Vulkaanuitbarsting, soms aardbeving als waarschuwing vooraf

Een vulkaan is een berg waarbij, door een grote opening in de top, met grote kracht lava naar buiten wordt geworpen. Er wordt daarom ook wel gesproken over een vuurspuwende berg. Zo’n berg dankt zijn naam aan de Romeinse vuurgod Vulcanus. Vulkanen kunnen een grote verwoestende kracht hebben. Een van de bekendste voorbeelden is de uitbarsting van de Vesuvius waardoor in 79 na Christus de stad Pompeï totaal onder de as verdween. Ook in later eeuwen heeft zich elders in de wereld nog een aantal grote uitbarstingen voorgedaan zoals ook een aantal niet zo lang geleden: 2002 Nyiragongo, Congo-Kinshasa, 2006 Merapi, Indonesië, 2010 Eyjafjallajökull, IJsland, 2010 Merapi, Indonesië en 2014 Tavurvur, Papoea, Nieuw-Guinea.

Gebieden met vulkaanuitbarstingen

In de aarde bevindt zich magma dat bestaat uit vloeibaar gesteente met temperaturen van 650 tot 1200 graden Celsius. Eenmaal uitgestoten wordt het magma lava genoemd. Vulkaanuitbarstingen, ook erupties genoemd, vinden vooral plaats in gebieden waar aardbevingen voorkomen. Die aardbevingen ontstaan doorat de tektonische platen bewegen. Andere gebieden waar ook vulkanen kunnen voorkomen zijn zogenaamde hotspots. Bij een hotspot komt de lava door de aardkorst heen naar boven.

Indeling van vulkanen

Vulkanen kunnen ingedeeld worden in soorten op basis van zuurheid van het magma, vorm van de vulkaan en explosieve kracht.

Zuurheid van het magma

Zure vulkanen

Bij zure vulkanen bestaat het magma onder de oppervlakte uit een stroperige massa die felsisch of zuur van samenstelling is. Die stroperige massa bevat veel silica en weinig magnesium of ijzer. Doordat de massa stroperig is kan die moeilijk de kratermond verlaten. Bij erupties gaat dit daarom dikwijls gepaard met een explosief verloop en gloedwolken. Als het magma eenmaal aan de oppervlakte is stolt het betrekkelijk snel en wordt dan lava genoemd.

Basische vulkanen

Als de samenstelling van het magma basisch is met een lage concentratie van silica is het minder stroperig. Bij eruptie kan het daarom de krateropening makkelijker verlaten. De lava stroomt dan sneller en verder dan bij zure vulkanen.

Vorm van de vulkaan

Schildvulkaan

Een schildvulkaan is gevormd door ver uitgestroomde lava met een brede basis en langzaam oplopende helling. Een vulkaan kan dan een diameter van wel 120 kilometer bereiken.

Kegelvulkaan

Bij een kegelvulkaan is de lava niet ver uitgestroomd en is een kegel ontstaan in het midden van de krater die bestaat uit gruis, puin en kleine rotsblokken.

Calderavulkaan

Een calderavulkaan is ontstaan in de gevulde kegel van een oude vulkaan.

Supervulkaan

Een supervulkaan komt voor als een kloof of gat in een landschap en heeft weinig reliëf. De enkele keer dat ze uitbarsten stoten ze zeer veel as en stof uit.

Explosieve kracht

Een derde indeling van vulkanen is op basis van de explosieve kracht. Om die in een getal aan te geven is in 1982 een tabel bedacht door de Amerikanen Chris Newhall en Steve Self. De index loopt daarbij van 0 tot 8 waarbij elke hogere eenheid een tien keer zwaardere explosiekracht heeft.

Aardbevingen als waarschuwing

Omdat uitbarstingen vaak gepaard gaan of voorafgegaan worden door aardbevingen kunnen de bevingen als waarschuwing worden beschouwd voor een naderende uitbarsting. Als in 62 na Christus de bewoners van Pompeï de aardbeving die toen plaatsvond als waarschuwing hadden beschouwd zouden er zeventien jaar later wellicht geen 2.000 doden zijn gevallen en een volledige stad onder de vulkanische as zijn verdwenen.

Niet altijd waarschuwingen vooraf

Ook het lozen van gassen kan duiden op naderend gevaar maar het komt ook voor dat er jarenlang rookvorming is zonder eruptie. Het gevaar dat een vulkaan zonder enige waarschuwing plotseling actief wordt is bij sommige vulkanen ook groot. Zelfs kunnen zogenaamde slapende vulkanen plotseling tot uitbarsting komen.

Grote schade en verwoestingen

De uitgeworpen stenen kunnen een grote omvang hebben en vallen direct naar beneden waar ze een gevaar vormen voor de nabije omgeving. De vulkanische as kan grote afstanden afleggen en mede door de hitte enorme verwoestingen aanrichten. Ook vormen vulkanische activiteiten een gevaar voor de luchtvaart wat soms een reden is om het vliegverkeer tijdelijk stil te leggen.

Indonesië meer dan vierhonderd vulkanen

Vulkanen komen over het gehele aardoppervlak voor maar vooral rondom mid-oceanische ruggen en aan de randen van tektonische platen. Zo komen in Indonesië meer dan vierhonderd vulkanen voor waarvan er 129 actief zijn. Andere landen en gebieden met veel vulkanen zijn de Filipijnen, Japan, de Koerilen, Kamtsjatka en de westkust van Amerika.