Verticaal ontwikkelde wolken groeien omhoog

Wolken die heel hoog komen en onderin de lucht beginnen als bloemkoolwolken. Steeds hoger en groter groeien de wolken. Imposant, indrukwekkend en ook beangstigend. Een aambeeldwolk, een rolwolk of een wolk met een dakje is er dan te zien; de verticaal ontwikkelende wolken. Prachtig om te zien maar het brengt vaak noodweer. Veel regen, onweer, wind en zelfs hagel in de zomer.

• Verticaal ontwikkelde wolken
• Cumuluswolken of lage wolken
• Nimbostratus
• Culumonibus
• Ondersoorten
• Weetje

Verticaal ontwikkelde wolken

Deze wolken komen voor tot hoogtes van 15 kilometer. Er zijn drie soorten wolken welke verticaal groeien. Namelijk:

• Cumulonimbus
• Cumulus (en dan met name de cumulus congestus). Deze wolk behoort ook bij de lage wolk.
• De nimbostratus. Een wolk die is ingedeeld net in de laagste regionen van de middelbare bewolking en in de hoogste regionen van de lage bewolking.

De wolken beginnen vaak onschuldig als bloemkoolwolken (cumulus congestus) of mooi weer wolken, maar gaan dan groeien de hoogte in. Ze groeien dus naar boven en worden verticale wolken genoemd. Zo kunnen ze van middelbare wolken zijn naar hoge wolken gaan en nog hoger. De wolken stijgen de hoogte in door bijvoorbeeld:

• Convergentie, het samenstromen van lucht (bijv. bij een lagedrukgebied). Stijgende lucht koelt af en bij voldoende vochtigheid zal er wolkenvorming optreden met mogelijke neerslag.
• De scheiding van warme en koude lucht (front). De warme lucht wordt opgetild door de koude lucht.

Cumuluswolken of lage wolken

Cumuluswolken horen bij lage bewolking en ook horen de cumuluswolken bij de verticaal ontwikkelde wolken. Cumuluswolken bestaan hoofdzakelijk uit waterdruppeltjes. Alleen in de delen van de wolk kunnen ijskristallen voorkomen waarin de temperatuur aanzienlijk beneden 0 °C is. Cumuluswolken kunnen worden ingedeeld op grond van hun verticale afmetingen in drie verschillende klassen:

Cumulus humilis (Cu hum)

Geringe verticale opbouw. Kleine stapelwolkjes, die vaak bij mooi weer te zien zijn. Ze veranderen vaak en ontstaan doordat de zon de lucht boven de grond opwarmt, waardoor deze opstijgt.

Cumulus mediocris (Cu med)

Middelmatige verticale opbouw. De wolken van de middelste groep hebben een sterk opbollende bovenkant. De wolken zijn soms gerangschikt in rijen (wolkenstraatjes), die vrijwel evenwijdig aan de windrichting (variëteit radiatus) zijn.

Cumulus congestus (Cu con)

Grote verticale opbouw. Wolken die bloemkoolwolken zijn. Bij snel groeiende wolken is soms een pileus (kapje boven de wolk) waar te nemen.

Cumulus fractus (Cu fra)

De cumulus fractus is een wolk met een dunne, sterk rafelde rand en met sterk veranderde contouren. Soms zie je bij de wolk mooie irisatie, in de buurt van de zon. Irisatie treedt vooral op in waterwolken en geeft mooie parelmoerachtige kleuren. De grootte van de druppel, de afstand van de druppel ten opzicht van andere druppels, en het licht van de zon bepalen de kleur. De parelmoerachtige kleuren ontstaan door interferentie (storing)

Nimbostratus

De nimbostratus (Ns) is een grijs en egaal wolkendek dat zich in de hele lucht bevindt. Er valt onophoudelijk regen of sneeuw uit. Het is grijs en saai weer. Vaak zijn er donker getekende wolken tussen de grote egale wolk in de lucht (nimbostratus pannus). Verder heeft de nimbostratus als verschijnsel:

Nibostratus virga (Ns vir) en nimbostratus praecipitatio (NS pra)

Met valstrepen aan de onderkant van de wolk, die de grond niet bereiken. Bij de nimbostratus praecipitatio (NS pra) bereiken de valstrepen wel de grond.

