Wat zeggen de wolken, wordt het mooi weer of komen er buien?

De vorm, de hoogte en de kleur van wolken zeggen veel. Dreigende zwarte wolken of mooie witte wolkjes. Wolken tot op de grond of helemaal geen wolken. Wolken met uiers of wolken als veren. Komt er regen, onweer, sneeuw of wordt het mooi weer? Het is vaak te zien aan de wolken. Wolken die onderverdeeld zijn in een internationaal systeem van wolkengeslachten met verschillende soorten en ondersoorten.

• Hoe ontstaan wolken
• Wolkennamen
• Cirrus wolken of hoge bewolking
• Middelbare bewolking of cumulus
• Lage bewolking of stratus
• Verticaal ontwikkelde wolken
• Nimbostratus

Hoe ontstaan wolken

Wolken ontstaan hoofdzakelijk door de verdamping van water. Vooral wanneer een land aan zee ligt zoals in Nederland de Noordzee. Zeewater, water uit rivieren, kanalen en beekjes verdampt en geven een hoeveelheid waterdamp. De zon warmt het aardoppervlak op. Warme lucht heeft een kleinere dichtheid dan koude lucht en stijgt naar boven. Thermiek wordt dit proces genoemd. De stijgende lucht koelt hoger in de atmosfeer af en de waterdamp condenseert. Wanneer waterdamp condenseert spreken we van wolken. Wolken bestaan dus uit microscopisch kleine waterdruppeltjes ( of hoe hoger in de atmosfeer uit ijskristalletjes)

Wolkennamen

Wolken hebben allemaal namen. Latijnse namen. Hoe zien ze eruit, hoe hoog hangen ze en wat brengen ze? Mooi weer, regen, noodweer of sneeuw? Wolken ‘lezen’ en je weet wat het weer brengt. In 1802 heeft de Brit, Luke Howard een wereldwijde geaccepteerde indeling van wolken met Latijnse namen, gemaakt. Wel met verschillende wijzigingen in de loop der jaren maar anno 2019 wordt dit systeem door meteorologen nog steeds gebruikt. Vier soorten wolken waar we uit kunnen halen wat voor een weer het wordt:

• cirrus (Ci). De wolken zijn vezelig en hebben haarstructuren
• cumulus (Cu). Veel wolken of een stapel wolken
• stratus (St). Een horizontale laag of op een soort kleed of tegelvloer gelijkend.
• nimbus (Ns). Wolken die regen brengen.

Om te zien wat voor een wolk het is, is de hoogte belangrijk. Elke hoogte heeft zijn eigen specifieke wolken. Grofweg gezegd kan er een indeling gemaakt worden op hoogte. Namelijk:

• lage bewolking (stratus en nimbus)
• middelbare bewolking (cumulus en stratus)
• hoge bewolking (cirrus)
• verticaal ontwikkelde bewolking.

Cirrus wolken of hoge bewolking

Cirrus, windveren, sluierbewolking, vederwolken of hoge bewolking genoemd. Hoge bewolking? Bijna altijd mooi weer! Cirrus bewolking is te herkennen aan de typische vezelachtige structuur. In de vorm van witte fijne draden, smalle banden of witte kleine of grote plukken. Architectonische schilderijen met een strakblauwe achtergrond. De cirrus wolken bestaan uit ijskristallen, waarbij scherpe contouren ontbreken. De hoogte van deze bewolking is tussen de 6 en 12 kilometer. Ze lijken heel langzaam te bewegen maar in werkelijk gaan ze snel. Soms wel 100 km/uur. In cirruswolken is vaak een gekleurde ring rond de zon te zien, een zogenaamde halo, wat vaak wijst op een weersverslechtering.

De hoge bewolking kan bestaan uit:

• cirrus
• cirrocumulus
• cirrostratus

Cirruswolken of sluierbewolking

De cirrusbewolking kan worden onderverdeeld in vijf soorten:

• cirrus fibratus. Als dunne vezels of draden. Een grillige structuur in de blauwe lucht.
• cirrus uncinus. Kommavormige structuren in de lucht
• cirrus spissatus. Dichte, vaak licht grijs uitziende vlekken, de zon soms versluierd
• cirrus castellanus. Op torentjes gelijkende uitstulpingen op een horizontale wolk.
• cirrus floccus. Net als wattenvlokjes in de lucht

De cirrocumulus of schapenwolk

Een dunne witte laag van cirrusachtige wolken. Cirrocumulus kan bestaan uit kleine korrels, rimpels (een golfachtig patroon) of ribbels (alsof je op een zandstrand bent). Ze ontstaan vaak uit cirrus bewolking of cirrostratusbewolking. In een cirrocumulusbank komen soms grote openingen voor.

