Laserhinder, wat zijn de strafrechtelijke gevolgen?

Over het gebruik van laserproducten bestaat veel juridische onduidelijkheid. Wat zijn de strafrechtelijke gevolgen van laserhinder? De wetgever heeft fikse straffen vastgesteld voor gevaarzetting, en het hinderen van vaartuigen, voertuigen of luchtvaartuigen met behulp van laserstralen - verblinden - maar wat is toegestaan rondom laser en wat verboden? De aanpassingen aan de wetsartikelen 164, 165 en 429 van het wetboek van strafrecht hebben niet alles kunnen verduidelijken. Het is hoog tijd voor antwoorden op juridische vragen over laserproducten, laserhinder en een toelichting op de stand van zaken wat de strafwetgeving betreft en dan met name over het luchtverkeer.

Inhoud

• De opkomst van laserhinder
• Strafrechtelijke gevolgen van laserhinder op het luchtverkeer vóór 2013
• Wetsartikelen 168, 169 en 385b Sr
• Wetsartikel 168 Sr verblinden en opzettelijke laserhinder
• Wetsartikel 169 Sr verblinden en culpose laserhinder
• Artikel 385b Sr en laserhinder als geweldsvorm
• Wetsontwerp 33 185 en verblinden: laserhinder op de luchtvaart
• Aanvullingen op wetsartikelen 164 (oud) en 165 (oud) Sr
• Strafmaat 164 Sr bij veroordeling voor laserhinder
• Strafmaat 165 Sr bij veroordeling voor laserhinder
• Aanvullingen op wetsartikel 429 Sr en gevaarzetting door laserhinder
• De NVWA
• Wet wapens en munitie - WWM - en laserhinder
• Mishandeling door middel van laser
• Samenvatting op hoofdlijnen

Over het gebruik van laserproducten bestaat veel juridische onduidelijkheid. De wetgever heeft fikse straffen vastgesteld voor gevaarzetting en het hinderen van vaartuigen, voertuigen of luchtvaartuigen met behulp van laserstralen, maar wat is nu precies toegestaan rondom laser en wat verboden? De aanpassingen aan de wetsartikelen 164, 165 en 429 van het wetboek van strafrecht (verder Sr) hebben niet alles kunnen verduidelijken. Het is hoog tijd voor antwoorden op juridische vragen over laserproducten, laserhinder en een toelichting op de stand van zaken wat de strafwetgeving betreft.

De opkomst van laserhinder

Tegelijkertijd met de opkomst van laserproducten (pen/pointer/licht/hebbedingen enz.) wordt snel duidelijk, dat onverantwoord gebruik daarvan gevaar of hinder kan veroorzaken voor allerlei soorten vervoer. Denk aan het hinderlijk aanstralen van ambulancechauffeurs, piloten of treinconducteurs.

Het betreft specifiek de dadergroep, waarvan het hinderen (toevallig) niet tot ernstige gevolgen leidt, zoals een groot verkeersongeval of vliegtuigcrash. Dat het niet tot ernstige gevolgen leidt, komt - volledig buiten de dader om – bijvoorbeeld doordat een copiloot het stuur overneemt, omdat de eerste piloot tijdelijk verblind is door het aanstralen met laser en de copiloot het vliegtuig toch nog veilig kan doen landen of opstijgen. Laserhinder van het (lucht)verkeer wordt vaak gezien als een vorm van baldadigheid, maar dat is het zeker niet.

Meldingen over laserhinder in het (lucht)verkeer lijken een voorbode, dat het slechts een kwestie van tijd is dat een ernstig voorval zich zal voordoen, tenzij de overheid krachtig optreedt. De overheid probeert daarom in eerste instantie met de aanwezige middelen het tij te keren en betrapte daders te vervolgen. De overheid gaat eerst van start met de inzet van bestaande strafrechtwetgeving. Na een aantal mislukte pogingen om laserhinder op het luchtverkeer succesvol te vervolgen, blijkt al snel dat de reikwijdte van bestaande strafbepalingen (de redactie van vóór 2013) niet passend is bij dit type handeling. De ontwikkelingen van de techniek en de verkoop van deze producten heeft de strafwetgeving ver achter zich gelaten.

