Help! Heb ik een strafblad oftewel justitiële documentatie?

Wat staat in een uittreksel justitiële documentatie - in de volksmond strafblad geheten - en hoe lang mogen de verzamelde gegevens worden bewaard? En bij sepot? Een ding staat vast. Het huidig regime aan toepasselijke wetten en regels geeft justitie veel meer armslag in wat verzameld, bewerkt, bewaard en verstrekt mag worden, vergeleken met wat vroeger onder het strafblad werd verstaan. Help! Het systeem - JDS - rondom de registratie van veroordelingen is complex. Heb ik een strafblad? Hoe kan iemand eenvoudig controleren of sprake is van een strafblad en met wie deze justitiële gegevens mogen worden gedeeld?

Inhoud

• De toelichting op het uittreksel justitiële documentatie in vogelvlucht
• Help! Heb ik een strafblad oftewel justitiële documentatie?
• Help! Wat wordt nu vastgelegd in het documentatie systeem?
• Registratie van misdrijven
• Registratie van overtredingen
• Wanneer worden gegevens uit JDS verwijderd?
• Misdrijven en verwijdering van gegevens uit JDS
• Nieuwe einduitspraak of detentie
• Overtredingen en verwijdering van gegevens uit JDS
• Aanvullingen op de algemene regels bij verwijderen uit JDS
• Het OM schikkingsvoorstel
• Inzagerecht
• Verklaring omtrent het gedrag: de VOG
• Sepot 01

De toelichting op het uittreksel justitiële documentatie in vogelvlucht

Wanneer iemand betrapt wordt op het plegen van een strafbaar feit, rijst later vaak de vraag of zijn misstap bij justitie bekend blijft - en zo ja - voor hoe lang. Niet alleen bij veroordelingen, maar ook bij vrijspraken of sepotzaken, kan zo'n vraag door het hoofd spoken.

Het antwoord is niet onbelangrijk. Latere toekomstplannen kunnen zomaar op de tocht komen te staan. Documentatie zoals het heet, kan een negatief effect hebben op bijvoorbeeld een sollicitatie, bij emigratieplannen, het behoud van een baan of het verkrijgen van een vergunning. Vooral in de computertijdperk is allerlei informatie letterlijk met één druk op de knop snel op te halen en te delen.

Het verzamelen van het strafrechtelijk, historisch verleden van personen is niet zonder reden. De officier van justitie heeft de documentatie nodig om op zitting zijn strafeis te bepalen. De rechter om in het vonnis zijn straf te motiveren of om te voorkomen dat iemand voor hetzelfde feit nogmaals wordt veroordeeld. De overheid heeft het bijvoorbeeld nodig in zijn afweging een wapenvergunning af te geven. Zo zijn nog meer voorbeelden te bedenken.

Wie eens en voor altijd af wil rekenen met knagende spookbeelden rondom zijn strafrechtelijk verleden, kan met behulp van deze toelichting zelf uitrekenen wat wel en niet op het kerfstokje aanwezig is, voor hoe lang (nog) en wat uit de aanwezige informatie aan anderen mag worden doorgegeven.

Als stelregel geldt dat tegenwoordig altijd registratie plaatsvindt in het documentatieregister wanneer een persoon:

• 12 jaar of ouder is, en
• de persoon als verdachte wordt aangemerkt van een misdrijf of als verdachte bij een groot aantal overtredingen.

Deze toelichting is niet van toepassing op 12-minners. Wie informatie over documentatie zoekt in verband met het jeugdstrafrecht en verstrekkingen uit het register, kan op de website van justid terecht.

Deze toelichting is behoorlijk uitgebreid, daarom hierbij een verkorte wegwijzer met de onderwerpen die voorbij komen. Dat zijn:

• een korte voorgeschiedenis over het uittreksel justitiële documentatie;
• het begrip strafblad;
• het begrip uittreksel justitiële documentatie;
• de term justitiële registers;
• de term justitieel documentatie systeem;
• het registreren van antecedenten;
• het verwijderen van antecedenten misdrijven (met schema);
• het verwijderen van antecedenten overtredingen (met schema);
• het inzagerecht;
• VOG: verklaring omtrent het gedrag;
• sepot 01.

Help! Heb ik een strafblad oftewel justitiële documentatie?

Het is bijna niet voor te stellen dat het voormalig strafregister uit een kaartenbak systeem bestond, dat handmatig werd bijgehouden. Met de opkomst van de automatisering, kon in 1994 - met behulp van nieuwe regelgeving - eindelijk een doelmatige en centrale documentatiedienst van start. Het papieren tijdperk werd, wat het strafregister betreft, daarmee afgesloten.