Cirrocumulus kan worden onderverdeeld in vier soorten:

• cirrocumulus stratiformis. Uitgebreide horizontale velden of lagen. Een cirrocumulusbank waar soms grote openingen in voorkomen.
• cirrocumulus lenticularis Een lens of amandelvormige wolk.
• cirrocumulus castellanus. Een wolk waar torentjes of kantelen op staan. Het wijst op een chaotische windrichting hoog in de lucht en kan de voorbode zijn van een weersverslechtering. Van onweer! Het zien van de wolken en een daadwerkelijk onweer kan wel meer dan een etmaal tussen zitten.
• cirrocumulus floccus. Kleine wattenvlokjes ook wanneer het nog volop zonnig is. Er komt echter onweer aan

Cirrostratus

Een gesluierde (haarachtige) bewolking, geheel of gedeeltelijk. Hier is mogelijkheid aanwezig is om een kring (halo) om de zon te zien. Een kring om de zon betekent vaak: er komt regen. Kring om de zon, regen in de ton. Of: een kring om de zon, daar huilen vrouwen om (kan de was niet buiten drogen).

De cirrostratus heeft de volgende ondersoorten wolken:

• fibratus. De betekenis is draadvormig of vezelig. De betekenis van fibratus is krullen van het haar
• nebulosus. Een nevelachtige en gladde sluierbewolking met kans op hal en bijzonnen.
• undalatus. Sluierbewolking met golfpatronen
• diplicatus. In twee of meer lagen

Middelbare bewolking of cumulus

Deze wolken bestaan grotendeels uit waterdruppels maar soms ook uit ijskristallen. We onderscheiden twee soorten middelbare bewolking:

• altocumulus
• altostratus

De basishoogte van de middelbare bewolking is tussen de 2 en 7 kilometer hoog.

Altocumuluswolken zijn grijze en/of witte bolle wolken met een vorm van vlokken, torentjes, ballen of wolken. Soms mooi liggend in rij van evenwijdige rollen met de blauwe lucht daar tussen zichtbaar. De wolken ontstaan wanneer op grote hoogte koudere lucht binnenstroomt en ook dan loopt het vaak uit op neerslag. De wolken met het uiterlijk van torentjes (altocumulus castellanus) zijn een voorbode van onweer. De structuur van de mooie vlokken (altocumulus floccus) betekent dat er slecht weer op komst is.

Andere wolken in de altocumuluswolken zijn:

• altocumulus lenticularis (vaak langgerekt, wolken in de vorm van lens- of amandelvormige banken)
• altocumulus stratiformis. Een laag of uitgestrekte band met gerangschikte wolkjes. Wanneer de wolken in langgerekte evenwijdige rollen ligt spreken we van de variëteit undulatus

Altostratus bestaat uit een wolkenlaag met een grauwe of lichtblauwachtige tint met een streperig of effen uiterlijk. Geheel of gedeeltelijk de lucht bedekkend waar soms de zon als een waterig zonnetje door heen schijnt. Deze wolken geven in tegenstelling tot de hogere bewolking (de cirrus) geen halo om de zon. De altostratus is een wolk waaruit neerslag valt. Niet altijd bereikt de neerslag de grond maar soms is de neerslag te zien in de vorm van valstrepen. Altostratus vormt de overgang van de hogere bewolking naar de lage en dikke bewolking waaruit regen valt. Altostratus is meestal een voorbode van slecht weer. Wordt de bewolking snel dikker, dan komt er al vaak binnen een paar uur neerslag.

We onderscheiden bij de altostratusbewolking nog de:

• altocumulus (grote schaapjeswolk)
• nimbostratus. Een donker grijze regenlucht welke is doorontwikkeld uit een dikker wordende altostratus

Lage bewolking of stratus

De lage bewolking geeft meestal neerslag. Neerslag in de vorm van regen of sneeuw. De cumulus (stapelwolk) is de bekendste wolk. Doordat de bovenste delen opzwellen, lijken het op bloemkolen, daarom ook wel bloemkoolwolken genoemd. De wolken zijn stralend wit maar de onderkant is donker en dreigend soms. Ze kunnen mooi gerangschikt achter elkaar in ‘straatjes’ liggen. De hoogte van de wolken varieert van 0 tot 2 kilometer.

