1947 - het meest spectaculaire weerjaar ooit

Het jaar 1947 ligt al heel wat jaren achter ons en slechts weinigen van ons hebben er concrete herinneringen aan. Toch is 1947 een jaar dat menig weerliefhebber doet watertanden. Na een lange, koude en sneeuwrijke winter, volgde immers een hete zomer, die zijn gelijke in jaren niet kende. Opmerkelijk is ook dat de warmste januaritemperatuur ooit in dat jaar in Maastricht werd gemeten. Een weerjaar van uitersten met records die tot op heden (soms) nog niet geëvenaard zijn.

De eerste aanzet

De eerste aanzet tot koud winterweer wordt al in december 1946 gegeven. Hoewel de herfst zacht en nat is verlopen, nestelt zich op 12 december een front van een IJsland-depressie boven onze streken. Boven Rusland nestelt zich tegelijkertijd een hogedrukgebied, dat zich snel westwaarts beweegt. Het gevolg is diepvrieskou in heel Europa. In Nederland is het van 14 t/m 24 december koud en zonnig weer en spoedig zit alles dik onder het ijs. De eerste koudegolf van de winter 1946/1947 is hiermee een feit. Juist met kerst gaat het dooien en veel mensen zijn hier blij mee, daar de kou vooral in Oost Europa al veel slachtoffers heeft geëist.

Op 1 en 2 januari gaat het sneeuwen en weer wordt het koud. Maar weldra krijgen de depressies de overhand, waardoor de tweede decade van januari uitgesproken zacht verloopt. In Maastricht wordt het op 17 januari 1947 zelfs 17,2 graden! Een absoluut record dat tot op heden nog niet geëvenaard is. De invloed van Koning Winter lijkt afgewend en mensen halen opgelucht adem. Niemand had ooit kunnen bedenken dat drie weken later de Elfstedentocht zou worden verreden.

De winter van 1947

Op 23 januari 1947 start een volgende koudegolf gevolgd door een korte dooi-aanval, begin februari. De winter laat zich dit keer niet zo gemakkelijk verjagen en van 4 t/m 24 februari komt de temperatuur in De Bilt geen moment meer boven 0. De derde en langste koudegolf van deze winter wordt een feit. In De Bilt wordt een absoluut record gevestigd. Nooit eerder heeft men daar een onafgebroken reeks van 21 ijsdagen meegemaakt. Omdat het in deze periode helemaal niet dooit, blijft alle sneeuw die er valt ook liggen. Dit levert soms extreem hoge sneeuwhopen op. Zelfs de zee wordt een dikke brei van bevroren schuim, kleine stukjes ijs en grote schotsen. Alle binnenwateren zijn dichtgevroren. Ook in de rest van Europa houdt de winter stevig huis. De Oostzee vriest zelfs helemaal dicht!

Na de koudegolf in februari, wil het ook in maart geen lente worden. Begin maart woeden er sneeuwstormen en op 3 maart is de gemiddelde etmaaltemperatuur in De Bilt slechts - 6,6 graden. Een nieuw record! Ook de laatste ijsdag ooit (een ijsdag is een dag waarop de temperatuur het hele etmaal niet boven 0 graden komt) komt op naam van 1947. Op 12 maart 1947 komt de temperatuur de hele dag niet boven het vriespunt. Gelukkig volgt op 15 maart de lang verwachte opwarming in de vorm van een zuidwesterstorm. De 16e wordt er nog volop geschaatst, maar daarna blaast Koning Winter, tot opluchting van velen, eindelijk de aftocht.

Koudegetal

De winter van 1947 scoorde niet eens zo bijzonder, als het om extreem lage temperaturen gaat. In 1942 en 1956 bijvoorbeeld, werd het veel kouder. Het bijzondere van de winter van 1947 is de lange duur. Dit komt ook tot uitdrukking in het koudegetal. Dat berekent men als volgt: In de periode van 1 november (van het voorgaande jaar) t/m 31 maart van het genoemde jaar, telt men alle negatieve daggemiddelden bij elkaar op met weglating van het minteken. De winter van 1947 was goed voor een eerste plek met maar liefst 342,8 punten. Ter vergelijk: de voor ons gevoel strenge winter van 2012 had slechts een koudegetal van 88,4. Nu moet daar wel bij verteld worden dat het toen alleen in februari koud was, terwijl de rest van de winter zacht en regenachtig verliep.

Vier hittegolven?

