Vriezend weer met en zonder mist geeft verschillen in rijp

Eén nachtvorst is al genoeg in de winter om het groene landschap te veranderen in een wit sprookje. Het heeft niet gesneeuwd en toch is het een wit landschap. Heerlijk winterweer met blauwe luchten en volop zon. Of op sommige dagen in de winter is het een mistig landschap met rijpstructuren op grassen, op struiken en bladeren in een nevelig, klein en geheimzinnig landschap. Vooral wanneer de zon schijnt is het een genot om met het fototoestel op pad te gaan om de kleine kunstwerken van rijp te bewonderen.

• Mist bij nevelig weer en vorst
• Rijp
• Ruige rijp
• IJshaar
• Rijm
• IJsmist
• Heldere rijpkristallen

Mist bij nevelig weer en vorst

Wanneer zeewater, rivierwater of slootwater afkoelt, ontstaat er waterdamp. Door afkoeling van waterdamp en condensatiekernen zoals saharazand, zout of roet gaat de waterdamp langzaam over in hele kleine waterdruppeltjes (condensatie) en in mist of wolken. Daalt de temperatuur tot het vriespunt dan zijn de waterdruppels die de mist vormen, onderkoelde waterdruppels. Onderkoelde waterdruppels zijn tot min tien graden nog vloeibaar maar zo gauw ze een vast voorwerp als grassen, stokken, planten of auto’s aanraken, zullen ze bevriezen.

Aanvriezende mist
Onderkoelde waterdruppeltjes van een mistlaag, die in contact komen met bevroren voorwerpen of oppervlakten, noemen we aanvriezende mist, ook wel bevriezende mist, uitvriezende mist of ruige rijp geheten. Aanvriezende mist geeft niet alleen een extra mooi aanzicht in de natuur door de rijpkristallen maar ook de bruggen, wegen en viaducten worden glad door de waterdruppels die veranderen in ijs. Mist en vriezend weer geven verschijnselen zoals:

• Rijp. De rijp gevormd bij mistig weer bevat witte ijskristalletjes waarin veel lucht zit, waardoor het een ruw en harig uitzicht krijgt;
• Ruige rijp of ook wel uitvriezende mist genoemd. Wanneer de bevroren mist lange, smalle bevroren ijsstructuren maakt;
• Rijm. De druppels bevriezen pas wanneer ze in aanraking komen met een voorwerp;
• IJsmist. Bij erg koude lucht bestaat de mist niet uit waterdruppeltjes maar uit ijskristallen;
• IJshaar. Water voor de schimmels in dood hout, bevriest.

Rijp

Bij mistig weer is de luchtvochtigheid hoog. Na de mist kan het weer in de nachtelijke uren veranderen. De nevel en mist lossen op en met een hoog vochtigheidsgehalte van de nevel, wordt het helder weer en gaat het vriezen. Wanneer de temperaturen tegen het vriespunt aankomen en of er iets onder, veranderen de waterdruppels van de waterdamp in bevroren dauwdruppels, die als rijp op voorwerpen gaat zitten. De witte rijp op grassen doet lijken alsof het heeft gesneeuwd, wat niet zo is. De bevroren dauwdruppels geven echter ook een laagje rijp op auto's zodat de autoruit gekrabd moet worden, wat niet leuk is.

Ruige rijp

Ruige rijp wordt ook aanvriezende mist, bevriezende mist of uitvriezende mist genoemd. Ruige rijp zien we veel minder dan rijp. Ook hiervoor zijn, net als voor het begin van rijp, onderkoelde waterdruppels nodig of waterdamp door rijping. Een temperatuur van min acht graden Celsius of lager is nodig en een luchtvochtigheid van 90%. De warmte bij rijping, veroorzaakt door het overgaan van een vloeibare stof in een vaste stof, geeft stijgende en bewegende lucht (convectie of thermiek) en bevordert de vorming van ruige rijp. Er ontstaat ruige rijp tégen de windrichting in en de lange naaldvormige rijpkristallen aan één zijde van de takken, vruchten, struiken of bomen. Bij lichte nevel en een geringe convectie worden hier en daar aan bladeren, takken of struiken, witte ijsnaalden gevormd.

IJshaar

IJshaar is te vinden bij vriezend weer op het hout van dode takken op de grond. In het dode hout komen schimmels voor. Voor de stofwisseling van deze schimmels is water nodig. Wanneer de temperatuur ver onder het vriespunt is tot matige vorst, komt de stofwisseling tot stilstand en wordt het water door de vorst naar buiten geperst door openingen in het hout (houtstralen) en bevriest het. Het resultaat is heel veel dunne en witte draden naast elkaar op het dode hout: ijshaar of ook wel 'de baard van Koning Winter' genoemd. IJshaar smelt na aanraking onmiddellijk weg en ook wanneer het de zon erop schijnt.

Rijm

Rijp of rijm? Het lijkt hetzelfde maar toch is er verschil in het ontstaan. Rijm ontstaat doordat de waterdamp overgaat in kleine waterdruppels die bij afkoeling eerst als dauwdruppels neerslaan en daarna bevriezen. Rijp ontstaat wanneer waterdruppels na het condenseren van de waterdamp meteen veranderen in ijskristallen. IJskristallen die van binnenuit verder groeien en de meest wonderlijke structuren geven.

IJsmist

Mist heeft als oorzaak dat de waterdamp condenseert in kleine waterdruppels en als een deken blijft hangen op ooghoogte. Daalt de temperatuur onder nul, dan worden het onderkoelde druppels die bevriezen zodra ze een voorwerp aanraken. Bij ijsmist bestaan de waterdruppels uit ijskristallen en geven ze een deken van mist boven het aardoppervlak. IJsmist komt voor in landen waar de temperatuur geregeld onder de min twintig graden uitkomt en er voldoende water is. Hoe kouder het is (polaire gebieden), hoe heviger de ijsmist.

Heldere rijpkristallen

Bij temperaturen onder het vriespunt wordt het 's nachts helder en ontstaat het feit dat er 's morgens een dikke laag witte rijp op voorwerpen zit. De waterdamp gaat in de lucht direct over in ijskristallen en de temperatuur van het voorwerp daalt onder het vriespunt. Dan ontstaan er ijsstructuren of rijpkristallen. Het lijkt bij zonsopkomst op doorzichtig glas met honderdduizend schitteringen van diamantjes. Juist de schitterende zonsopkomst maakt dat de rijpkristallen ook snel smelten en weg zijn. De ijsstructuren kunnen zich voordoen in de vorm van:

• naalden die met een beetje fantasie als soldaatjes zo recht staan;
• zeshoekige waaiers opgebouwd in laagjes;
• veren als kleine kerstbomen;
• platen in het driedimensionale vlak.

Rijpkristallen en dendrieten
De manier waarop het ijskristal zich vormt is afhankelijk van de:

• vochtigheid;
• temperatuur;
• wind.

Het woord dendriet is afkomstig uit het Grieks en betekent boom. Het zijn prachtige ijskristallen die veel lijken op een mooi opgebouwde boom. Een platte boom opgebouwd van het fijnste kristal, lijkt het wel, of een serie gelaagde langwerpige driehoeken als een boom.