De verschillende wolkensoorten bij de lage bewolking zijn:

• stratus. Deze soort bewolking is een grijze wolkenlaag. Stratus bestaat uit kleine waterdruppeltjes. Dit wolkentype heeft het uiterlijk van een structuurloze grijze wolkenlaag waar motregen uit kan vallen of motsneeuw. In de winter kan de mist overgaan in stratusbewolking die dan alleen verdwijnt door wind of het binnenstromen van een andere luchtsoort.
• cumulonimbus. Een massale en dichte wolk, een grote stapelwolk, die kan groeien tot hoog in de atmosfeer. Het wordt pas een cumulonimbus incus als er aan de bovenkant van de wolk een afgeplatte rand ontstaat. De top is zo hoog in de koude atmosfeer dat deze verijst. Een wolk als een aambeeld: een aambeeldwolk. Een voorbode voor regen en/of onweer.
• stratocumulus. Deze bewolking komt het meest voor in Nederland. Een wolkenlaag die bestaat uit donkere en lichte wolken. In de stratocumuluswolken zitten regendruppels die naar beneden vallen wanneer de wolk voldoende dik en grijs zal zijn

De cumuluswolken zijn een geslacht uit de familie van lage wolken of verticaal ontwikkelde wolken afhankelijk van de grootte en kunnen worden verdeeld in 4 wolkensoorten:

• cumulus humilis. De welbekende stapelwolk of bloemkoolwolk. Deze is vaak te zien bij mooi weer. Ze ontstaan doordat de lucht, opgewarmd door de zon, opstijgt.
• cumulus mediocris. Deze wolken zijn gestapeld en veroorzaken geen neerslag, maar kunnen doorgroeien tot wolken die wel neerslag geven.
• cumulus congestus. Bloemkoolachtige wolkenformaties die enorm verticaal naar boven kunnen groeien. Bij dit type wolk is het mogelijk om een pileuskapje te waarnemen. Hoe hoger de cumulus wolk groeit hoe kouder de lucht wordt. Tot de hoogte bereikt is waar de luchtlaag gaat condenseren en er een ‘petje’ boven de wolk komt, het pileuskapje. De cumulus congestus produceert neerslag, vaak in overvloed

Verticaal ontwikkelde wolken

Dit zijn wolken, afhankelijk van de temperatuur en de luchtdichtheid, welke wel een hoogte tot 18 kilometer kunnen bereiken. Enorm hoge verticale wolken. Vanaf de aarde geeft het een imposant aanblik.
De wolken zijn in te delen in:

• cumulonimbus. Verticaal stapelvormig met als uiterlijk alsof het enorme bergen zijn. De cumulonimbus wordt ook wel buienwolk genoemd.
• nimbostratus. Laagvormig met regen of sneeuw als inhoud

Cumulonimbuswolken kunnen onderverdeeld worden in twee wolkensoorten:

• cumulonimbus calvus. Een sterk groeiende wolk die langzaam de scherpe omtrekken boven aan de top begint te verliezen. Ook wel genoemd de gestapelde regenbrenger.
• cumulonimbus cappillatus. Eveneens een flink ontwikkelde wolk net als de calvus, maar meer draadvormig uitwaaierend aan de top

Daarnaast kennen de cumulonimbuswolken de volgende ondersoorten

• cumulonimbus praecipitatio. Een wolk waar duidelijk de valstrepen van regen te zien is en die de grond bereiken.
• cumulonimbus virga. Een wolk met valstrepen (virga) maar de regen bereikt niet het aardoppervlak.
• cumulonimbus pannus. Lage rafelige wolkenflarden die ontstaan aan de basis van een regenwolk.
• cumulonimbus incus. De aambeeldwolk.
• cumulonimbus mammatus. Naar beneden hangende uitstulpingen. Ook wel borstwolken genoemd.
• cumulonimbus pileus. Wanneer de wolk snel verticaal groeit en op grote hoogte afkoelt ontstaat er condensatie in de vorm van een petje boven de wolk
• cumulonimbus velum. Een wolkensluier die horizontaal als een sluier tussen en langs de wolk is ‘gedrapeerd’.
• cumulonimbus arcus. Een horizontale rolvormige wolk ook wel shelf cloud genoemd. Zwaar weer op komst.
• cumulonimbus tuba. Een wolk met een ‘slangvormig’ of tubavormige uitstulping onder aan de wolk. Dit is een windhoos die meestal het aardoppervlak niet bereikt.

Nimbostratus

Een groot, grijs en uitgestrekt wolkendek waar constant neerslag uitvalt. Nimbostratus bevindt zich tussen de lage- en middelhoge bewolking is. Eveneens ook bij de verticaal ontwikkelde wolken omdat nimbostratus zich ook hoog kan ontwikkelen. Grijs weer.