Mohammed ibn Moesa Chwarizmi

Al-chwarizmi behoort tot een van de meest befaamde wetenschappers op wiskundig, geografisch en astrologisch gebied. Hij werd tussen 780 en 800 geboren in de streek Chorasmië, toentertijd onderdeel van het Perzische rijk. In het huis der wijsheid werd hij opgeleid tot geleerde, zijn taken bestonden uit het vertalen van Griekse wetenschappelijke geschriften en het bestuderen en verder ontwikkelen van de meetkunde, de algebra en de astronomie.

Het huis der wijsheid

In het huis der wijsheid stonden Al-chwarizmi en de overige geleerden onder het gezag van de kalief al-Mamun. Over het algemeen bleek het werk van de wetenschapper niet bijster origineel. Zijn wereldwijde bekendheid heeft hij te danken aan twee belangrijke leerboekjes, beide boekjes hebben te maken met kennis die omstreeks 770-780 door een sterrenkundige uit India naar het hof van al-Mamun in Bagdad zijn overgebracht. Naast het wiskundige deel bestudeerde hij eveneens de geschiedenis, sterrenkunde en astrologie. Hij ontwikkelde zich tot een breed geleerde. Hij leerde, naast de taal van 1001 nacht en de Islam ook nog Arabisch spreken, de taal van de wetenschap.

De naam “Al-chwarizmi” draagt de betekenis “afkomstig uit Chwarizm”. (Mohammed betekent “zoon van Mozes”). Het grootste deel van zijn werk (tussen 813 en 833) voltooide hij in een dorpje nabij Bagdad, de hoofdstad van het Islamitische wereldrijk, waar hij en zijn familie algauw heen verhuisde om daar een goed bestaan op te bouwen. Hier studeerde hij in het huis der wijsheid. Hoogst waarschijnlijk beheerste hij het Chwarezmiaans, een Perzisch dialect wat vandaag de dag niet langer in gesproken wordt, hoewel het ook goed mogelijk is dat hij Perzisch sprak. Al zijn werken verschenen in het Arabisch.

Grootvader van de informatica

Al-Chwarizmi wordt ook wel “grootvader van de informatica” genoemd. Zijn belang als wetenschapper blijkt uit de woorden “algoritme” en “algorisme” deze woorden zijn namelijk afgeleid uit de wetenschapper zijn naam. (Het boekje werd in de twaalfde eeuw in Spanje in het Latijn vertaald waarbij de naam Al-chwarizmi werd verbasterd tot “algorismi”). Het concept van een algoritme in de wiskunde behoord dan ook tot één van zijn ideeën. (Algoritme betekend rekenmethode of rekenrecept: als een computer iets uit moet rekenen heeft hij daar een algoritme voor nodig). Daarnaast leverde hij meerdere grote bijdragen op verschillende gebieden, waaronder: algebra, trigonometrie, astronomie, astrologie, geografie en cartografie.

Hisab al-jabr w’al muqabala

Het beroemdste geschrift van Al-chwarizmi draagt de naam: Hisab al-jabr w’al muqabala, feitelijk gezien het eerste boek waar algebra in zat. (Het woord algebra afgeleid uit de titel van het desbetreffende geschrift, de latere West-Europese vertalers wisten namelijk geen raad met ‘al-jabr’ waaruit het nieuwe woord ‘algebra’ gevormd werd). Tevens schreef hij over getallentheorie en astronomie. Het geschrift ging over alledaagse problemen in de Islamitische maatschappij. Hij trachtte te verduidelijken hoe je rekenkundige methoden toe kunt passen bij uiteenlopende zaken zoals het verdelen van een erfenis of op de handel. Een groot deel van het boek gaat over het oplossen van vergelijkingen, zoals wij het tegenwoordig noemen. Van symbolen maakte hij geen gebruik, enkel woorden en beschrijvingen, waardoor het lezen van het geschrift voor een huidige wiskundige moeilijk zal zijn. De beschrijvingen gaan gepaard met tekeningen.

Ook schreef Al-chwarizmi een boek over de Hindoe-Arabische cijfers. Hij beschrijft hierin het positiestelsel van de Hindoes dat is gebaseerd op symbolen voor 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en de 0. De Arabische versie van dit geschrift is echter verloren gegaan. Verder gaat het in dit geschrift over rekenkunde, onder andere over een methode voor het berekenen van vierkantswortels.

Sindhind zij

Nog een belangrijk boek van deze wetenschapper is: “Sindhind zij”, voornamelijk gebaseerd op het werk van Indische astronomen en niet zozeer op dat van de Griek Ptolemaios. Er bestaat ook een kortere versie van dit geschrift. De teksten gaan voornamelijk over het berekenen van kalenders, de positie van de zon, de maan en de planeten, tabellen voor sinus en tangens en meerdere astrologische tabellen.

Geografie

Ten slotte verscheen er een boek over geografie van Al-chwarizmi, hierin maakte hij een basis voor een wereldkaart, hij gaf de lengte en breedte van zo’n 2400 plaatsen. Dit boek is wel gebaseerd op Ptolemaios’ werk. De kaarten hierin zijn echter nauwkeurig dan die van de Griek.

Al-chwarizmi verbeterde tevens het beroemdste sterrenkundige instrument uit zijn tijd, het astrolabium. Hij bracht er azimutale krommen op aan waarmee je aan de hand van de zonnestand makkelijk het noorden kon bepalen.

De pers stierf tussen 840 en 845 in het huis der wijsheid. In een uithoek van het Islamitische rijk (Spanje) werden de boeken nog lang bestudeerd, op die manier zijn ze dan ook bekend geworden in het middeleeuws Europa.