Wijstgronden aan de Peelrand
Aan de rand van het Peelgebied zijn op de hooggelegen Peelhorst enkele natte gebieden te vinden, de zogenaamde wijstgronden. Hoog en nat is in die gebieden een bijzondere combinatie en een kenmerk van een wijst, die alleen onder zeer specifieke omstandigheden voorkomt. De wijstgronden aan de rand van het Peelgebied kennen drie gebieden. Lange tijd bestond er weinig waardering voor wijstgronden totdat het beleid van de zeventiger jaren van de twintigste eeuw daar verandering in bracht.
Horsten en slenken
De buitenste laag van de aarde bestaat uit aan aantal losse platen. Doordat die platen bewegen kunnen er scheuren en breuken ontstaan. In Nederland lopen grote breuksystemen van het zuidoosten naar het noordwesten en zijn te vinden in Noord-Brabant en Limburg. Als de aardkorst oprekt, doordat de platen bewegen, ontstaat er een afschuivingsbreuk. Bij zo’n breuk komen verzakkingen voor die niveauverschillen veroorzaken aan de oppervlakte. Bij een aantal evenwijdig lopende afschuivingen ontstaan er horsten en slenken. Een horst is een hoger deel en een slenk een lager. Een gebied met horsten en slenken kan zich over honderden kilometers uitstrekken. Het breukvlak zelf vormt soms een steile helling die steilrand wordt genoemd. Zo’n steilrand heeft een scherp afgetekende rand.
Ooit 200 meter hoogteverschil
Een dergelijke afschuivingsbreuk is te vinden aan de Peelrand, die loopt langs de lijn Roermond-Deurne-Uden-Heesch. Die Peelrandbreuk geeft de overgang aan tussen de Peelhorst en de lager gelegen Centrale Slenk, met een hoogteverschil van ongeveer vijf meter. Ooit was het hoogteverschil zo’n 200 meter. Maar Rijn en Maas hebben samen met de wind de slenk eeuwenlang opgevuld, zodat een groot deel van het hoogteverschil is weggewerkt. De steilrand bij Uden is nog het meest zichtbare restant van de originele steile helling. De afscheidingsbreuk aan de Peelrand is nog steeds niet uitgewerkt en veroorzaakt soms aardbevingen zoals in 1932 bij Uden en in 1992 bij Roermond. Soms zijn het kleine verschuivingen van slechts enkele millimeters.
Wijst, een hoog nat gebied met rood water
Grondwater stroomt normaal van hoog naar laag. Maar op het breukvlak wordt de doorstroming tegengehouden door lagen die geen water doorlaten door verdichting van de lagen en ijzerafzetting. Het water stijgt daar dan door de druk weer op als kwel tot aan het maaiveld. Kwel is grondwater dat onder druk uit de grond komt. Op die manier zijn de hoge gronden, de horsten, nat en zelfs tamelijk moerassig. De lagere gronden, de slenken, zijn aanzienlijk droger zodat er zelfs tarwe en aardappelen op kunnen worden verbouwd. Deze ongewone vorm van kwel heet wijst. In het gebied van de wijstgronden liggen enkele waterloopjes met vrij veel verval. Het water bevat hier bijzonder veel ijzer wat uit de diepere aardlagen komt en omdat zich veel ijzer heeft afgezet rond de breuklijn. De kleur van het water is daarom opvallend rood.
Drie gebieden met wijst
De Wijstgronden aan de Peelrand zijn drie kleine natuurgebieden met een oppervlakte van ongeveer 41 hectare. De drie gebiedjes heten: de Loose Beemden, de Raktse Beemden en Kooldert. De Loose Beemden en de Raktse Beemden liggen tussen Uden en Vorstenbosch en Kooldert ligt tussen Uden, Erp en Volkel. De eigenaar van die gebieden is Staatsbosbeheer die ook verantwoordelijk is voor het beheer van de terreinen. Staatsbosbeheer wordt daarbij ondersteund door de VLU (werkgroep Vrijwillig Landschapsbeheer Uden). Waterschap Aa en Maas is verantwoordelijk voor het beheer van het (oppervlakte)water.
Wijstgronden terug in originele staat
Wijstgronden hebben in het verleden niet veel waardering gekend. Ze werden meer gezien als probleemgebieden omdat de gronden niet erg bruikbaar waren. Door de hoge grondwaterstand waren de wijstgronden alleen geschikt als hooi- en grasland. Heel veel wijst is daarom ook verdwenen. Afwatering zorgde voor verdroging waarna de gronden ontgonnen konden worden. Hoogteverschillen werden geëgaliseerd en ruilverkaveling en verstedelijking deden er ook geen goed aan. Vanaf de zeventiger jaren van de vorige eeuw is het beleid ten opzichte van de wijstgronden veranderd. Gemeente, provincie en waterschap erkende de bijzondere waarde van de gronden.
Het wijstgebied tussen Uden en Vorstenbosch is daarom in 2004 uitgeroepen tot aardkundig monument. Staatsbosbeheer doet er alles aan om die laatste stukjes wijst zoveel mogelijk in originele staat te brengen en veilig te stellen.
© 2010 - 2024 Rickandie, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
VulkaanuitbarstingenWe weten allemaal hoe een afbeelding van een vulkaanuitbarsting eruit ziet. Een krater braakt rook en gassen uit, terwij…
Licht, donker en duisternisNederland hoort met Vlaanderen ’s avonds en ’s nachts niet alleen tot het meest lichtvervuilde gebied van Europa, maar s…
Bronnen en referenties
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Wijstgronden