Kosmische gouden platen op weg naar de sterren

Aan de ruimtesondes Pioneer-10 en 11, maar ook aan de Voyager-1 en 2, zijn op kosmische gouden platen bijzondere boodschappen meegegeven van de mensheid. Boodschappen die misschien ooit door buitenaardse intelligenties ontvangen worden. Voyager-1 heeft inmiddels ons zonnestelsel definitief verlaten en bevindt zich in de interstellaire ruimte.

Gouden plaat

Misschien denk je bij gouden plaat aan een succesvolle verkoop van een cd. Veel artiesten krijgen zo'n gouden plaat feestelijk uitgereikt en hangen deze ingelijste trofee trots aan de muur. Eventuele bezoekers kunnen zich dan vol bewondering vergapen aan deze blijk van muzikale kunde. Voor de vier meest beroemde gouden platen zul je echter een enorme reis moeten maken, tot ver buiten ons zonnestelsel.

NASA

NASA is het Amerikaanse ruimtevaartinstituut, dat zich o.a. bezig houdt met het onderzoek van de ruimte. Met enige regelmaat worden er onbemande ruimtevaartuigen gelanceerd (sondes) die onderzoek doen naar bepaalde delen van ons zonnestelsel. Denk aan foto's, analyse van planeten, etc. Dat is belangrijk om te begrijpen hoe ons zonnestelsel nu in elkaar zit en hoe het ontstaan is.

Pioneer-10

Op 2 maart 1972 lanceerde het Amerikaanse ruimtevaartinstituut NASA een onbemande ruimtesonde: Pioneer-10. De sonde, met een gewicht van 258 kg, maakte deel uit van een serie ruimtevaartuigen die gelanceerd werden om de buitenste delen van het zonnestelsel te onderzoeken. Pioneer-10 vloog langs Jupiter op 3 december 1973 en verliet via Neptunus op 13 juni 1983 het zonnestelsel. Pioneer-10 heeft het zonnestelsel verlaten in de richting van de ster Aldebaran. Van de aarde af gezien staat deze in het sterrenbeeld Stier. Het duurt nog even voor hij daar aankomt: nog ruim 2 miljoen jaar. Het laatste contact met Pioneer-10 was in 2003. Dat betekent dat de sonde ruim dertig jaar gewerkt heeft, veel langer dan zijn makers bedacht hadden.
Pioneer-10 heeft één van de gouden platen bij zich.

Pioneer-11

Pioneer-11 werd op 6 april 1973 gelanceerd, ook met het doel de buitenste delen van ons zonnestelsel te onderzoeken. Eerst vloog Pioneer-11 langs Jupiter, daarna langs Saturnus. Waarschijnlijk heeft deze sonde inmiddels ook het zonnestelsel verlaten op weg naar een andere ster. We kunnen er niet helemaal zeker van zijn, want sinds 1995 is er geen contact meer met Pioneer-11. Wat ook weer betekent, dat de sonde het een dikke twintig jaar heeft volgehouden. Ook Pioneer-11 heeft één van de gouden platen bij zich.

Voyager-1 en Voyager-2

Eind jaren '70 en begin jaren '80 stonden de vier grote buitenplaneten van ons zonnestelsel relatief dicht bij elkaar. Een dergelijke samenstand komt maar eens in ongeveer 176 jaar voor. Dit was een buitenkans om met weinig ruimtesondes toch veel te kunnen onderzoeken, door de sondes van de ene naar de andere planeet te sturen. Met deze opdracht gingen Voyager-2 (gelanceerd op 20 augustus 1977) en kort daarop Voyager-1 (gelanceerd op 5 sept. 1977) op weg. Beide Voyagers hebben een gouden plaat bij zich.

Zonnestelsel verlaten, op weg!