Het strafregister verdween, evenals wat officieel 'het strafblad' heette of wat daar destijds voor doorging. De wettelijke aanpassing werd ook meteen gebruikt om de bevoegdheden en behoeftes rondom het vastleggen van iemands strafrechtelijk verleden te verruimen en aan te passen aan de wensen van de moderne tijd.

De uittreksel justitiële documentatie maakte daarmee zijn entree: het historisch overzicht van alle justitiële antecedenten van een persoon werd een feit.

In deze toelichting zal uitsluitend de term uittreksel worden gebruikt bij de bespreking van justitiële registraties na 1994. Om de toelichting op het uittreksel justitiële documentatie makkelijker te begrijpen, wordt vooraf een aantal juridische begrippen tegen het licht gehouden.

Dat zijn:

• het begrip strafblad;
• het begrip uittreksel justitiële documentatie;
• de term justitiële registers;
• de term justitieel documentatie systeem.

Officieel gebruik van de term strafblad

In de volksmond wordt vandaag de dag nog steeds het woord 'strafblad' gebruikt. Het woord strafblad heeft verschillende betekenissen. Het hangt van de bedoeling van de gebruiker af, wat daar onder moet worden verstaan. Strafblad werd vóór 1994 voor officiële zaken gebruikt om de registratie van wetsovertredingen van een veroordeelde aan te geven.

Dit betekent, dat:

• een rechter in de strafzaak een onherroepelijke uitspraak heeft gedaan (veroordeling).
• geen succesvol beroep meer kan worden gedaan tegen de uitspraak. Het vonnis is in kracht van gewijsde gegaan (het is onherroepelijk geworden).

Zolang een veroordeelde beroep of verzet kan aantekenen, is nog geen sprake van een onherroepelijke veroordeling. Onherroepelijk geeft aan: de uitspraak van de eerste rechter kan niet meer door een hogere rechter ongedaan worden gemaakt. Dit geeft meteen de zwakke plek in de oude regeling aan: zolang de strafzaak niet ten einde was, bleef die informatie uit het strafblad.

Na 1994 wordt bij officieel gebruik gesproken van het uittreksel justitiële documentatie.

Nieuwe wetgeving geeft ruime registratiemogelijkheden

De nieuwe regelgeving gaat zoals gezegd uit van een zo volledig mogelijke registratie. In het onderliggend besluit (het besluit justitiële gegevens) staat met wie de geregistreerde gegevens worden uitgewisseld om tot een sluitend geheel van regels te komen.

Justitiële registers

In allerlei registers wordt dagelijks door justitie gegevens verzameld, opgeslagen en bewerkt. Het systeem dat zich met de uittreksels justitiële documentatie bezighoudt, is het justitiële documentatiesysteem (verder JDS). JDS valt onder de wettelijke definitie van een justitieel register en daardoor onder de werking van de privacy wetgeving.

In de jaren negentig hield de snelle groei van internet en afscherming van de privacy de juridische wereld flink bezig. Misschien herinnert de afkorting PGP (pretty good privacy) nog aan de visie van de providers (afschermen) van het eerste uur en de felle discussies met de overheid (openheid van zaken) rondom encryptie destijds. De vraag naar privacy was groot en heeft veel wetgeving beïnvloed.

Bij het vervullen van de huidige overheidstaak, dient tegen die achtergrond de privacy te worden beschermd. De praktische invulling van de wetgeving over uittreksels is daardoor zeker niet makkelijker geworden.

Justitieel Documentatie Systeem (JDS)

In JDS staat - kort gezegd - alle actuele en historische, strafrechtelijke informatie (misdrijven en overtredingen) van natuurlijke- en rechtspersonen, die nu of in het verleden met justitie in aanraking zijn geweest. Een rechtspersoon is bijvoorbeeld een bedrijf zoals een BV, een vereniging of een stichting.

De gegevens komen in JDS - onder meer - via de parketten, de gerechtshoven, de dienst justitiële inrichtingen (DJI) en van buitenlandse gerechten enz. Het kan gaan om (on)herroepelijke veroordelingen, strafbeschikkingen, transacties, sepots (m.u.v. sepot 01, waarover verderop meer) en openstaande zaken. Dit alles staat uitgebreid geregeld in de relevante wetgeving.

De regelgeving over de uittreksels documentatie bestaat uit:

• de wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (verder wjsg);
• het besluit justitiële gegevens (verder bjsg).

De regelgeving geeft – ingegeven door de privacy gedachte - strakke kaders aan, die aangehouden moeten worden. In de wet is *limitatief geregeld:

• welke strafrechtelijke gegevens worden vastgelegd;
• de periode van bewaren;
• aan wie verstrekt mag worden;
• voor welk doel mag worden verstrekt (doelbinding);
• welke informatie dat dan betreft. 

