De gevaren van genetische modificatie of manipulatie

Bij genetische modificatie krijgt een plant of dier andere eigenschappen in plaats van de aangeboren eigenschappen. Dit heeft voordelen, maar ook nadelen. Over effecten op de lange termijn is weinig bekend en de natuurlijke diversiteit wordt kleiner. Gemanipuleerde organismen zijn moeilijk in te dammen, terwijl ze een ecologisch gevaar kunnen vormen. Eigendomsrechten liggen bij de producent en voor mensen met allergieën kan genetische modificatie het leven vermoeilijken.

Wat is genetische modificatie?

Genetische modificatie en genetische manipulatie houden hetzelfde in. Modificatie is een neutrale naam, manipulatie suggereert iets negatiefs. Bij genetische modificatie wordt een nieuw gen ingebouwd of worden bestaande genen veranderd. Op deze manier wordt het DNA van een organisme aangepast. Genetische modificatie kan verschillende doelen hebben, zoals het vergroten van de productie, kwaliteit van voedsel verbeteren, de noodzaak om bestrijdingsmiddelen in de landbouw te gebruiken teniet te doen en het genezen van ziektes. Genetische modificatie brengt echter ook nadelen met zich mee. Deze worden hier besproken.

Lange termijn effecten onbekend

Een van de grootste bezwaren tegen genetische modificatie is dat de effecten op de lange termijn niet bekend zijn. Dit komt omdat de gemodificeerde gewassen al vroeg op de markt worden gebracht. Verder onderzoek kost tijd en dus geld. Of dit argument gegrond is, is te betwijfelen. In Europa geldt dat voordat voedsel op de markt gebracht mag worden eerst aangetoond moet worden dat het geen gevaar oplevert. Dit is dus voor producten die in Europa te koop zijn het geval. Echter, helemaal zeker is het niet. Er is alle reden om aan te nemen dat het geen kwaad kan, maar door gebrek aan langlopende experimenten en monitoring is het niet volledig uit te sluiten dat de gewassen ongezond of zelfs gevaarlijk zijn.

Gebrek aan diversiteit in gewassen en dieren

Dit is een sterker argument. Omdat genetisch modificeren zo duur is, wordt dit slechts met enkele zaden of embryo’s gedaan. Deze worden vervolgens gekloond, er ontstaan dus exacte kopieën. De kopieën dragen alle positieve eigenschappen van het eerste genetisch gemodificeerde individu, maar ook alle negatieve eigenschappen. Er is dus sprake van een zeer gebrekkige Genetische diversiteit tussen de individuen. In het geval van de uitbraak van een ziekte zijn er geen individuen aanwezig die genetisch resistent zijn tegen de ziekte, want alle individuen zijn hetzelfde. Er hoeft dus maar één ziekte uit te breken en de gehele populatie kan worden aangetast.
Rijstziektes breken voortdurend uit, maar er zijn veel verschillen tussen verschillende soorten rijst en verschillende planten van dezelfde soort. Als overal genetisch gemodificeerde rijst wordt aangeplant, dan verdwijnen deze verschillen. Een ziekte kan in één keer een aanzienlijk deel van de wereldrijstproductie aantasten, wat een wereldwijde ramp zou zijn.

Gemodificeerde organismen niet in te dammen

Een ander groot bezwaar tegen genetisch gemodificeerde organismen is dat ze niet in te dammen zijn. Planten die genetisch gemodificeerd zijn verspreiden hun zaden net als andere planten. Daarbij kunnen ze kruisen met niet gemodificeerde planten, zowel landbouwgewassen als wilde planten. Hierdoor is het onmogelijk om de gemodificeerde gewassen in te dammen, en is het dus ook niet mogelijk om de gewassen weer uit te roeien indien er negatieve effecten optreden. De gemodificeerde gewassen kunnen daarbij de ‘natuurlijke’ gewassen wegconcurreren, wat de biologische diversiteit weer niet ten goede komt. Bij dieren is hetzelfde risico aanwezig. Een dier kan ontsnappen en zich voortplanten met wilde soortgenoten, waardoor de gemodificeerde genen in de vrije natuur komen.

Een voorbeeld is de aardappel. Er worden gemodificeerde aardappelen verbouwd om gemodificeerd zetmeel uit te winnen. Er bestaan nog wilde aardappels. Als deze ‘besmet’ of gecontamineerd worden met genetische gemodificeerde aardappelen, kunnen de eigenschappen van de wilde planten volledig verloren gaan. De wilde planten gelden nu als een buffer. Ze zijn resistent tegen verschillende schimmels en kunnen in het geval van een grootschalige aardappelinfectie gebruikt worden. Daarbij vormen ze een wilde soort en kan het hele ecosysteem veranderen als een genetisch gemodificeerde soort zich erin mengt. Deze heeft misschien wel een veel betere concurrentiepositie, waardoor de effecten van ‘ontsnapte’ aardappelen niet te overzien zijn.

Eigendomsrechten zaad

Misschien wel het sterkste argument wat wordt aangevoerd is het eigendomsrecht van de genetisch gemodificeerde planten. Genetische modificatie wordt vaak aangedragen als oplossing voor kleine boeren in arme landen. Deze kunnen moeilijk rondkomen, maar met gemodificeerde zaden hebben zij een betere kans, kunnen ze hun kinderen naar school sturen en indien nodig medicijnen kopen. In theorie. In praktijk heeft echter het bedrijf dat de genetisch gemodificeerde producten heeft ontwikkeld eigendomsrechten. Hierdoor moeten boeren veel geld betalen om genetisch gemodificeerde zaden te planten. Ze moeten elk jaar opnieuw betalen, waardoor de overgebleven winsten tegenvallen.

Allergieën

Bij genetische modificatie wordt doorgaans een gen van een soort ingebouwd in een andere soort. Voor mensen met allergieën kan het een ramp zijn. Iemand die allergisch is voor noten kan een allergische reactie krijgen van een ander gewas, waar een gen van een noot is ingebouwd, om een voorbeeld te noemen. Zeker bij ernstige voedselallergieën is er een gevaar. Je zou moeten weten voor welk gen je allergisch bent en of dat gen ingebouwd is. Zelfs als alle informatie verkrijgbaar is, is dat nog een hoop gedoe. Een foutje is snel gemaakt, met mogelijk ernstige gevolgen. In elk geval kan het hinderlijk zijn. Iemand die allergisch is voor tomaten zou in theorie door genetische modificatie ook geen komkommers of bloemkool meer kunnen eten.

Tot slot

Genetische modificatie heeft duidelijk veel nadelen. Er zijn dan ook nog veel stappen te ondernemen voordat genetische modificatie op grote schaal toegepast kan worden. Of het ooit grootschalig toegepast zal worden is niet te zeggen, sommige problemen zijn niet te overkomen. Echter, de voordelen mogen niet uit het oog verloren worden. Als de problemen kunnen worden opgelost, dan kan de oplossing van het wereldvoedselprobleem nabij zijn. Er kan meer geproduceerd worden en van beter kwaliteit. Daarbij kan genetische modificatie helpen bij plaagbestrijding en het genezen van ziektes.

Lees verder

• De voordelen en toepassingen van genetische modificatie
• Wat is genetische modificatie of genetische manipulatie?
• Genetische modificatie: wat eet ik eigenlijk?
• De mythen rond Genetische Modificatie