Zo beweegt een gewricht

Zonder gewrichten is bewegen praktisch onmogelijk. De soepelheid en elegantie die mens en dier uitstralen, is mede te danken aan tal van soorten gewrichten, zoals kogelgewrichten, zadelgewrichten en draaigewrichten. Pronatie, supinatie en retroflexie zijn slechts enkele van de vele begrippen die met gewrichtsbewegingen te maken hebben. Bovendien zit het gewricht relatief ingewikkeld in elkaar, waarbij de beweeglijkheid voor het grootste deel bepaald wordt door de vorm van de gewrichtsvlakken. Hoog tijd om het wonder dat gewricht heet eens nader te bekijken.

Inhoud

• Soorten botverbindingen
• Kraakbeen, slijmbeurzen en gewrichtsbanden (ligamenten)
• De verschillende delen van het gewricht
• Soorten gewrichten
• Scharniergewricht
• Kogelgewricht
• Zadelgewricht
• Rol- en draaigewricht
• Ouderen, gewrichtsklachten en bewegen

Soorten botverbindingen

Een gewricht is een beweeglijke verbinding tussen twee of meer botten. Bij een naadverbinding zijn de botten op onbeweeglijke wijze met elkaar vergroeid, zoals in de schedel en het bekken. Alleen de naden zijn nog zichtbaar. Het wordt ook wel een continue botverbinding genoemd. Verder is er de kraakbeenverbinding, zoals tussen de ribben en het borstbeen, en natuurlijk tussen de wervels onderling (weinig beweeglijke verbinding). Het gewricht is een synoviale of discontinue botverbinding, gevormd door de uiteinden van beenstukken.

Beweeglijkheid
Een van de kenmerken van het gewricht is de voor het dagelijks leven adequate en effectieve, maar tevens zeer afgebakende beweging die ermee gemaakt kan worden. Dat heeft alles te maken met de gewrichtsvlakken. De vlakken van de uiteinden van twee of meer botten bepalen immers de vorm van het gewricht en dus de mate van beweeglijkheid.

Kraakbeen, slijmbeurzen en gewrichtsbanden (ligamenten)

Het gewricht is een ingewikkeld mechanisme. Het zorgt ervoor dat men zich – als alles goed gaat – overal en altijd vrij en soepel kan bewegen. Daarbij vervullen de spieren een niet onbelangrijke rol. Zij houden net als het gewrichtskapsel en de gewrichtsbanden mede de botuiteinden bij elkaar.

Overbelasting
Maar hoe getraind de spieren ook zijn, zonder de verschillende onderdelen van het gewricht staan ze machteloos tegenover de krachten die op bepaalde gewrichten komen te staan, zoals de knieën en heupen. Overbelasting kijkt altijd met een schuin oog mee bij alles wat men doet en neemt zijn kansen waar bij degenen die in de sport of in het dagelijks leven – zoals overgewicht – onvoorzichtig omgaan met hun gewrichten. Zorg en omzichtigheid voorkomen dat het ingenieuze samenspel verstoord wordt tussen de verschillende gewrichtsdelen, zoals het kraakbeen, het gewrichtskapsel, de slijmbeurzen en de gewrichtsbanden. Weten hoe een gewricht in elkaar zit, biedt inzicht in het functioneren ervan. Het is de eerste stap om overbelasting te voorkomen.

De verschillende delen van het gewricht

Doorgaans voelt men de gewrichten niet. Zoals hierboven aangetipt, komt dat door een vernuftig samenspel van vele gewrichtsdelen. De vijf belangrijke delen van het gewricht zijn:

Twee of meer botuiteinden
Deze uiteinden, zoals de kop en de kom van het heupgewricht, zijn bekleed met kraakbeen. De afzonderlijke vlakken zijn op ideale wijze gevormd, waardoor ze perfect in elkaar passen.

Gewrichtskapsel
Het kapsel bestaat uit stevig (stug) bindweefsel. Het omsluit het gewricht en is bevestigd aan de botuiteinden. De ontstane gewrichtsholte is veelal spleetvormig. De binnenlaag van het gewrichtskapsel bestaat uit het synoviaalvlies, dat een stroperig, kleurloos gewrichtssmeer (synovia) aanmaakt. Dit vocht smeert het gewricht, voorkomt aldus gewrichtsslijtage en waarborgt mede soepele gewrichten. Hoe minder men beweegt, hoe minder gewrichtssmeer er wordt aangemaakt en hoe meer gewrichtsklachten er zullen optreden.

