Parelmoerwolken, irisatie en een corana

Wolken horen bij Nederland. Nederland is hoofdzakelijk het land van de horizon en als er wolken zijn, zijn ze altijd wel ergens te zien in het open veld. Windveren, stapelwolken, bloemkoolwolken en rolwolken. Elke dag wel andere wolken. Wolken die kleuren bij zonsopkomst en zonsondergang. Maar ook wolken die overdag kunnen kleuren wanneer de zon schijnt en zelfs 's nachts wanneer de maan schijnt.

• Het ontstaan van wolken
• Het ontstaan van parelmoerwolken
• Irisatie
• diffractie
• Betekenis voor het weer

Het ontstaan van wolken

De meeste wolken komen voor in de troposfeer. In de onderste laag van de dampkring of aardatmosfeer, waar hoofdzakelijk de meeste meteorologische omstandigheden bepaald worden. De wolken in de troposfeer gaan tot ongeveer wel 15 kilometer en dan komen de groeiende wolken met de top tegen de tropopauze, die de troposfeer scheidt van de stratosfeer. Aambeeldwolken kunnen dan ontstaan. De parelmoerwolken ontstaan als enige uitzondering in de stratosfeer en zijn te vinden op een hoogte van 15 tot 20 kilometer.

Stratosfeer

Het grootste gedeelte van de stratosfeer bestaat uit de ozonlaag, vandaar dat deze laag ook weleens de ozonlaag genoemd wordt. De ozonlaag bevat vrijwel geen water en ook wolken komen op deze hoogte zelden voor. Alleen bij temperaturen onder -80°C kunnen zich op deze hoogte wolken vormen. Deze wolken bestaan uit ijskristallen en hebben soms de prachtigste kleurschakering. Ze worden daarom ook parelmoerwolken genoemd of polaire stratosfeerwolken (op de Zuidpool). Boven de Zuidpool zijn de polaire stratosfeerwolken groter dan de parelmoerwolken die in we Nederland zien en bestaan daar niet alleen uit ijskristallen, maar ook uit verbindingen van salpeterzuur en water. De polaire stratosfeerwolken leidden tot de afbraak van ozon en maken mede dat het ozongat boven de Zuidpool door de weersomstandigheden elk jaar in het voorjaar varieert. Op het Noordelijk halfrond (Nederland) is in september elk jaar duidelijk hoe groot het ozongat is.

Het ontstaan van parelmoerwolken

De kleuren die in de wolken zitten zijn te vergelijken met de kleuren van een regenboog maar dan alles zachter en warriger. Er is vrij veel dispersie (verstrooiing) waardoor de kleuren flets zijn. Het zijn parelmoerkleuren. Ontstaan wanneer de stralen van de zon door de dunne wolk gaan. In de wolk zitten ijskristallen waar de lichtstraal omheen gaat en zo afbuigt. De grootte van een ijskristal en de ruimte die ertussen zit, maken dat de lichtstraal gaat interfereren (storen) met andere lichtstralen. Het licht buigt zich om het ijskristal of waterdruppel en niet erdoor, wat wel het geval is bij regenbogen of haloverschijnselen. Het licht verenigt zich weer en laat de verschillende kleuren van een parelmoerwolk ontstaan. Dit noemen we diffractie (het afbuigen van lichtgolven) en geeft de prachtige irisatie.

Irisatie

Iris betekent op zijn Grieks regenboog. De mooie kleuren in de wolken worden dan ook vaak beschreven als de kleuren van de regenboog. De kleuren van de regenboog zijn: rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet. De kleur van de wolk zelf is witachtig en laat doordat het licht om de ijskristal heen gaat en door verstrooiing alle kleuren van de regenboog zien. We zien dit ook bij zeepbellen en bij een dun laagje olie op het water. lrisatie laat zich zien als een serie gekleurde banden in dunne bewolking, vooral in altocumulus en altostratus (de middelbare bewolking).

Corona

De kleuren kunnen dezelfde kleuren zijn als in een halo. Een corona is een lichtkrans om zon (bij een totale zonsverduistering of hoge sluierbewolking) of maan en geven de prachtigste pastelschakeringen. Een corona rondom de zon of maan is geen halo. De halo is veel groter, wel 22 graden tot en 46 graden en een corona om en nabij de 10 graden. Ook een corona is het gevolg van diffractie net als bij parelmoerwolken. Paars en groen zijn de meest dominante kleuren in irisaties.

diffractie

Net als irisatie is een corona om de maan een proces van diffractie, een proces van het afbuigen van licht rond ijsdruppels. Een corona ziet eruit als een geheimzinnige gloed om de maan of zon, met een blauwachtige kleur aan de binnenkant en aan de rand van de corona een roodachtige kleur. Hoe kleiner de waterdruppeltjes in de wolken, hoe groter de corona wordt. Bij de maan is dit goed zichtbaar omdat het donker is.

Halo

Niet te verwarren met een halo die op een grotere afstand van de zon of maan staat en veel scherper begrensd is. Een corona is altijd rond en irisatie verschijnt met vlagen. Irisatie kan het best worden gezien als een gedeeltelijke of onvolledige corona.

Betekenis voor het weer

Irisatie wijst op mooi weer met dunne altostratusbewolking of altocumulusbewolking. Een ring om de maan betekent vaak dat er slecht weer op komst is.