Planetoïde, meteoroïde en komeet: Wat is het verschil?

Er zijn tig benamingen die we gebruiken om hemellichamen in ons zonnestelsel aan te duiden. Om de zoveel tijd kondigt NASA weer aan dat er een object dicht langs onze Aarde raast. Maar vaak weten we niet wat er met dat object wordt bedoelt. Ook slaan objecten uit de ruimte in op Aarde die wederom een andere benaming hebben dan de objecten die zich door de ruimte bewegen. Om het nog ingewikkelder te maken is het fenomeen ‘vallende ster’, geen ster maar een meteoor. Voor de kenner zal het geen probleem zijn om de verscheidene objecten uit elkaar te houden, maar voor de leek is dit toch lastig. Dus wat is nu eigenlijk het verschil tussen een planetoïde, asteroïde, meteoroïde, meteoor, meteoriet en een komeet?

Planetoïde

Samenstelling en formaat

Een planetoïde (beter bekend als asteroïde) is een object dat zich vaak bevindt zich tussen de baan van Mars en Jupiter en draait in een baan om de zon, een planeet of een maan. Ze bestaat uit steen (voornamelijk basalt), ijzer, nikkel en/of ijs en is onregelmatig van vorm, doordat ze te weinig massa heeft om een ellipsoïde (een afgeplatte bol) te creëren. Het object kan de grootte hebben van een stofdeeltje tot ruim 500 kilometer in diameter. De grootste planetoïde was ‘Ceres’ totdat die in 2006 werd geherdefinieerd als dwergplaneet. Sindsdien is ‘2 Pallas’ het een diameter van 521 km de grootste komeet die tot heden is ontdekt. De bekendste planetoïde is ‘24 Themis’ die NASA in 2009 ontdekte. De met ijs bedekte planetoïde wordt beschouwd als zeer plausibel bewijs dat de inslag van een planetoïde het eerste water naar de Aarde heeft gebracht.

Planetoïdengordel

Er zijn miljoenen planetoïden in ons zonnestelsel, waarvan ruim een miljoen zich bevinden in het gebied tussen de planeten Mars en Jupiter: de planetoïdengordel. De planetoïden in deze ring kunnen geclusterd (een trojaan) of afzonderlijk en zonder botsingen in de ring draaien. Astronomen geloven dat de planetoïdengordel bestaat uit gefragmenteerde stukken van een planeet die tussen de baan Mars en Jupiter moet hebben gelegen. Op de locatie van de planetoïdengordel zou een planeet moeten zijn volgens de Wet van Titus-Bode. Deze formule concludeert dat er een harmonische afstand bestaat tussen de planeten en de zon. Echter, achter Mars zit toch echt Jupiter.

Richting Aarde

Een planetoïde die zich niet in planetoïdengordel bevindt of zich daaruit losmaakt, kan naar de Aarde komen. Een planetoïde die richting de Aarde komt, maar niet voldoende nadert om in de aardbaan te belanden, heet een ‘Near-Earth Asteroïd’ (NEA). Komt het object wel in de baan om de Aarde terecht, dan wordt het een ‘Earth-crosser’ genoemd. Afhankelijk van haar massa (want hoe meer massa hoe groter het zwaartekrachtoppervlak) blijft ze in de aardbaan of wordt ze door de zwaartekracht naar de Aarde getrokken. Miljoenen Earth-crossers, met lengtes van 1 meter tot 32 kilometer, zijn bekend.

Meteoroïde

Samenstelling en formaat

Een meteoroïde is een zeer klein hemellichaam, zwevend in het zonnestelsel dat een afgebroken stukje komeet kan zijn of een overblijfsel van het ontstaan van het zonnestelsel. Een meteoroïde kan het formaat hebben van een graankorrel tot één meter breed. Objecten kleiner dan een graankorrel wordt ruimtestof genoemd. Elke meteoroïde bestaat uit steenachtig ijzer, steen en/of nikkel. Er worden drie typen onderscheiden op basis van hun samenstelling. Een ijzermeteoroïde heeft een hoog nikkelgehalte (6% tot 25%) en is door de combinatie met het hoge ijzergehalte magnetisch. Een steen-ijzermeteoroïde en steenmeteoroïde zijn moeilijk van elkaar te scheiden, maar beide bevatten ze erg weinig of geen ijzer. Jaarlijks dringt 15 miljoen kilogram aan meteoroïden door tot de atmosfeer van de Aarde.

