De Nobelprijs: vijf catagorieën - Alfred Nobel

De Nobelprijs voor de vrede is bij iedereen bekend, in totaal zijn er vijf categorieën waarin wetenschappers en vredestichters Nobelprijzen kunnen winnen. Veel mensen weten dat het een prestatie is om een Nobelprijs voor één van de vijf categorieën te halen, maar hoe de organisatie werkt, en door wie en waarom het is opgericht is onbekend bij velen. Dit terwijl het voor de meeste onderzoekers de belangrijkste prijs in de wetenschap is om te ontvangen, en natuurlijk er zijn ook andere prijzen die worden uitgereikt door andere organisaties maar de Nobelprijs heeft een internationale naam, en bekendheid.

De oprichting

De Nobelprijs is door Alfred Nobel zelf ingesteld, in 1895 heeft hij dit in zijn testament laten opnemen. De Nobelprijs wordt gefinancierd door de rente op het vermogen van Alfred Nobel. Het vermogen van Alfred Nobel bedroeg 32 miljoen Zweedse kronen. De geldbedragen die zijn gebonden aan de prijzen zijn bedoeld voor verder onderzoek, of voor het ondersteunen van een huidig onderzoek waar de betreffende winnaars mee bezig zijn.

Categorieën

In totaal zijn er zes categorieën, waarvan er vijf door Alfred Nobel zelf in het leven zijn geroepen en één daarvan in de volksmond een Nobelprijs wordt genoemd, maar niet staat genoteerd in het testament van Alfred Nobel. De Nobelprijzen zijn:

• Nobelprijs voor de vrede. De bekendste Nobelprijs
• Nobelprijs voor de scheikunde
• Nobelprijs voor de natuurkunde
• Nobelprijs voor de economie. De prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie
• Nobelprijs voor de Literatuur
• Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde

Nobelprijs voor de vrede. De bekendste Nobelprijs

De Nobelprijs voor de vrede wordt uitgereikt door het raadhuis in Oslo. Hiermee is het gelijk de enige Nobelprijs die wordt uitgereikt door een Noorse instantie. Het Noorse Nobelcomité bepaalt wie er de Nobelprijs voor de vrede wint. Het Noorse Nobelcomité bestaat uit vijf leden die aangesteld zijn door het Noorse parlement. De Nobelprijs voor de vrede is de meest bekende Nobelprijs ter wereld, maar ondanks die bekendheid is er ook wel eens kritiek op de keuze van het Noors Nobelcomité. Zo vond men dat het uitreiken van de Nobelprijs voor de vrede aan President Obama eerder een politieke zet was, dan een keuze naar de werkelijkheid, want hij had alleen beloftes gemaakt.

Het Noorse Nobelcomité

Het Noorse Nobelcomité is samengesteld op de manier waarop Alfred Nobel het in zijn testament heeft laten opnemen. Hierin staat dat een vijfkoppig comité, waarvan de leden gekozen door de Storting, het Noorse parlement, de Nobelprijs voor de vrede mogen toekennen aan de persoon die de internationale vrede het meest bevorderd heeft in het afgelopen jaar. In 1895, het moment waarop Alfred Nobel zijn testament opstelde was de politieke situatie anders dan nu. In 1895 hield het Noorse parlement, de Storting zich alleen bezig met het binnenlands beleid, het buitenlands beleid werd in 1895 gedaan door het Zweedse parlement.

De meest aannemelijke reden waarom Alfred Nobel in zijn testament heeft laten opnemen dat een Noors comité, bestaand uit vijf leden die zijn gekozen door de Storting, de Nobelprijs voor de voor de vrede mag toekennen is om de Nobelprijs voor de vrede te beschermen voor invloeden van buitenaf, want de Storting hield zich in 1895 niet bezig met buitenlandse zaken.

Nobelprijs voor de scheikunde

De Nobelprijs voor de scheikunde wordt uitgereikt aan onderzoekers die belangrijke ontdekkingen doen op moleculair niveau en kleiner. Deze Nobelprijs wordt uitgereikt door de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen, genaamd: Kungliga Vetenskapsakademien (Zweeds). De eerste Nobelprijs voor de scheikunde ging in 1901 naar Jacobus van 't Hoff, een Nederlander. Hij kreeg de Nobelprijs voor zijn ontdekking van de osmotische waarde, percentage opgeloste stof per eenheid in oplossingen. En de scheikundige wetten van chemische evenwichten, wat betekent dat de massa van de stoffen voor en na een reactie gelijk moet zijn.