Op basis van de bestaande wetgeving blijven personen die luchtvaartuigen hinderlijk aanstralen – zonder dat hun handelen kwalijke gevolgen heeft – geheel buiten schot. Wat is het probleem bij de bestaande wettelijke bepalingen?

Strafrechtelijke gevolgen van laserhinder op het luchtverkeer vóór 2013

Het wetboek van strafrecht (Sr) kent vóór 2013 slechts enkele strafbepalingen die mogelijk tenlastegelegd (kunnen) worden voor de vervolging van laserhinder, te weten: wetsartikelen 168 en 169 en 385b Sr.

Wetsartikelen 168, 169 en 385b Sr

De artikelen 168 en 169 Sr zijn elkaars opzettelijke 168 (Sr) en culpose 169 (Sr) variant van zeer ernstige strafbaarstellingen wat aanvallen op vaartuigen, voertuigen of luchtvaartuigen betreft. Artikel 385b Sr richt zich op geweld tegen personen aan boord van een (lucht)vaartuig of installatie op zee.

Wetsartikel 168 Sr verblinden en opzettelijke laserhinder

Struikelblok bij wetsartikel 168 Sr is dat dit artikel het opzettelijk (expres) doen verongelukken, vernielen enz. van (lucht)vaartuigen strafbaar stelt. Dit betekent dat tijdens de strafzitting het openbaar ministerie (in eerste aanleg is dat de officier van justitie) die opzettelijkheid van de verdachte moet aantonen: dat de verdachte het (lucht)vaartuig heeft willen doen verongelukken, vernielen enz. Een tweede voorwaarde is dat ook levensgevaar voor een ander te duchten moet zijn geweest. Wie opzettelijk laserhinder veroorzaakt zonder dat het eindigt in een onoverzienbare drama, valt niet onder de strafbaarstelling van dit wetsartikel.

Wetsartikel 169 Sr verblinden en culpose laserhinder

Artikel 169 Sr is de culpa variant van artikel 168 Sr. Onder culpa wordt verstaan dat door het handelen of nalaten van een persoon iets strafbaars gebeurt. Schuld wordt in dit geval snel aangenomen. De oorzaak van het verongelukken, vernielen enz. is terug te voeren op dat handelen of nalaten van de verdachte. Het is een gevolgdelict. De roekeloosheid van de dader heeft het ongeval veroorzaakt.

Ook hier geldt dat overtreding van dit wetsartikel dan pas intreedt, wanneer het voertuig of (lucht)vaartuig daadwerkelijk verongelukt, of vernield of beschadigd wordt. Daarbij moet tegelijkertijd levensgevaar voor een ander te duchten zijn geweest. Ook bij dit artikel betekent dit dat de persoon die laserhinder veroorzaakt zonder kwalijke gevolgen, niet onder de strafbaarstelling van wetsartikel 169 (oud) Sr valt.

Artikel 385b Sr en laserhinder als geweldsvorm

Artikel 385b Sr is gericht tegen geweld tegen een persoon aan boord van een (lucht)vaartuig of installatie op zee strafbaar. In artikel 81 Sr staat een definitie wat onder geweld in het wetboek van strafrecht wordt verstaan. Dit artikel hoort samen met artikel 385b Sr te worden gelezen. Is het aanstralen van een persoon met een laserlicht een daad van geweld of wordt de term 'geweld' in artikel 385b Sr daarmee te hoog opgerekt? Voor een veroordeling zal aangetoond moeten worden dat aanstralen een daad van geweld is. Dat is pittige opdracht.

Conclusie: deze drie artikelen in de oude redactie zijn bewijstechnisch erg lastig rond te krijgen. Om laserhinder op voertuigen en de (lucht)vaart, waarbij kwalijke gevolgen uitblijven naar tevredenheid te vervolgen zijn deze artikelen in principe niet goed bruikbaar. De overheid weet dat het met nieuwe handvatten moet komen.

Wetsontwerp 33 185 en verblinden: laserhinder op de luchtvaart

Bewust van de aanhoudende (ongrijpbare) laserhinder van het vliegverkeer en de tekortkomingen in de wetgeving om daar tegen op te treden, heeft de wetgever naar een 'maatwerk' oplossing gezocht. De wetgever zoekt zijn heil bij andere strafbepalingen en laat de focus op de wetsartikelen 168 en 169 Sr helemaal los. Met de inwerkingtreding op 1 april 2013 van wetsvoorstel 33185 heeft de wetgever de wetsartikelen 164 (oud*),165 (oud) en 429 (oud) Sr aangevuld en daarmee de strafrechtelijke handhaving en vervolging van laserhinder gemakkelijker gemaakt.
*Oud geeft aan dat de verwoording niet gelijk is aan de bewoordingen van het huidig geldende wetsartikel.