*Limitatief betekent dat de inhoud beperkt blijft tot de aangegeven kaders.

De begrippen die veel gebruik worden bij de bespreking van documentatie zijn hiermee toegelicht en de kaders aangegeven. Binnen dat gebied speelt zich het vastleggen, verwerken en verstrekken van de documentatie af.

Help! Wat wordt nu vastgelegd in het documentatie systeem?

Alle OM beslissingen (het openbaar ministerie) en alle rechterlijke uitspraken moeten worden genoteerd. Daar horen ook de niet-onherroepelijke gegevens bij. Dit betekent bijvoorbeeld dat alle bij de officier van justitie binnengekomen processen-verbaal en de afloop worden opgenomen in het justitieel documentatiesysteem. Kortom: een persoon die verdacht wordt van een misdrijf waarvan de zaak in behandeling is bij het OM krijgt al een aantekening in zijn documentatie. De regelgeving maakt verschil tussen misdrijven en overtredingen. Artikel 2 bjsg behandelt de registratie van misdrijven en artikel 3 bjsg behandelt de registratie van overtredingen.

Registratie van misdrijven

Bij misdrijven worden de volgende zaken vastgelegd:

• veroordelingen;
• verdenkingen;
• vrijspraak;
• ontslag van rechtsvervolging;
• sepot (met uitzondering van sepot 01);
• strafzaken die bij het OM in behandeling zijn maar nog niet op zitting zijn geweest.

Registratie van overtredingen

Bij overtredingen worden de volgende zaken genoteerd:

• onvoorwaardelijke vrijheidsstraffen;
• voorwaardelijke vrijheidsstraffen;
• boetes of transacties van EUR 100,- of meer;
• vrijspraken;
• sepots (met uitzondering van sepot 01);
• strafzaken die bij het OM in behandeling zijn, maar nog niet op zitting zijn geweest.

Wanneer worden gegevens uit JDS verwijderd?

Het spreekt voor zich dat gegevens die aan een systeem zijn toegevoegd op een bepaald moment dienen te worden verwijderd. De regelgeving hanteert uiteenlopende termijnen. Die termijnen hangen af van de ernst van de feiten. Ook hier weer onderscheid tussen misdrijven en overtredingen. Artikel 4 van de wjsg behandelt de termijnen voor de registratie van misdrijven. Artikel 6 van de wjsg behandelt de termijnen voor de registratie van overtredingen.

Om vast te stellen wanneer gegevens dienen te worden geschrapt, moet een beginpunt bekend zijn. De datum waarop een strafbaar feit is begaan, is totaal niet relevant: de hoofdregel bij een veroordeling, is dat de bewaartermijn begint te lopen, nadat een einduitspraak is gedaan.

Wanneer begint het bewaartermijn bij documentatie te lopen?

Het bewaartermijn van justitiële gegevens begint, wanneer:

• het OM besluit om niet te vervolgen (sepot);
• een einduitspraak is gedaan door een rechter of een officier van justitie;
• een strafbeschikking is voltooid.

Al deze handelingen zijn uiteraard te verbinden aan een datum.

Misdrijven en verwijdering van gegevens uit JDS

Een algemene regel bij misdrijven en het verwijderen van strafrechtelijke gegevens is, dat gekeken wordt naar het type misdrijf: licht, ernstig of zedenmisdrijf. Dit leidt tot de volgende schema:

Nieuwe einduitspraak of detentie

Een tweetal bijzonderheden kunnen zich voordoen bij de bewaarperiode. Ten eerste worden bij misdrijven alle gegevens bewaard tot alle bewaartermijnen zijn verstreken, wanneer tijdens de looptijd van een bewaartermijn een nieuwe einduitspraak in verband met een ander misdrijf wordt gedaan! Dat kan de bewaarperiode flink verlengen. Deze regel is niet goed bekend.

Ten tweede geldt in alle gevallen dat het termijn van verwijdering verlengd wordt met de duur van een eventuele detentie. De periode van daadwerkelijk 'zitten' dient aldus bij de jaren onder 'weghalen na' in bovenstaande schema te worden opgeteld.

Overtredingen en verwijdering van gegevens uit JDS

In een schema weergegeven:


Ook hier: In alle gevallen geldt dat het termijn van verwijdering verlengd wordt met de duur van een eventuele detentie.

Aanvullingen op de algemene regels bij verwijderen uit JDS

Op de algemene regels zijn een aantal aanvullingen op hun plaats. Die aanvullingen betreffen:

• zedendelicten;
• boetes;
• OM schikkingsvoorstel

Zedendelicten (art 240b t/m 250 Sr)

In geval van een zedenmisdrijf is sprake van een bewaartermijn van minstens 80 jaar. Het is niet van belang of het feit verjaard is of niet. Bij zedendelicten speelt verjaring geen enkele rol.

