekend sterrenbeeld, aangezien de Poolster (polaris) er deel van uitmaakt. Veel mensen denken dat de Poolster de helderste ster aan de sterrenhemel is. Dit is echter niet het geval: alhoewel de Poolster, dichtbij de noordelijke hemelpool staand, een belangrijke ster is waaromheen alle andere sterren in 24 uur tijd lijken te draaien, zijn er veel helderdere sterren dan de Poolster, zoals Sirius (of Hondsster, deel van het sterrenbeeld Grote Hond) en Castor en Pollux (deel van Tweelingen). Om de Poolster te vinden kun je de twee meest rechtse sterren uit de pan van de Grote Beer naar boven door trekken. Als de de afstand tussen beide zo'n vijf keer omhoog projecteert, kom je vanzelf bij de Poolster uit. Deze vormt tevens het hoogste punt van de steel van de Kleine Beer, die volgens velen ook de vorm van een - gezien de omhoog lopende steel wat merkwaardige - steelpan heeft. Anderen zien er juist weer een (tabaks)pijp in (zie afbeelding). Ook de Kleine Beer is een circumpolair sterrenbeeld: deze is het gehele jaar zichtbaar. Zeelieden waren vroeger zeer vertrouwd met de Kleine Beer, inclusief Poolster: het was met deze herkenbare verschijning aan de sterrenhemel immers mogelijk om zowel het noorden, alsmede ook je eigen noorderbreedte te bepalen.

Draak

De Draak (Draco) is de naam van een groot, uitgestrekt sterrenbeeld dat zich tussen de Grote en Kleine Beer bevindt. De kop van de Draak wordt gevormd door een opvallend vierkant van sterren en bevindt zich een aardig eind onder de onderkant van het 'pangedeelte' van de Kleine Beer. De rest van de Draak bestaat uit een langgerekt lichaam dat zich - als een letter S in spiegelbeeld - tussen de Kleine Beer en Grote Beer heen slingert. Het lichaam van de Draak is niet altijd even goed waar te nemen, desalniettemin is het altijd leuk om op zoek te gaan naar deze markante verschijning aan de hemel, die tussen de zojuist besproken sterrenbeelden staat.