De heldere poolster en de kleine beer

De bewondering is groot wanneer de hemel bezaaid is met sterren. De heldere duidelijke en lichte puntjes in de lucht. De een nog helderder dan de ander. Sterren die een figuur volgen wat meestal met het blote oog niet altijd even duidelijk is. De leeuw, kreeft, vissen en alle tekenen van de dierenriem. En die ene heldere ster, die er altijd staat wanneer de lucht helder is, de poolster.

• Hoe ontstaat een ster
• Wat zijn sterren eigenlijk
• De poolster
• Het vermoeden dat de poolster kleiner wordt

Hoe ontstaat een ster

In de ruimte bevinden zich wolken van waterstof en helium en zeer koude ruimtestofdeeltjes. Nevels genoemd. Door de zwaartekracht van de wolk of nevel, wordt het gas en de stofdeeltjes in elkaar geperst en warmt op. Tot de temperatuur zo hoog wordt en waterstof en helium worden omgezet in ioniserende energie (een nucleair proces) en een ster is geboren. Een ster heeft een temperatuur van 5500 graden Celsius (net als de zon) en in de kern ongeveer 15 miljoen graden Celsius. Verschillende sterren zijn echter veel groter dan de zon. De grootste ster, de Canis Majoris heeft een doorsnee van zo’n drie miljard kilometer, 2100 keer groter dan de zon!

Wat zijn sterren eigenlijk

Onze bekendste ster is De zon. De zon is eigenlijk een grote gasbol, net als de sterren. De zon is een gemiddelde ster maar staat dichterbij de aarde, dus duidelijker waarneembaar. Er zijn sterren die 100 maal meer massa hebben dan de zon en ook veel groter zijn. Omdat ze veel verder weg staan lijken ze dus kleiner om te zien vanaf de aarde. Ook overdag zijn er sterren maar ze zijn niet te zien omdat de zon die dichterbij de aarde staat, het overdag licht maakt. Maar sterren leven niet zolang als de zon. Het nucleaire proces zal niet oneindig doorgaan. Wanneer eerst de waterstof verbrand en daarna het helium, verdwijnt de brandstof en de ioniserende energie. De ster zal krimpen, ontploffen of langzaam afkoelen. Dat na miljoenen tot tientallen miljarden jaren licht gegeven te hebben!

De poolster

De poolster, Polaris, is de naam van de ster die zich aan een van de hemelpolen bevindt.
Voor de Noordelijk pool van de aarde is dat nu de ster Polaris (alpha Ursae Minoris) en voor de Zuidelijke pool is dat de minder heldere ster, Sigma Octantis of ook wel Polaris Australis genoemd. Wie in Nederland lang kijkt naar de heldere hemel ‘ziet’ dat de poolster verschuift gedurende de nacht. Toch blijft de poolster wel terdege op z’n plek staan. Doordat de poolster in het verlengde staat van onze aardas, die in 24 uur om zijn eigen as draait, lijken sterren te bewegen. Juist omdat de poolster amper beweegt is het een ster die de richting kan aangeven. Door de poolster Polaris kun je namelijk vrij nauwkeurig de plaats van de noordelijke hemelpool aangegeven. Door dit gegeven is het ook handig om de sterrenhemel te ‘lezen’. Om namen te geven aan alle sterren wel of niet behorend bij een sterrenbeeld. Een sterrenbeeld zijn meerdere sterren bij elkaar met namen van dieren of Goden.

Sterrenbeeld de kleine beer en de poolster horen bij elkaar

De poolster maakt ook deel uit van een sterrenbeeld. Sterrenbeeld de kleine beer. Je zoekt de poolster en je hebt meteen het sterrenbeeld de kleine beer. De kleine beer lijkt op een pannetje met een steel en de bovenste ster van de steel is de poolster. De kleine beer is het pannetje waar de steel een beetje omhoog loopt. Het andere pannetje, de grote beer, heeft een steelpan die naar beneden loopt.

Het vermoeden dat de poolster kleiner wordt

Elk jaar verliest de poolster ongeveer één miljoenste massa van de zon. Dat is ongeveer net zoveel als de hele aarde bij elkaar. Dit zeggen wetenschappers in het blad The Astrophysical Journal Letters. De poolster Polaris is een Cepheïde, een pulserende veranderlijke ster. Deze sterren hebben een exacte lichtkrachtrelatie. Een relatie in helderheid en intensiteitsverandering. In het geval van de Polaris is dat vier dagen.

Minder in massa

Wanneer de periode veranderd betekent dit volgens onderzoeker Dr. Hilding Neilson, dat de ster in massa afneemt. De énige verklaring voor deze verandering is dat de poolster elk jaar een aanzienlijke hoeveelheid massa verliest. Want de snelheid waarmee de periode verandert, hangt nauw samen met veranderingen in de massa van de ster. Als de periode op een manier die door standaardtheorieën niet kan worden verklaard, langer wordt dan moet de ster wel in massa afnemen. De poolster zal in minder dan één miljoen jaar evolueren van een helium fuserende Cepheïde tot een reuzentakster, oftewel een koelere, veel verder ontwikkelde ster.