Boetes

De Wet Mulder gaat over sommige verkeersovertredingen (door rood licht, fout parkeren enz.) die via de bestuursrechter worden afgedaan met een bestuurlijke boete. Als bestuurlijke boete (bestuursrecht) hebben zij geen plaats in het justitieel systeem (strafrecht). Verkeersovertredingen die bestuursrechtelijk onder de wet Mulder vallen, worden om die reden niet vastgelegd in het Justitieel Documentatie Systeem en staan dus niet in de documentatie.

Met ingang van 1 januari 2015 zijn een aantal zogeheten Mulderfeiten uit de wet Mulder naar het wetboek van strafrecht overgegaan. Zij worden geregistreerd in de documentatie.

Het OM schikkingsvoorstel

Om de werklast van de rechter te verlichten heeft de wetgever de officier van justitie in bepaalde gevallen de mogelijkheid gegeven om zelf straffen of maatregelen op te leggen. De officier van justitie doet dat als een schikkingsvoorstel of transactie. Het betalen van het transactiebedrag betekent niet dat een aantekening kan worden voorkomen in de documentatie. Er wordt uitsluitend voorkómen dat iemand bij de rechter moet vóórkomen.

Inzagerecht

In principe heeft iedereen het recht om persoonlijk vastgelegde gegevens in te zien. Via een schriftelijk verzoek bij JustID met vermelding van wat persoonlijke informatie (NAW) en een kopie van een geldig identiteitsbewijs kan een aanvraag worden ingediend. Wie voorkomt in jds ontvangt bericht van de griffie van de rechtbank van de eigen regio, wanneer inzage mogelijk is. Een klein bedrag aan leges dient daarvoor te worden betaald. Er worden geen afschriften meegegeven.Voor informatie kan contact worden opgenomen via: info@justid.nl.

Verklaring omtrent het gedrag: de VOG

Het reikt te ver om de VOG uitgebreid te behandelen. Volstaan wordt met een korte bespreking op belangrijke punten. Uitgebreide informatie is te vinden op de website van de screening autoriteit JUSTIS zoals vermeld in de bronnen.

JDS wordt geraadpleegd bij de beoordeling voor het afgeven van een VOG. De check bij een VOG aanvrage gaat in het algemeen terug over een periode van vier jaar.

Dit heeft tot gevolg:

• dat de VOG wordt afgegeven als in de 4 jaar vóór de aanvraag geen justitiële gegevens worden aangetroffen;
• dat bij het aantreffen van documentatie binnen het terug kijktermijn, in de regel verder wordt teruggekeken in de tijd en dat alle documentatie in de beoordeling wordt betrokken.

Het aantreffen van documentatie hoeft niet een bezwaar te zijn om toch een VOG af te geven. De verstrekker (JUSTIS) kijkt naar subjectieve (belang van de aanvrager) en objectieve (belang van de samenleving) criteria.

Sepot 01

Tot slot, maar zeker niet onbelangrijk: sepot 01. Dit betreft:

• een geval waarbij de betrokkene ten onrechte is aangemerkt als verdachte (gebleken onschuld);
• een geval waarbij sprake is van een rechtmatige geweldsgebruik door een (politie)ambtenaar.

Het wordt als geheel verwijderd uit het documentatieregister: op grond van artikel 7 bjsg is een sepot 01 beslissing namelijk geen justitieel gegeven. Uit dit artikel volgt dat een sepot 01 beslissing niet op een uittreksel vermeld mag worden.
 

Samengevat:

• het strafblad van vroeger was een register voor veroordelingen, de term bestaat officieel niet meer;
• mensen gebruiken het woord 'strafblad', terwijl zij uittreksel algemeen documentatieregister bedoelen;
• documentatie volgt vanaf 12 jaar wanneer iemand verdacht wordt van een misdrijf, maar ook bij allerlei overtredingen;
• veel strafrechtelijke informatie wordt vastgelegd in JDS of verwijderd volgens strenge normen;
• een VOG volgt na een toets in JDS;
• iedereen mag in principe zijn documentatie inzien tegen geringe kosten;
• documentatie van een sepot 01 wordt volledig verwijderd.

Lees verder

• Wegwijs in de wetsartikelen van het wetboek van strafrecht
• Strafrechtartikelen afkorten uit het wetboek van strafrecht
• Jongeren en vuurwerkdelicten: de straffen en maatregelen
• De wetsartikelen over brandstichting en brand door schuld