Monopolie: oorzaken, soorten, voor- en nadelen

Een monopolie is een marktvorm waarbij elke vorm van concurrentie ontbreekt. De monopolist is de enige producent en verkoper van een bepaald goed zonder de aanwezigheid van mogelijke substituten. Een belangrijk verschil tussen een volkomen concurrentie marktvorm en een monopolie zit hem in het aantal verkopers van een gelijkaardig product. Bij de volkomen concurrentie zullen er meerdere verkopers op de markt zijn die een bepaald product aanbieden terwijl er slechts één verkoper is bij een monopolie. Hier kunnen we stellen dat het bedrijf gelijk staat aan de industrie waarbij de kracht van de monopolist afhankelijk is van zijn controle over het aanbod.

Oorzaken van een monopolie

• Een monopolie kan ontstaan als gevolg van een aantal natuurlijke oorzaken. Denk maar aan bepaalde grondstoffen die slechts in bepaalde regio’s kunnen worden geëxploiteerd. Bijvoorbeeld: bijna de volledige nikkelproductie is afkomstig uit Canada waar dus de International Nickel Corporation of Canada het monopolie heeft van nikkel.
• Het telen van bepaalde gewassen vergt bijzondere voorwaarden inzake klimaat en bodem, welke slechts in enkele gebieden aanwezig zijn. Bijvoorbeeld: de teelt van jute in India en Pakistan.
• Bepaalde chemische bedrijven hanteren een strikt geheim productieproces voor de productie van bepaalde stoffen. Dergelijke bedrijven zullen dan ook het monopolie verwerven over bepaalde goederen.
• Sommige bedrijven genieten wettelijke rechten zoals octrooirechten en auteursrechten. Dit leidt tot een wettelijk monopolie.
• De vervaardiging van bepaalde goederen vereist een grote hoeveelheid kapitaal. Veel bedrijven zullen hiermee niet kunnen concurreren omdat ze zich dergelijke kapitaalinjecties niet kunnen veroorloven. Dit kan de aanleiding zijn van de totstandkoming van een monopolie.
• Ten slotte heeft de overheid het recht tot de monopolistische productie en verkoop van bepaalde goederen en diensten. Denk maar aan bepaalde openbare nutsbedrijven welke onder een staatsmonopolie kunnen vallen.

Soorten monopolies

Natuurlijke monopolie

Een natuurlijke monopolie ontstaat als gevolg van een beperkte aanvoer van grondstoffen in bepaalde regio's. Bijvoorbeeld: India en Pakistan hebben het monopolie over jute en Zuid-Afrika heeft het monopolie over diamanten.

Sociaal monopolie

Sociale monopolies zijn over het algemeen eigendom van de staat en worden ook door hen beheerd. Een sociaal monopolie is ook wel bekend als staatsmonopolie zoals spoorwegen,havens en de centrale bank. Veel van deze bedrijven kunnen worden geclassificeerd als nutsbedrijven.

Juridisch monopolie

Sommige bedrijven genieten rechtsbescherming van de overheid door middel van octrooien, handelsmerken of auteursrechten. Deze bedrijven worden ook beschouwd als wettelijke monopolies.

Marktmonopolie

Een marktmonopolie ontstaat wanneer zich onderscheiden ten opzichte van de concurrentie door zijn efficiënte werking en het leveren van kwalitatieve producten aan een relatief lage prijs. Dergelijk monopolie ontstaat vrijwillig doordat de consument bewust kiest voor een bepaald bedrijf.

Monopolie van diensten

Een monopolie van diensten komt, zoals de naam reeds verteld, voor bij dienstverlenende bedrijven. Denk maar aan een hartchirurg die in een bepaald gebied expert is in zijn vakgebied en de enige persoon is die bepaalde gecompliceerde operaties kan uitvoeren.

Beperkingen

Algemeen genomen zullen de prijzen onder een monopolie hoger zijn dan deze bij een volkomen concurrentie marktvorm. De productiekost zal immers veel lager liggen maar desondanks zal de consument hier niet mee van kunnen profiteren aangezien de monopolist ook streeft naar maximale winst. Dit is echter heel theoretisch voorgesteld want in de praktijk kan de monopolist onmogelijk een zeer hoge prijs voor zijn producten hanteren aangezien verschillende factoren dit toch zullen verhinderen. Zo kan er bijvoorbeeld dreiging zijn van buitenlandse concurrentie of kunnen de consument en de overheid opstandig reageren tegen deze hoge prijzen.

Voordelen

Een monopolie heeft heel wat voordelen zoals een grootschalige productie voor een ruim afzetgebied waarbij er geen rekening hoeft te worden gehouden met concurrerende bedrijven. In sommige gevallen kan de productie of distributie van de goederen ook veel efficiënter verlopen onder een monopolie marktvorm. Daarnaast zal een vermindering van het aantal verkooppunten en een standaardisatie van het productieproces de productiekost verlagen. De monopolist zal ook de variatie van het aanbod kunnen beperken wat ook een gunstig effect zal hebben op de productiekost. Deze voordelen zijn natuurlijk allemaal ten gunste van de monopolist want dergelijke marktvorm kent heel wat misbruik ten opzichte van de consument en werknemers.

Nadelen

• Over het algemeen zullen de prijzen onder een monopolie veel hoger liggen dan onder een volkomen concurrentie marktvorm. Kopers worden als het ware uitgebuit door middel van prijsdiscriminatie.
• Serieuze kritiek tegen een monopolie marktvorm gaat over de uitbuiting van werknemers, meer bepaald het verplaatsen van de werkzaamheden naar lagelonenlanden. Een andere vorm van uitbuiting bestaat uit het beperken van de productie waardoor bewust wordt gekozen om een deel van de werknemers tijdelijk werkloos te houden.
• De monopolist zal vaak oneerlijke methoden gebruiken om potentiële concurrenten uit te schakelen zodat het monopolie behouden blijft.
• Het enige doel van een monopolist is een maximale winst nastreven. Wanneer dit mogelijk is door een beperking van de output zal de monopolist niet nalaten dit ook te doen. Denk maar aan de grote depressie in 1930 waarin The Institute of Coffee grote hoeveelheden koffie verwoeste door deze in zee te dumpen.
• Monopolies resulteren in een concentratie van rijkdom wat een negatief effect heeft op de werking van een democratie.
• Concurrentie is een noodzakelijke voorwaarde voor economische groei. Monopolies kunnen fungeren als een controle op de economische groei maar aangezien er geen concurrentie voor hun goederen is, zijn ze ook niet echt geïnteresseerd om hier onderzoek naar te doen.

Lees verder

• Prijszetting bij een monopolie