De huidige wetsartikelen 164 en 165 Sr richten zich sinds 1 april 2013 behalve op het spoorverkeer sindsdien ook op het veroorzaken van gevaar voor het luchtverkeer.

Aanvullingen op wetsartikelen 164 (oud) en 165 (oud) Sr

Alle denkbare gedragingen en middelen die kunnen leiden tot het in gevaar brengen van het luchtverkeer vallen onder de aangepaste artikelen 164 en 165 Sr. De artikelen zijn breed verwoord, zodat zij toepasbaar zijn op elke vorm van gevaarzetting. Om een aantal voorbeelden te noemen:

Onder de term 'luchtverkeer' valt ook het aanstralen van luchtvaartuigen en verkeerstorens met laserlicht. De term 'luchtverkeer' in het Sr en de wet Luchtvaart is volstrekt identiek. Het betreft alle verplaatsingen van luchtvaartuigen in de lucht of op een luchthaven en het gebruik van het luchtruim door toestellen die geen luchtvaartuigen zijn. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen de militaire en de civiele luchtvaart. De aangepaste bepalingen zijn met opzet neutraal opgesteld. Alle handelingen, gedragingen en/of middelen die nu en in de toekomst gebruikt kunnen worden om het luchtverkeer in gevaar te brengen zullen ook dan onder de strafbepalingen vallen. Tot slot: het is ten strengste verboden in de omgeving van vliegvelden ongereguleerd gebruik te maken van laserstralen.

Strafmaat 164 Sr bij veroordeling voor laserhinder

Op artikel 164 Sr staan forse straffen: het opzettelijk gevaar veroorzaken op het spoorverkeer of het luchtverkeer, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie. Een vijfde categorie boete bedraagt per 1 januari 2016 € 82.000. Heeft het feit iemands dood tot gevolg, dan kan een met levenslange (!) gevangenisstraf worden opgelegd of een gevangenisstraf van maximaal dertig jaar of een geldboete van de vijfde categorie (€ 82.000).

Strafmaat 165 Sr bij veroordeling voor laserhinder

Artikel 165 Sr is de culpa variant van artikel 164 Sr. Op het schenden van artikel 165 Sr staat een gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of een geldboete van de vierde categorie. Een vierde categorie boete bedraagt per 1 januari 2016: € 20.500. Wanneer het feit iemands dood tot gevolg heeft, wordt de schuldige gestraft met een gevangenisstraf van maximaal twee jaar of een geldboete van de vierde categorie.

Aanvullingen op wetsartikel 429 Sr en gevaarzetting door laserhinder

Aan wetsartikel 429 Sr is onderdeel 6° toegevoegd:
"hij die zich zodanig gedraagt dat gevaar voor het luchtverkeer wordt veroorzaakt of kan worden veroorzaakt of dat het verkeer in de lucht wordt gehinderd of kan worden gehinderd".

Artikel 429 Sr is een overtreding en bedoeld om de veiligheid van personen en goederen te bewaken. De strafbaarstelling is een hechtenisstraf van maximaal veertien dagen of een geldboete van de tweede categorie. Een tweede categorie geldboete bedraagt per 1 januari 2016: € 4100.

Naast het Openbaar Ministerie houden meer overheidsdiensten zich bezig met het reguleren van laserproducten. Zij hebben specifieke taken toebedeeld gekregen door de overheid. Het betreft:

• De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit;
• De douane;
• De politie;
• Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit: de NVWA

De NVWA

De NVWA houdt toezicht op het verhandelen van laserproducten in Nederland. De handel en verkoop van laser pointers en lasergadgets wordt bepaald op basis van klassen. De NVWA speelt geen rol bij het bezit of gebruik door particulieren. De NVWA controleert samen met de Nederlandse Douane goederen die Nederland binnenkomen (via water/lucht). De Douane geeft aan de NVWA door, wanneer zij gevaarlijke laserproducten aantreffen. De NVWA onderzoekt dan die voorwerpen en neemt ze eventueel in beslag. Klachten of meldingen kunnen door consumenten worden gedaan aan de NVWA (meldkamer/tiplijn). Op deze manier wordt de NVWA getipt, dat onveilige laserproducten aangeboden worden.

