Wetenschappers uit een ver verleden

Laten we eens stil staan bij Charles Darwin, en dan vooral bij zijn bijdrage aan de wetenschap. Voor de meeste mensen is deze bijdrage niet helemaal onbekend. Vandaag de dag wordt er zelfs nog veel over gediscussieerd en wetenschappers zijn constant op zoek naar bewijs voor zijn veronderstellingen. Juist, we spreken hier over de evolutietheorie. Maar wie was Darwin nu eigenlijk? En hoe is hij tot zijn evolutietheorie gekomen? Waren er eigenlijk nog andere mensen betrokken bij het ontstaan van 'zijn' theorie? Nog voordat Charles Darwin geboren was en enig besef had van wat wij nu de evolutietheorie noemen, waren er al wetenschappers met ideeën die uiteindelijk de weg voor Darwin en zijn theorie hebben bereid, te weten: Immanuël Kant en Schelling. Ook de tijd vóór Darwin is dus van groot belang geweest voor wat velen van ons vandaag de dag nog voor waar aannemen.

Immanuël Kant

Op 22 april 1724 werd Immanuel Kant te Koningsbergen in Duitsland geboren. Ondanks dat hij de zoon van een arme zadelmaker was, kreeg hij de kans te gaan studeren. Kant studeerde theologie, maar was ook erg geboeid door de natuur. In zijn vrije tijd werkte hij aan een aantal kritieken en hij zoekt een weg tussen het rationalisme en het empirisme. Hieruit volgt uiteindelijk zijn filosofie, waaruit een drietal wijsbegeerten zijn ontstaan:

• De eerste stroming is het metafysisch idealisme. Dit is een stroming die een beschouwing en verklaring van de totale werkelijkheid wil geven en die ervan uitgaat dat de menselijke rede de werkelijkheid voortbrengt. Ook kan het betrekking hebben op de opvatting dat de rede in staat is om de aarde en de structuur van de werkelijkheid te doorzien. Vertegenwoordigers van deze stroming zijn Fichte, Schelling en Hegel.
• De tweede stroming is het materialisme. Deze stroming gaat ervan uit dat de wetenschap alleen het gebied van de verschijnselen omvat. Uit het materialisme is het positivisme voortgekomen. Deze beide stromingen willen niet van een hogere werkelijkheid weten, zodat de metafysica verworpen wordt. Wat de leer van de metafysica precies inhoudt, wordt verderop uitgelegd.
• De derde stroming die uit de filosofie van Kant ontstaan is, is de romantiek. De romantiek wijst de rationalistische inslag van de Kantiaanse wijsbegeerte af. Men wijst erop dat ook veel niet-rationele invloeden op de mens en zijn denken inwerken. De romantiek verzet zich tegen de rationele, mechanistische en deterministische verklaring van de werkelijkheid.

Deze drie soorten van wijsbegeerte waren van belang bij het tot stand komen van de evolutietheorie. Maar er was nog meer…

Wetenschapsbeoefening in de 19e eeuw

Naast de hierboven genoemde soorten van wijsbegeerte was ook de wetenschapsbeoefening in de 19e eeuw van belang bij het tot stand komen van de evolutietheorie. Deze wetenschapsbeoefening kunnen we indelen in twee groepen:

• De eerste soort wetenschapsbeoefening is het determinisme. Hierbij staat de natuurwetenschap in de traditie van Boyle en Newton. Binnen deze wetenschap hangt men een mechanistische natuuropvatting aan en wordt de levenloze natuur zoveel mogelijk vastgelegd in wiskundige wetten. De nadruk valt op het doen van experimenten en metingen, die als bron van kennis worden beschouwd. In de natuur verloopt alles volgens de ijzeren dwang van de wetten van causaliteit.
• De tweede soort wetenschapsbeoefening is de romantische natuurwetenschap. Wetenschappers die op deze manier wetenschap beoefenen wijzen de mechanistische natuurverklaring af en zien de natuur als een dynamisch iets. In de natuurbeschouwing die hun voor ogen staat, vertoont de natuur een organische samenhang, waarin geest en materie niet zijn gescheiden. De romantische natuuronderzoeker ziet de wereld dus als een levend geheel.