Na een weerkundig vrij normale lente, volgt de warmste en langste zomer sinds tenminste die van 1864. De eerste aanzet wordt eind mei al gegeven en vanaf die tijd volgt een langere periode met zonnig en stabiel zomerweer. Voordat het KNMI in 2016 diverse temperatuurreeksen van oude weerstations heeft herberekend, gold de zomer van 1947 zelfs als absolute topper met vier hittegolven. Na herberekening bleek er vooral correctie nodig te zijn op warme, zonnige dagen, waardoor diverse hittegolven gemeten voor 1951, kwamen te vervallen. Gedurende een hittegolf moet het tenminste vijf dagen elke dag 25 graden of warmer worden en in deze periode moeten drie tropische dagen zitten (30 graden of meer). Na herberekening voldeed in 1947 alleen de periode 14 t/m 21 augustus aan deze criteria.

Dat neemt niet weg dat de zomer van 1947 niet alleen lang duurde, maar ook warm en zonnig was. Dit kwam, zeker voor 1950, niet vaak voor en ook daarna waren zomers waarin het zo lang achter elkaar stabiel zomers weer was, behoorlijk zeldzaam. Een vergelijkbare zomer was die van 2018 en daarvoor die van 2003 en natuurlijk de gortdroge zomer van 1976.

Het feit dat er elke keer jaren tussen zitten, zegt iets over de zeldzaamheid, al zullen warme zomers in Nederland in toekomst wel vaker voorkomen. Wat de zomer van 1947 zo bijzonder maakte, is dat alle zomermaanden mooi weer brachten en dat zelfs september nog prachtig nazomerweer liet zien. Regionaal waren er dat jaar wel degelijk vier hittegolven en in Zuid-Nederland werd er in september zelfs nog een 5e bijgeschreven.

Kortom, het mooie weer kon niet op. De zomer van 1947 kende maar liefst 113 warme dagen (dagen waarop de temperatuur boven de 20 graden uitkomt). Jarenlang was dit een absoluut record, dat pas in 2003 voor het eerst werd verbroken. Deze zomer kende namelijk 116 warme dagen. Na de herberekening bleek 2003 de warmste zomer ooit in Nederland te zijn met een gemiddelde temperatuur van 18,6 graden. Voorheen was dat 1947 met 18,7 graden. Na de herberekening kwam de gemiddelde zomertemperatuur op 18 graden uit.

Het duurde 15 jaar voordat de zomer van 2018 met een gemiddelde temperatuur van 18,9 de warmste zomer ooit werd. Deze zomer was door het aanhoudend warme en droge weer, net als 1947 een zomer waarover mensen nog lang zouden praten.

Een ander record bleef wel staan: de zomer van 1947 was met stip de zonnigste. De zon scheen in De Bilt maar liefst 839,8 uur en dat is nog ruim 130 uur meer dan in de zomer van 2003. (Wanneer je ook de andere seizoenen erbij pakt, was 2003 het zonnigste weerjaar sinds 1901, dus dat zegt wel iets over de hoeveelheid zon in de zomer van 1947).

De zomer van 1947 was in meerdere opzichten bijzonder. Net als in de winter, was de lange duur opmerkelijk. Ook zijn er nooit in de Nederlandse weergeschiedenis zoveel mooiweerdagen bijgeschreven als in 1947 (droge en zonnige dagen). Dit record van 90 ADS dagen (ADS-dagen: Above normal, Dry, Sunny) is zelfs in 2018 nog niet verbroken.

Conclusie

Het feit dat de extreem lange winter in 1947 werd gevolgd door een even zo lange, hete, droge zomer, maakt 1947 tot het meest bizarre jaar in de Nederlandse weergeschiedenis. Zelden blijven hoge (en lage)drukgebieden zolang op dezelfde plek liggen, waardoor een constante toestroom van warme of koude lucht ontstaat, die lange tijd voor hetzelfde (stabiele) weer zorgt. Dit is wellicht ook de verklaring voor het feit dat ondanks de klimaatsverandering van de laatste jaren, zomers als 1947 nog steeds zo zeldzaam zijn in Nederland.

Hoe lang het zal duren voordat we net zo'n lange, zonnige zomer krijgen als in 1947, is afwachten. De zomer van 2003 was hard op weg, maar half augustus sloeg het weer om en werd het koel en regenachtig, terwijl het in 1947 tot ver in september warm bleef. Wat we nodig hebben om het record van 90 ADS dagen te verbreken, is warm en stabiel zomerweer. Dit is niet zo makkelijk als het lijkt. Want juist in deze tijd wordt het weer weliswaar warmer, maar ook onstabieler. De tijd zal het leren wanneer dit record uit 1947, dat bijna een mensenleven geleden gevestigd werd, eindelijk wordt verbroken. We kunnen er niets zinnigs over zeggen. Niets is immers zo grillig als het Nederlandse weer.