Slijmbeurzen
Ze bevinden zich op plaatsen waar een pees of een spier over het bot glijdt. Bij veel gewrichten is dat het geval. De slijmbeurzen (bursae synoviales) zijn in feite bindweefselzakjes, aan de binnenkant bekleed met synoviaalvlies. In veel gevallen is er tevens een verbinding met de gewrichtsholte. Het aangemaakte gewrichtssmeer zorgt in eerste instantie voor minder wrijving tussen het bot en de genoemde weke delen.

Gewrichtsbanden (ligamenta)
Dit collageen bindweefsel is stug en taai. Het houdt de botuiteinden stevig bij elkaar. De gewrichtsbanden liggen om het gewrichtskapsel heen en zijn aan beide botuiteinden bevestigd. Ze verlenen stevigheid aan het gewricht, geleiden de bewegingen maar beperken ze ook.

Gewrichtsschijven en spieren
Ook de spieren geven stevigheid aan het gewricht, zoals uitgelegd. Om de gewrichtsvlakken beter op elkaar te laten passen, en de bewegingsmogelijkheden te vergroten, zijn sommige gewrichten voorzien van gewrichtsschijfjes. Een goed voorbeeld daarvan is de meniscus in het kniegewricht.

Soorten gewrichten

Afhankelijk van de functie zijn er verschillende soorten gewrichten, die elk anders zijn vormgegeven om de bewegingsmogelijkheden van bijvoorbeeld de knie, de elleboog en de schouder te optimaliseren. In het kort onderscheidt men de volgende belangrijke soorten gewrichten:

Scharniergewricht

Typisch is de scharnierende werking ervan, zoals in de vingerkootjes, tenen en de ellebogen. Er is maar in één vlak beweging mogelijk (op en neer). Het kniegewricht bestaat daarentegen uit een combinatie van een scharnier- en draaigewricht, wat de bewegingsmogelijkheden enigszins vergroot.

Kogelgewricht

Het schoudergewricht is daarvan een voorbeeld. En natuurlijk het heupgewricht, dat eveneens bestaat uit een kogel (kop) en een kom (botuiteinden). De bewegingsmogelijkheden worden groter naarmate men beter getraind is, ofwel leniger wordt.

Zadelgewricht

Bijvoorbeeld tussen de duim en de handwortel. De botdelen hebben de vorm van een zadel. Dankzij de bolle én holle kromming is beweging in twee vlakken mogelijk.

Rol- en draaigewricht

Zoals tussen het spaakbeen en de ellepijp. En niet te vergeten het gewricht tussen atlas en draaier.

Ouderen, gewrichtsklachten en bewegen

Ouderen klagen vaak over pijn in de gewrichten. Natuurlijk is het zo dat bij het ouder worden slijtage om de hoek komt kijken. Ook de gewrichten (kraakbeen) moeten het dan ontgelden. Pijn, vocht in de gewrichten en moeizamer kunnen bewegen zijn doorgaans de klachten. Er kan echter niet genoeg op gewezen worden dat beweging een van de sleutelwoorden is voor het verkrijgen van een minder stramme oude dag, hoewel de klachten dan natuurlijk niet als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Veel bewegen
Niettemin weten ook mensen met artrose en reumatoïde artritis dat bewegen de gewrichten soepeler houdt dan wanneer men niet beweegt. Bewegen, bewegen en nog eens bewegen, zowel binnenshuis als buiten in de frisse lucht, zoals regelmatig schoffelen, harken en onkruid wieden in de tuin. Ook yoga, tai chi en gymmen in clubverband en in verenigingen zijn bij ouderen beproefde methoden om ook op de oude dag relatief lenig te blijven. In elk geval vermindert het de karakteristieke ouderdomsklachten die hen vaak parten spelen.

Lees verder

• De kniepeesreflex – zo werkt dat
• Nekpijn of stijve nek – tips & adviezen
• De duim – een anatomisch meesterwerk
• Spiercontracties – zo werkt dat
• Eerste hulp bij overbelaste spieren en gewrichten