Typegoedkeuring en handel in laserproducten

Leidraad voor de handhaving en de toezichtstaak is de onderverdeling in 'klassen' van laser. Op ieder laserproduct dient vermeld te staan welk type goedkeuring (klasse) het voorwerp heeft. Goedkeuring hangt samen met het feit of een laserstraal oogletsel kan veroorzaken (ook indirect) bij normaal gebruik. Bepaalde laserklassen zijn uiteraard in de handel toegestaan.

Laserpointers

Volgens de website van de NVWA is het verhandelen van klasse 3R, 3B en 4 laserpointers niet toegestaan. De lichtbundels kunnen namelijk (ook op grote afstand) oogletsel veroorzaken. Dit is ook een risico bij een gereflecteerde bundel. Het verhandelen van klasse 1, 2 en 2M laserpointers bijvoorbeeld als 'aanwijsstok' bij presentaties is toegestaan.

Lasergadgets

Het verhandelen van klasse 2, 2M, 3R, 3B en 4 lasergadgets is niet toegestaan vanwege het mogelijk veroorzaken van oogletsel. Het verhandelen van klasse 1 en 1M lasergadgets is toegestaan. Vragen over de klassen kunnen rechtstreeks gericht worden aan de NVWA.

Wet wapens en munitie - WWM - en laserhinder

Wetshandhaving door de politie richt zich op het controleren of de typegoedkeuring (klasse), dat op een laserproduct staat in Nederland is toegestaan. Bij twijfel zal het voorwerp in beslag worden genomen en het oordeel van deskundigen worden gevraagd.

Kan een laserproduct door de politie in beslag genomen worden?

Ja! Artikel 2, lid 1, Categorie IV onder 7 van de WWM geeft de politie de mogelijkheid om op te treden tegen het dragen ervan en onverantwoord gebruik. Ook wetsartikelen uit het wetboek van strafrecht kunnen van toepassing zijn.

In antwoord op Kamervragen heeft de minister van Veiligheid en Justitie medio 2015 hierover gezegd:
“Er is sprake van een strafbaar feit op grond van de WWM, wanneer aangetoond kan worden dat – gelet op de aard of de omstandigheden waaronder de laserpen is aangetroffen – redelijkerwijs kan worden aangenomen dat deze bestemd is letsel aan personen toe te brengen of te dreigen".

Conclusie

Het is sterk afhankelijk van de aard en de omstandigheden waaronder een laserproduct wordt aangetroffen of dit in beslag wordt genomen en of de persoon in kwestie wordt vervolgd. Met andere woorden: Een persoon zal een geloofwaardige verklaring dienen te hebben om de politie te overtuigen dat hij geen slechte bedoelingen heeft om aan inbeslagname en vervolging te ontkomen.

Mishandeling door middel van laser

De algemene wetsartikelen in het wetboek van strafrecht (boek 2, Titel XX) geven voldoende basis om een persoon te vervolgen wegens (poging tot) zware mishandeling. Denk hierbij aan het hinderen met laser van ambulancepersoneel en politie bij het uitvoeren van hun taak. Een krachtige laserpen kan al bij een poging tot zware mishandeling leiden tot een forse gevangenisstraf of hoge boete.

Samenvatting op hoofdlijnen

• Laserlicht is een snel opkomend fenomeen dat niet ongevaarlijk kan zijn bij onverantwoord gebruik;
• Daders waarvan het handelen niet tot ernstige incidenten leidt, blijven in eerste instantie buiten schot;
• Door aanvullingen op de artikelen 164, 165 en 429 WvSr wordt na 1 april 2013 het vervolgen van laserhinder op het vliegverkeer makkelijker;
• De WWM en andere algemene artikelen in het WvSr geven mogelijkheden om op te treden tegen het dragen en onverantwoord gebruik van laser;
• De algemene artikelen WvSr bieden uitkomst om te vervolgen bij letsel door het aanstralen met laser in het wegverkeer;
• De NVWA is toezichthouder op de handel in deze producten en werkt nauw samen met de douane;
• Met ingang van 1 januari 2016 zijn de geldboete bedragen verhoogd.