Culumonibus

De cumulonimbus of buienwolk is een wolk die begint als lage bewolking (als cumuluswolk) en zo hoog komt als de hoge bewolking, tot wel 15 kilometer. Het zijn enorm imposante wolken. We noemen ze donderwolken want die wolken voorspellen vaak noodweer. De bovenkant bestaat uit ijs en is vaak cirrusbewolking. De cumulonimbus komt vlakbij het begin van de tropopauze, welke de stratosfeer van de troposfeer scheidt en stoot als het ware zijn hoofd hiertegen.

Bij de top groeit de wolk niet verder maar spreidt de ijzige bovenkant zich horizontaal uit als cirrusbewolking. De wolken kunnen donker en dreigend zijn. De rolwolk geeft een angstig gevoel wanneer die aan komt rollen, vaak vergezeld van de mammatuswolken aan het begin en eind. Donder, bliksem, wind en veel regen zullen volgen. Mogelijk is er zelfs een tuba (een hoos aan de wolken) te zien. De cumulonimbus heeft twee volgende soorten:

Cumulonimbus calvus (Cb cal)

Cumulonimbus betekent gestapelde regenbrenger. Het is een wolk die gestapeld is en de wolk is kaal, wat de term calvus betekent. De contouren aan de bovenkant vervagen en de bloemkoolstructuur wordt minder.

Cumulonimbus capillatus (Cb cap)

De wolk is gigahoog. Aan de bovenkant zitten vaak draderige, rafelige cirrusbewolking. Capillatus betekent ook draadvormig en langharig. In tegenstelling tot de cumulonimbus calvus, die van boven glad is, is de bovenkant van de cumulonimbus cappillatus langharig en bedraad (cirrusbewolking). Vanuit deze wolk kan uit het bovenste gedeelte een aambeeldwolk ontstaan.

Ondersoorten

Bij de cumulonimbuswolken kennen we de volgende ondersoorten:

Cumulonimbus praecipitatio (Cb pra)

Een gigantische wolk met neerslag in de verte. De neerslag raakt de grond.

Cumulonimbus virga (Cb vir)

Onder donkere dreigende wolken hangen valstrepen van regen of sneeuw, die niet de grond zullen raken.

Cumulonimbus pannus (Cb pan)

Het Latijnse woord pannus betekent doek of strip. Het zijn flarden van wolken, die als doeken (wolken) onderaan de donkere wolk hangen. De pannuswolken veranderen snel. Het verschil met cumulus fractuswolken (Cu fra) is dat deze sterk gerafelde randen en omtrekken hebben en veel kleiner zijn.

Cumulonimbus velum (Cb vel)

In het Latijns betekent velum ‘sluier’ en kolom van cumulonimbus betekent ‘regen’. Een sluier van regen. Rond het midden van de onweerswolk of hoger is een donkerdere sluier te zien van hoofdzakelijk ijskristallen. De cumulonimbus velum, ook wel sluierwolken genoemd, verschijnen als een dunne laag (altostratus) om de wolk. Ze hebben iets rafelige randen. Geheimzinnig en prachtig om te zien. Velumwolken kunnen optreden bij cumulus- en bij cumulonimbuswolken.

Cumulonimbus incus (Cb inc)

Cumulonimbus incus wordt aambeeldwolk genoemd. Een gigawolk als een paddenstoel, of een kop en schotel of het aambeeld van de smid. Het aambeeld bestaat volledig uit ijs en is vaak draderig, soms onscherp of verwaaid. Een cumulonimbus of buienwolken met een aambeeld geven meestal zware buien met een grote kans op onweer. De bijzondere aambeeldwolk is gemaakt doordat de top van de wolk tegen de bovenste grenslaag (van de troposfeer) aanstoot.

