Diederik Stapel, de frauderende professor

Diederik Stapel kwam in 2011 in het nieuws, omdat hij als hoogleraar cognitieve sociale psychologie gefraudeerd had met onderzoeken. Wie is Diederik Stapel? En wie sleurde hij mee in zijn frauduleuze acties. De carrière en fraude van Diederik Stapel.

Diederik Stapel de frauderende professor en hoogleraar cognitieve sociale psychologie

Diederik Stapel studeerde in 1991 cum laude af aan de Universiteit van Amsterdam. Hij had daar twee studies gevolgd: psychologie en communicatiewetenschappen. Nadat hij zijn studie had afgerond werkte Stapel in de jaren ’90 een tijd aan de universiteiten van Chicago en Michigan in de Verenigde Staten.

Publicaties van Diederik Stapel

Diederik Stapel publiceerde tijdens zijn werk meer dan tweehonderd artikelen in wetenschappelijke tijdschriften en in verschillende boeken.

Promovendus en hoogleraar

In 1997 promoveerde Stapel cum laude aan de Universiteit van Amsterdam voor de studie sociale psychologie. In 2000 werd hij benoemd tot hoogleraar Cognitieve Sociale Psychologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen.

Prijzen die Diederik Stapel won

Stapel kreeg in eigen land, maar ook over de hele wereld een aantal prijzen omdat zijn werk zo goed was. Zo kreeg hij:
De Early Career Award van de Society for Personality and Social Psychology
Career Trajectory Award van de Society for Experimental Social Psychology

Universiteit van Tilburg

Eind 3006 werd Stapel benoemd tot hoogleraar sociale psychologie en decaan aan de Universiteit van Tilburg.

De ontmaskering van Diederik Stapel: collega’s vertrouwen het niet

Naaste collega’s van Stapel hebben er uiteindelijk voor gezorgd dat er een einde kwam aan zijn frauduleuze handelen. Zij lieten bij de rector magnificus van de Universiteit van Tilburg weten dat ze twijfel hadden over Stapels onderzoeken. Al een week later gaf de professor toe dat er in bepaalde publicaties gegevens waren gebruikt die waren bedacht. Stapel werd daarop op non-actief gesteld.
Daarna werd door drie commissies onderzoek gedaan naar de schaal van de fraude. Daaruit bleek dat het ging om grootschalige, langdurige fraude met gegevens. Conclusie was ook dat daardoor vooral jonge onderzoekers erg geschaad waren die nog maar aan het begin van hun carrière stonden. Met de fraude was ook veel geld gemoeid, want voor de onderzoeken waren ettelijke miljoenen onderzoekgeld beschikbaar gesteld.

Een onderzoek: de invloed van chaos en vuil op straat en het effect daarvan op discriminerend gedrag

Diederik Stapel publiceerde in april 2011 in Science een artikel over de invloed van chaos en vuil op straat en het effect daarvan op discriminerend gedrag. Het artikel verscheen op een moment dat er in Engeland en Frankrijk allerlei rassenrellen speelden en het onderzoek speelde die situatie dus in de kaart. Uit het artikel zou blijken dat hij integer en vooral wetenschappelijk te werk was gegaan. Niets was echter minder waar. Daarmee wordt echter niet alleen dat onderzoek en de publicaties niet waard, ook de onderzoeken die weer verder zijn gegaan op basis van Stapels bevindingen zijn daarmee niets waard. En vele wetenschappers zijn daardoor dus gedupeerd.

Het tijdschrift Science en een Editorial Expression of Concern

Science is een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift. Het blad heeft al aangegeven dat het Stapel vraagt zijn publicatie in te trekken. Dat gebeurt met een zogenaamde Editorial Expression of Concern, een publieke erkenning dat er in een artikel iets fouts staat. Dit middel wordt zelden toegepast en alleen maar in heel ernstige gevallen. Het is eigenlijk een soort schandpaal, voor zowel de publicist als voor het tijdschrift zelf.

Hoe werkt zo’n wetenschappelijk tijdschrift?

Toch wordt er bij wetenschappelijke tijdschriften alles aan gedaan om dit soort fraude te voorkomen. Er wordt controle na controle uitgevoerd op die artikelen door reviewers jaarlijks worden 800 ingediende artikelen verbeterd of teruggetrokken nadat de correctoren er opmerkingen over hebben gemaakt. Dat was ook het geval bij Stapel die bij al zijn publicaties door de mangel is gehaald. Omdat al die mensen er in trapten, diende Stapels werk tot op hoog niveau als toonaangevend en werd hij dus overal geciteerd.

Waar schreef Stapel zoal over?

Stapel was de laatste jaren vooral populair wetenschappelijk bezig. Zo schreef hij in vakbladen over consumentengedrag onder andere over “hoe schoonheid verkoopt” en over “het nut van een mooi vrouwenlichaam”.

Publicaties van Stapel met anderen staan ook ter discussie

Maar Stapel schreef ook artikelen die hij samen met anderen schreef. Met Camille Johnson (een onderzoekster van de universiteit van San Jose) bijvoorbeeld scheef hij veel in het Amerikaanse blad Journal of Personality and Social Psychology. Johnson weet nog niet wat er met die gezamenlijke publicaties gaat gebeuren. Het tweetal publiceerde in april 2011 nog een onderzoek onder studenten, waarvan de uitkomst was dat een goede stemming niet alleen goed is voor je humeur, maar dat het ook zorgt voor een beter zelfbeeld.

Stapel baseerde zich veel op studentenonderzoek

Stapel publiceerde veel van zijn werken naar aanleiding van studentenonderzoek, of althans hij voerde aan dat hij onderzoek had gedaan onder studenten. Zo schreef hij onder andere over:

• Waarom zijn katholieken creatiever dan protestanten?
• Terror management and stereotyping waarbij de strekking was hoe mensen op bedreiging op reageerden en of de doodbedreiging mensen dichter bij elkaar brengt

Publicatie over vleeseters

Dr. Roos Vonk publiceerde samen met Diederik Stapel over vleeseters. Deze mensen zouden hufteriger zijn dan vegetariërs. Er werd onafhankelijk onderzoek gedaan naar deze publicatie, want ook bij dit onderzoek was de vraag of er wel echt onderzoek naar is gedaan. Vonk werd berispt omdat ook hier sprake was van onvoldoende feitenmateriaal.

Stapel: ontslagen, aangifte van valsheid in geschrifte en oplichting en doctorstitel kwijt

Nadat de bal was gaan rollen werd Stapel ontslagen. Bovendien werd er aangifte tegen hem gedaan wegens valsheid in geschrifte en oplichting Of het proefschrift van Stapel wel of niet is gebaseerd op verzonnen gegevens kon niet worden aangeduid. Toch werd onderzocht of hem de doctorstitel kon worden afgenomen omdat hij zich schuldig had gemaakt aan "uitzonderlijk wetenschappelijk onwaardig gedrag, in strijd met de aan het doctoraat verbonden plichten." De Universiteit van Amsterdam wilde die procedure gaan volgen, maar op 9 november 2011 heeft Stapel vrijwillig zijn doctorstitel ingeleverd bij de Universiteit van Amsterdam.