Nobelprijs voor de natuurkunde

Ook de Nobelprijs voor de natuurkunde wordt jaarlijks uitgereikt door de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen. Deze Nobelprijs wordt door dezelfde commissie uitgereikt, als de commissie die de Nobelprijs voor de scheikunde uitreikt. Dit komt doordat de scheidingslijn tussen natuurkunde en scheikunde meestal niet ver te zoeken is. De eerste Nobelprijs voor de Natuurkunde is in 1901 uitgereikt aan Wilhelm Röntgen, de naam zegt het al, hij is de persoon die de Röntgenstralen heeft ontdekt. Röntgenstraling is elektromagnetische straling die niet kan worden waargenomen met het blote oog.

Nobelprijs voor de economie. De prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie

De prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie is ingesteld in 1969 ter ere van het 300-jarig bestaan van de bank. Officieel is het geen Nobelprijs, maar de prijs wordt gezamenlijk met alle andere Nobelprijzen op dezelfde dag bekendgemaakt. Dit is de reden dat het de Nobelprijs voor de economie wordt genoemd. Ook deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt door de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen.

Ragnar Frisch en Jan Tinbergen kregen in 1969 als eerste de prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie uitgereikt voor het ontwikkelen en uitvoeren van meegaande methodes voor de analyse van economische processen.

Kungliga Vetenskapsakademien (KVA)

Deze Zweedse Academie voor Wetenschappen is in 1739 opgericht door een bioloog, een landbouwkundige, een technisch ingenieur en een politicus. De academie heeft als doel het bevorderen van de wetenschap en het aanwakkeren van de interesse bij jongeren voor de wetenschap. Commissies van de Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen reiken bij elkaar tien verschillende prijzen uit, waarvan zes internationaal, en vier nationaal. Onder de zes internationale prijzen vallen drie Nobelprijzen: de Nobelprijs voor de scheikunde, de Nobelprijs voor de natuurkunde en de Prijs van de Zweedse Rijksbank voor de economie, oftewel de Nobelprijs voor de economie.

Nobelprijs voor de Literatuur

Ook deze Nobelprijs wordt door een Zweeds Academie uitgereikt, genaamd: Svenska Akademien. Volgens Alfred Nobel moet de prijs worden uitgereikt aan: ''het meest opmerkelijke werk met een idealistische trend''. Alfred Nobel bedoelde met werk niet één enkel boek van een auteur, maar het hele oeuvre van een auteur. Er zijn vele mensen die kritiek hebben op de keuzes van de commissie die over de Nobelprijs voor de literatuur gaat. Dit komt omdat belangrijke literatuur schrijvers als Harry Mulisch of Hugo Claus nooit de Nobelprijs hebben ontvangen, maar ook zijn ze nooit genomineerd, vooral over dit laatste feit is er veel kritiek. De eerste Nobelprijs voor de literatuur is uitgereikt aan de Fransman Sully Prudhomme. Hij was een Franse dichter en is bekroond vanwege zijn poëtische werk die volgens de commissie van toen (1901) blijk gaf van een optimistisch idealisme.

De Zweedse Academie

De Zweedse Academie, Svenska Akademien is in 1786 gesticht door de toenmalig koning Gustaaf de derde. De Zweedse Academie is één van de zestien koninklijke Academies van Zweden. De Zweedse Academie beslist jaarlijks naar wie de Nobelprijs voor de literatuur gaat. De uitslag wordt jaarlijks bekendgemaakt in het voormalig Stockholmse beursgebouw, waarin het Nobelmuseum, de Nobelbibliotheek en de Zweedse Academie gezamenlijk zijn gevestigd.

Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde

Het Karolinska-instituut reikt jaarlijks de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde uit aan de persoon die de wereld op het gebied van geneeskunde of fysiologie het meest heeft verbeterd, door middel van een ontdekking of uitvinding. Anders gezegd wordt de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde uitgereikt aan de persoon die er het best in slaagt om de gezondheidszorg in de wereld te verbeteren door het ontdekken of uitvinden van nieuwe medische toepassingen.

Emil Adolf von Behring kreeg als eerste de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde, voor het ontwikkelen van een middel tegen difterie. Voor deze prestatie werd Emil Adolf von Behring ook tot de adelstand verheven in zijn geboorteland, dit gaf hem de nodige voordelen bij verder onderzoek.

Karolinska-instituut

Koning Karel de dertiende had in 1810 een opleidingsplaats voor legerchirurgen nodig, wat de reden was om het Karolinska-instituut op te richten. Tegenwoordig is het één van de grootste en meest bekende medische universiteiten van Zweden. De universiteit heeft niet alleen bekende geneeskunde-opleidingen, maar er worden ook bekende medische onderzoeken gedaan.