Cumulonimbus pileus (Cb pil)

Wederom een gigawolk waar bovenop de wolk een kapje zit. Dit kapje of dakje heet een pileuskapje. Het pileuskapje lijkt als het ware gedrapeerd te zijn over de top van de wolk. De oorzaak is de snel stijgende wolkenmassa. De vochtige lucht wordt eveneens naar boven geduwd en koelt bovenin af. De lucht wordt boven de wolk opgetild. Deze lucht stuit op de onzichtbare, vochtige bovenkant van de troposfeer. Er ontstaat dan een wolkenkapje boven de wolk. Na korte tijd is het pileuskapje echter weer verdwenen. De wolk zegt ons dat er hoogstwaarschijnlijk noodweer en onweer aankomt.

Cumulonimbus mammatus (Cb mam)

Cumulonimbus mammatuswolken ontlenen hun naam aan de uiers van een koe; ammatuswolken of uierwolken. Het zijn wolken met uiers, billen of zakken eronder. In de volksmond worden ze ook eens borsten- of tietjeswolken genoemd. Het Latijnse woord voor borsten is ook mamma.

De wolken zijn echte mammatuswolken als de zon erop schijnt. Met zonsopgang of -ondergang kunnen ze een kleur krijgen als een blanke huid. Om mammatus te vormen moet de dalende lucht koeler zijn dan de lucht eromheen en veel vocht bevatten. Mammatuswolken zijn niet altijd de voorboden of de afsluiting van noodweer, maar het kan wel. Mammatuswolken veroorzaken zelf geen zwaar weer, maar worden er vaak wel mee geassocieerd.

Cumulonimbus tuba (Cb tub)

De wolken zijn groot, donker en dreigend. De warme lucht stijgt snel en de afgekoelde lucht daalt naar de grond. De wolk wordt een stukje meegetrokken en vormt de tuba. Aan de wolk hangt een uitzakking in de vorm van een trechter of puntzak die kan leiden tot een hoos of tornado. De hoos kan aan de grond komen en een waterhoos veroorzaken. Ga van het water af, zo snel als mogelijk. Op land kan het een stofhoos veroorzaken. Zand, hooi, bladeren, en alles wat het onderweg tegenkomt, worden opgetild en verplaatst. Vooral in de zomer als het gras gemaaid is of het graan gedorst is en stro nog op het land ligt, is dit heel bijzonder om te zien. Stofhozen zijn niet heel erg sterk en brengen zelden schade van betekenis toe. Een vezeköttel zeggen ze in de Achterhoek (Gelderland).

Cumulonimbus arcus (Cb arc)

Cumulinimbus of rolwolk. Een cumulonimbus arcus is een rolwolk. Een rolwolk, ook wel boogwolk genoemd, is een lage, horizontaal, cilindervormige wolk, die meestal om de zijn as draait om verder te rollen. Een rolwolk lijkt veel op een shelf cloud (of plankenwolk) en hoort samen met de rolwolk, dan ook bij de cumulonimbus arcus. Meestal gaan zware onweersbuien wel vooraf door een rolwolk of shelf cloud. De rolwolk ontstaat wanneer koudere lucht in aanraking komt met de veel warmere lucht aan de grond. De koude lucht drukt dan de warme vochtige lucht omhoog, waardoor de vochtige luchten de rolwolk of shelf cloud laten ontstaat. Deze wolken zijn meestal een teken voor zwaar weer.

Weetje

De cumulonimbuswolk ontstaat vaak uit een cumuluswolk of bloemkoolwolk. Het is soms moeilijk om te zeggen: dat is een cumuluswolk of dat is een cumulonimbuswolk. Kijk of bij de wolk het groeiende bovenste gedeelte niet vezelachtig of gestreept is, dan is het een cumuluswolk. Wanneer het dan nog moeilijk is om te beslissen of de wolk een cumulonimbus of een cumulus is, moet deze volgens afspraak cumulonimbus worden genoemd wanneer er bliksem, donder of hagel bij komt.