Einstein in Nederland, boekbespreking Sybe Izaak Rispens

Einstein is een icoon geworden en staat symbool voor de geniale mens. Dit beeld is zwaar overdreven. Einstein was een man die veel dingen zomaar beweerde zonder bewijzen ervoor te hebben. Als andere geleerden zijn beweringen ontmaskerden, veranderde hij weer van inzicht. Zo is uiteindelijk de relativiteitstheorie ontstaan. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Einstein was nooit beroemd geweest zonder Lorentz
• Lorentz en Einstein
• De Sitter en Einstein
• Einstein snapte niets van materie
• Debye en Einstein
• Uitvindingen van Einstein
• Conclusie

Einstein was nooit beroemd geweest zonder Lorentz

Rispens heeft in dit boek op boeiende manier beschreven hoe de ideeën van Einstein zich ontwikkelden. Albert Einstein had een speciale band met Nederland. Hij zou later ook buitengewoon hoogleraar in Leiden worden. Nederland was neutraal in de eerste wereldoorlog en Duitse wetenschappers werden geboycot door de internationale wereld. Via Nederlandse wetenschappers werd Einstein aan de rest van de wereld voorgesteld. Einsteins belangrijkste Nederlandse vriend was de Nederlandse Nobelprijswinnaar in de natuurkunde Lorentz. Hij kwam bij hem vaak thuis en dan gingen ze musiceren en filosoferen. Einstein speelde viool en Lorentz piano. Ook ging men duinwandelingen maken. Maar het belangrijkst was dat ze samen elke nieuwe theorie van de natuurkunde onder de loep namen. Newtons visies had 300 jaar geregeerd in de wereld van de theoretische natuurkunde maar nu waren er nieuwe experimenten uitgevoerd die een andere theorie noodzakelijk maakten. De grenzen van Newtons natuurkunde waren bereikt; zijn natuurwetten werkten niet onder alle omstandigheden hetzelfde!

Lorentz en Einstein

De discussies die Einstein had met andere geleerden over de relativiteitstheorie hadden voor een belangrijk deel plaats in Nederland. De grote Nederlandse natuurkundige Lorentz heeft Einstein op het juiste spoor van de relativiteitstheorie gebracht. In het begin van de vorige eeuw werd het de Lorentz-Einstein theorie genoemd. Lorentz en Einstein hebben een uitgebreide briefwisseling gevoerd. In deze brieven laten de geleerden hun gedachten de vrije loop gaan aangaande de nieuwe ontdekkingen in de kwantummechanica. Lorentz nodigt Einstein vaak bij hem thuis uit in Leiden. Lorentz wil graag dat Einstein hem opvolgt, maar dat wil Einstein niet; hij acht zichzelf te licht om in de voetsporen van de grote Lorentz te treden. Lorentz introduceert Einstein aan allerlei andere belangrijke natuurkundigen.

De Sitter en Einstein

Eén van de fysici die Einstein leerde kennen was de Friese astronoom de Sitter. Deze man heeft uitgebreid met Einstein gediscussieerd. Dit was onder andere gedurende de eerste wereldoorlog. Wetenschappers uit Duitsland werden geboycot in Engeland. Maar de Sitter heeft met de publicatie van drie artikelen Einstein toch in Engeland geïntroduceerd. Daarna werd Einstein onmiddellijk populair in Engeland. De Sitter had naast bewondering voor de theorie van Einstein vele op -en aanmerkingen die allemaal terecht bleken. Einstein heeft later gezegd dat de Sitter zijn grootste blunder heeft ontmaskerd. Dat behelst het feit dat Einstein ervan uit ging dat het heelal een kosmische constante heeft. Wat hij daar precies mee bedoelt is vrij ingewikkeld, maar in ieder geval is er nooit een bewijs voor het bestaan van een kosmische constante gevonden. Het was een gedachte van Einstein die niet op bewijzen gestoeld was.

Einstein snapte niets van materie

Een andere idee van Einstein dat nooit is aangeslagen is het aannemen dat er materie buiten het zichtbare deel van het heelal bestaat. Einstein probeerde dat idee uit om verklaringen te vinden voor het bewegen van materie. Maar ook dit idee wordt door de Sitter met de grond gelijk gemaakt. Hij toont aan dat de door Einstein opgestelde formules zichzelf tegenspreken. Dat vindt Einstein niet leuk en het duurt jaren voordat hij zijn fouten toegeeft, maar uiteindelijk geeft hij zich gewonnen.

Debye en Einstein

Einstein is in 1911 door de universiteit van Utrecht gevraagd om professor te worden. Einstein slaat dat aanbod af maar hij zal wel een Nederlandse collega van hem voordragen; Peter Debye. Later krijgen Debye en Einstein onenigheid. Einstein verdenkt Debye van sympathie met het Nationaal-socialisme. Einstein vlucht voor de tweede wereldoorlog naar de VS. Debye blijkt geen aanhanger van Hitler te zijn. Hij helpt een Joodse medewerkster Nazi-Duitsland uit te vluchten. Debye werkt nog enige jaren door voor de Nazi's omdat zijn wetenschappelijke onderzoeken goed gefinancierd worden. Later wordt het ook hem te gortig en hij vertrekt net als Einstein naar Amerika. Ze krijgen ruzie met elkaar in de VS omdat Einstein Debye ervan verdenkt fascistisch te zijn.

Uitvindingen van Einstein

Einstein is niet erg bekend om zijn uitvindingen. Hij liet soms in contracten opnemen om niet zijn naam te verbinden aan een uitvinding. Sommige uitvindingen waren zeer ingenieus zoals het gyrokompas. Dat is een kompas dat werkt met behulp van het magnetisch veld van de aarde. Einstein bedacht ook een koelkast zonder bewegende onderdelen. Het zou de voorloper zijn van de huidige koelkasten. Einstein wou niet te koop lopen met zijn uitvindingen. Hij vreesde dat zijn status als geleerde zou afnemen als hij zich als uitvinder van alledaagse producten zou profileren.

Conclusie

Dhr Rispens heeft in dit boek een zeer geslaagde poging gedaan om de voetsporen van Einstein in Nederland te achterhalen. Einstein had niet zo beroemd kunnen worden zonder al zijn Nederlandse vrienden. De wetenschap staat in Nederland van oudsher op hoog niveau. Daarom kon Einstein het goed vinden in Nederland. Rispens vertelt anekdotes op onderhoudende wijze. Ook de natuurkundige achtergrond wordt op een plezierige manier inzichtelijk gemaakt. Dit boek is voor mensen die van wetenschap houden.