Schelling en de metafysica

Terwijl iedereen z'n eigen gang ging en druk bezig was met onderzoeken en experimenteren, zorgde Schelling ervoor dat de metafysica ook weer een plaats kreeg in de wetenschap. De metafysica onderzoekt de eerste oorzaken van dingen. Daarbij moet je oorzaken echter niet opvatting in de gangbare zin van causaliteit, de metafysica vraagt op een andere wijze de dingen op te vatten. Men zoekt namelijk op een bovenzinnelijke wijze naar de eerste oorzaak van de wereld en de dingen. Schelling filosofeert over dingen die niet met je zintuigen waar te nemen zijn. Vervolgens publiceert hij zijn waarnemingen en hiermee krijgt de metafysica dus weer een plaats binnen de wetenschap.

Het materialisme; Darwins eigenlijke wegberijder

En dan nu de filosofie die de weg effende voor Darwins theorie: het materialisme. Hier hebben we het al even eerder over gehad: het was een van de wijsbegeerten die uit de filosofie van Kant zijn ontstaan. Deze filosofie verklaart alles door de dingen die je waar kunt nemen, en dus niet door bovennatuurlijke krachten e.d. Het vraagt dus ook een natuurlijke verklaring voor de oorsprong van soorten. Binnen de evolutietheorie van Darwin wordt er ook constant gezocht naar een natuurlijke verklaring voor het ontstaan van alle dingen. Er komt dus geen hogere macht aan te pas. Het materialisme heeft overigens overeenkomsten met het determinisme. Bij het determinisme wordt alles zoveel mogelijk vastgelegd in wiskundige wetmatigheden, waarbij geen bovennatuurlijk krachten komen kijken.

Relatie met de evolutietheorie

Hoe verhoudt dit alles zich nu tot elkaar? In eerste instantie zul je zeggen: niet veel. Maar als je al de theorieën en wetenschapsbeoefeningen uit de tijd voor en van Darwin eens grondig bekijkt, zie je dat Darwin uit iedere theorie, filosofie of wetenschapsbeoefening wel wat in zijn theorie heeft zitten. Al de besproken punten waren dus van belang voor de totstandkoming van de evolutietheorie. Hierbij was het materialisme wel de theorie met de meeste invloed. Wat zien we dan precies allemaal terug uit de theorieën, filosofieën en wetenschapsbeoefeningen in de evolutietheorie? Onder andere dat het verstand centraal staat en dat waarnemingen belangrijk zijn. Alles moet op een natuurlijke manier verklaard worden.

Charles Darwin en het opstellen zijn theorie

Charles Darwin werd geboren in 1809 in Engeland. Hij studeerde geneeskunde en theologie. Na zijn studie begon hij aan een lange onderzoeksreis naar Zuid-Amerika met het schip Beagle. De biogeografische verspreiding van soorten die Darwin voornamelijk op de Galapagoseilanden waarnam tijdens zijn reis met de Beagle, deden hem twijfelen aan de onveranderlijkheid van soorten (wat men tot in zijn tijd wel had aangenomen). Darwin ontdekte namelijk dat er bepaalde eigenschappen waren die de vinken op het ene eiland wel hadden en op het andere eiland niet. In 1837 begon hij, in voor de buitenwereld geheimgehouden geschriften, zijn ideeën over transmutatie en evolutie op te schrijven. Zijn bekendste werk is 'On the Origin of Species' waarin hij de evolutie van leven op de aarde beschrijft. Darwins theorie was nogal omstreden in zijn tijd, omdat deze in contrast stond met het ontstaan van de aarde volgens de leer van de kerk. Uiteindelijk heeft Darwin toch veel aanhangers gekregen en wordt deze theorie nog steeds gezien als één van de belangrijkste uit de hedendaagse wetenschap. Darwin overleed uiteindelijk in 1882. Wat er van de evolutietheorie precies klopt, is tot op de dag van vandaag nog niet precies bekend: er wordt nog steeds veel gediscussieerd en onderzocht.