Beide Voyagers hebben een schat aan informatie verzameld en enorm veel gegevens naar de aarde gestuurd. Ze hebben planeten en hun manen onderzocht. Inmiddels zijn de vaartuigen de planeten gepasseerd. Voyager-2 vliegt nu door de buitenste laag van het zonnestelsel, de heliosfeer. Voyager-1 is het verste weg en heeft ons zonnestelsel echt verlaten. Wetenschappers hebben dat kunnen aan de deeltjes, het plasma, waar de Voyager-1 doorheen komt. Vanaf 25 augustus 2013 is de Voyager 1 dus nu in de interstellaire ruimte – de ruimte tussen de sterren in. De snelheden waarmee de sondes zich voortbewegen is enorm. Voyager-1 heeft een snelheid van ongeveer 61.450 kilometer per uur. Met die snelheid ben je in twee uur drie keer de wereld rond. Maar ook de afstanden in de ruimte zijn enorm. Met die snelheid zou je namelijk om de dichtstbijzijnde ster te bereiken toch nog gauw zo'n 40000 jaar onderweg zijn. De beide Voyagers functioneren nog steeds, na 35 jaar, en zenden ook nog steeds informatie naar de aarde.

Onderweg naar?

Het is wel een apart idee te weten dat er ruimtevaartuigen zijn, door mensen gemaakt, die ons zonnestelsel verlaten. We hebben er geen bewijzen voor, maar wetenschappers verwachten wel dat elders in het universum andere intelligente beschavingen bestaan. Het is een spannend idee je af te vragen als ooit in een verre toekomst zo'n intelligente beschaving, die zich met ruimtevaart bezighoudt, onze sondes ontdekt. Natuurlijk zouden ze zich afvragen wie ze op weg had gestuurd en misschien zouden ze graag met ons in contact willen komen. Afstanden in het universum zijn enorm. Het kan tienduizenden tot miljoenen jaren duren voor de toestellen in de buurt van een andere ster komen. Of toevallig bij die ster ook intelligent leven is, is waarschijnlijk ook maar toeval. Toch bracht dit gegeven wetenschappers, waaronder Dr. Carl Sagan, op een idee.

Boodschap

Carl Sagan bedacht dat het een goed idee zou zijn boodschappen mee te geven aan de Pioneer-10 en -11 en de beide Voyagers. Die boodschappen zouden door andere intelligenties ontvangen worden en we zouden een klein beginnetje van interstellaire communicatie hebben. Misschien vind je het idee wat vergezocht, maar de wetenschappers vonden toch dat je de kans niet moest laten schieten. Het zou uiteindelijk een kleine moeite zijn om aan de sondes die informatie mee te geven.

De kosmische gouden platen van Pioneer-10 en Pioneer-11

De beide Pioneers hebben een gouden plaat bij zich, waarop met pictogrammen duidelijk wordt gemaakt waar de toestellen vandaan komen. Je ziet de afbeelding hiernaast. In feite zijn de gouden platen niets meer dan vergulde aluminiumplaten. Op de afbeelding zie je een afbeelding van het waterstofatoom, basiselement van het universum. Met behulp van dit atoom kunnen basismaten worden vastgesteld, waarmee de rest van de tekening kan worden begrepen, bijvoorbeeld hoelang de mensfiguren zijn. Om het de buitenaardsen gemakkelijker te maken staan die mensen ook bij een afbeelding van Pioneer. Het lijnenfiguur is zo opgebouwd, dat daaruit de positie van stralingsbronnen in het heelal kan worden afgeleid, zoals ze vanaf de aarde waargenomen worden. Zo kunnen de buitenaardsen ongeveer berekenen waar de Pioneer vandaan gekomen is. Onderin een afbeelding (niet op schaal) van ons zonnestelsel, waaruit blijkt dat de sonde vanaf de derde planeet vertrokken is: de Aarde.

De gouden platen van Voyager-1 en Voyager-2

De beide Voyagers hebben ook ieder een gouden plaat bij zich. Hier is niet gekozen voor beeld, maar voor geluid. Op de plaat zijn symbolen aangebracht die als een soort handleiding gebruikt kunnen worden. Zo kunnen buitenaardse intelligenties zien hoe ze de plaat kunnen spelen. De plaat bevat geluiden van verschillende dieren, menselijke begroetingen in verschillende talen en muziek.

Buitenaardse intelligentie?

Het is maar de vraag of er ooit buitenaardsen zullen zijn die de Pioneers of Voyagers zullen vinden, en of ze de informatie op de gouden platen dan zullen begrijpen. Als het al gebeurt, dan kan het heel goed nog miljoenen jaren duren. We hoeven dus niet meteen op een antwoord te hopen. Maar de kans om het toch op deze manier te proberen hebben we in ieder geval aangegrepen.