Meteoor

Een meteoor is een meteoroïde die in de atmosfeer van de Aarde terecht is gekomen. Vaak wordt het stukje meteoroïde al verbrand voordat het in contact komt met de atmosfeer. Tijdens het verbrandingsproces worden de lagen van de meteoor weggebrand wat veel licht produceert. De kleur van het licht is afhankelijk van de chemische samenstelling van de meteoor en de snelheid waarmee ze door de atmosfeer beweegt. Vijf kleuren licht kunnen worden afgeven, namelijk Oranjegeel (natrium), geel (ijzer), blauwgroen (magnesium), violet (calcium) of rood (stikstof en zuurstof). Het aanschouwen van een meteoor, staat beter bekend als een vallende ster. Meerdere meteoren die een zichtbaar licht in de hemel aftekenen wordt een sterrenregen, meteorenzwerm of meteorenstorm genoemd.

Meteoriet

Als de meteoor niet volledig wordt vernietigd tijdens haar tocht door de atmosfeer, maar inslaat op Aarde wordt het een meteoriet genoemd. Grotere meteorieten die enkele tientallen meters in diameter kunnen zijn, worden vuurballen genoemd. Vuurballen geven tijdens hun reis door de atmosfeer, zoals de naam suggereert, veel meer licht af dan kleinere meteoren. Ruim 500.000 vuurballen vinden jaarlijks plaats, maar meestal wordt dit fenomeen niet opgemerkt, omdat het boven oceanen voorkomt of zich overdag afspeelt.

Komeet

Samenstelling en formaat

Een komeet is een klein hemellichaam, maar groter dan een meteoroïde, die meestal in een elliptische baan rond een ster draait. De komeetkern (de vaste kernstructuur van een komeet) bestaat uit een samensmelting van steen, stof, ijswater en bevroren gassen zoals kooldioxide, koolmonoxide, methaan en ammoniak. De kern kan een doorsnede hebben van 1 tot 30 kilometer. Ze is onregelmatig van vorm, omdat ze een lage massa heeft en dus niet door haar eigen zwaartekracht tot een bol kan worden gedrukt.

Coma en komeetstaart

Als een komeet op 5 AE afstand (circa 750 miljoen kilometer) van de zon komt, zal ze door de verhitting sublimeren. Dat houdt in dat de buitenlaag van de komeet uiteenvalt in gas. De nevelige gaswolk om de komeetkern wordt een coma genoemd. Onder invloed van de zonnewind kunnen deeltjes uit de coma terechtkomen in een stof- of plasma-achtige wolk in een sliert achter de kern: de staart. De lengte van de staart varieert van 100.000 tot 1.000 000 kilometer lang tot zelfs ruim 150 miljoen kilometer lang.

Kuipergordel en Oortwolk

Een komeet bevindt zich doorgaans op een grote afstand van de zon. Ze kunnen afkomstig zijn uit de Kuipergordel (en de gerelateerde verstrooide schijven) of uit de Oortwolk.

De Kuipergordel ligt voorbij de baan van Neptunus en bevat bevroren overblijfselen van de vorming van het zonnestelsel. De fragmenten in de gordel worden gerefereerd als objecten, omdat het lastig is om de bevroren brokken te classificeren als bijvoorbeeld planetoïden of kometen. In dezelfde regio bevinden zich verstrooide schijven, die bestaan uit objecten die waarschijnlijk afkomstig zijn uit de Kuipergordel en zijn door hun zwaartekracht een cluster gaan vormen. Kometen in de Kuipergordel of verstrooide schijven heten kort-periodieke kometen. Hun naam is afgeleid aan hun korte omlooptijd (de tijd die een hemellichaam aflegt om één rondje om de zon te draaien) van 200 jaar of minder.

De tegenhanger van kort-periodieke kometen zijn lang-periodieke kometen. Van lang-periodieke kometen wordt gedacht dat ze afkomstig zijn uit de Oortwolk. Dit is een bolvormige wolk waarvan het bestaan nog niet is bewezen. De wolk zou achter de Kuipergordel moeten liggen en bestaat uit vele miljarden objecten van steen en ijs. Ondanks de grote afstand worden deze kometen beïnvloed door de zwaartekracht van de zon. Ze doen er duizenden tot maar liefst 6 miljoen jaar over om een rondje om de zon te draaien.

Lees verder

• De evolutie van sterren: van begin tot einde