Jupiter: de grootste planeet binnen ons zonnestelsel

Jupiter is de grootste planeet binnen ons zonnestelsel. Het is een enorme gasbol met een enorme magnetische kracht en hij staat zo’n 750 miljoen kilometer van de zon af. Door zijn grote aantal manen, lijkt het wel een zonnestelsel apart. Deze planeet heeft geen vast oppervlakte als je onder een enorme een stormachtig wolkendek naar beneden gaat. Kenmerkend is het rode oog, dat is een orkaan die drie keer zo groot is als onze aarde en al honderden jaren actief is. Door zijn magnetosfeer is Jupiter in staat om brokstukken uit het zonnestelsel naar zich toe trekken, waardoor de aarde beschermd wordt.

Algemeen

Jupiter is onvoorstelbaar groot: er passen 1.300 aardbollen in. De planeet heeft geen vast oppervlak en is in feite een grote gasbol, dat bijeengehouden wordt door zwaartekracht. Hij heeft zo’n snelle rotatie (een dag) dat hij daardoor aan de evenaar 7 procent uitpuilt. Opvallend is het grote boze, rode oog dat een orkaan is die drie maal zo groot is als de aarde en al 200 jaar actief is. Jupiter beschikt over vele manen die samen met de grote planeet lijkt op een minizonnestelsel. Verder beschikt de planeet over een enorm onzichtbaar krachtveld.

De basisgegevens:

• Afstand tot de zon: 741- 816 miljoen kilometer
• Omlooptijd (jaar): 11,86 aardse jaren
• Rotatieperiode (dag): 9,93 uur
• Middellijn: 142.984 km/11,2 x aarde
• Massa: 1.900.000 triljoen ton / 318 x aarde
• Oppervlaktetemperatuur: - 163 tot - 121 graden Celcius
• Samenstelling dampkring: waterstof (96%), helium (3%), methaan (0,4%), ammoniak (0,01%), waar waterstof (0,01%) en ethaan (0,0007%)
• Aantal manen: 16

Manen

Begin 2006 waren er 63 objecten in een baan rond Jupiter en men ging er vanuit dat het manen waren. Tegenwoordig voldoen 16 objecten aan de definitie van een maan. De manen zijn soms een complete wereld op zichzelf. Zo is één maan groter dan een planeet, een andere produceert (per kilo) meer energie dan de zon en weer een andere herbergt de grootste oceaan in het zonnestelsel. De bekendste manen zijn: Io, Europa, Genymedes en Callisto.

Magnetosfeer

NASA stuurde een ruimtesonde Galileo de ruimte in die op 6 november 1995 de grens tussen de interplanetaire ruimte en de magnetosfeer van Jupiter passeerde. Deze reusachtige magnetische bel, die de vorm heeft van een traan, loopt tot ongeveer 9 miljoen kilometer afstand van Jupiter en betreft meer dan twintig keer de afstand van de aarde tot de maan. De ruimte in de magnetosfeer wordt beschermd tegen de zonnewinddeeltjes, maar bevat veel geladen subatomaire deeltjes die ter plekke zijn gegenereerd. Sommige deeltjes zijn afkomstig van de vulkanen op de maan Io en vormen een dikke ring van zwavel- en natrium deeltjes rond Jupiter. De polen van Jupiters magneetveld zijn 15 keer zo sterk als op aarde. Deze bewegen de geladen deeltjes van Io naar beneden, waardoor er spectaculaire poollichten ontstaan. Doordat Io door dor de magnetische veldlijnen beweegt, ontstaan er krachtige bliksemontladingen.

Stormachtig

Kenmerkend is de grote rode vlek op Jupiter, dat eruit ziet als een rood oog. Deze storm woedt al honderden jaren en is mogelijk al in het jaar 1655 waargenomen. Deze storm is honderdduizend keer zo groot als de orkaan Katrina. Deze grote rode vlek roteert eens in de zes dagen en torent 8 kilometer boven de omringende wolkentoppen uit. Het is een van de bovenzijde van een omhoog bewegende gasmassa waar de atmosfeer omheen draait. De kleur is vermoedelijk afkomstig van fosforrijke verbindingen die om hoog worden getild. Andere stormen worden door deze grote storm opgeslokt. Doordat deze storm zichzelf even snel hersteld dat als het uitdooft, blijft het voortbestaan.

Een reis naar binnen

De ruimtesonde Galileo stortte op 21 september 2003 neer op Jupiter. Kort nadat hij de dampkring binnendrong, verdampte hij door de enorme hitte van de vuurplaneet. Onder de dampkring bevinden zich krachtige stijgwinden en wervelstormen van superorkaankracht. Als je door de wolken naar beneden gaat, zal het zonlicht snel afzwakken en is de enige verlichting afkomstig van vele bliksemflitsen. De planeet heeft geen vast oppervlakte zoals de aarde. Na ongeveer 1.000 kilometer wordt het waterstofgas geleidelijk samengeperst tot een vloeistof door de enorme druk van de dampkringlagen. Deze vloeistof heeft een hogere dichtheid dan elke vaste stof op aarde. Tienduizenden kilometers verder naar binnen, is de druk zo groot dat het waterstof wordt samengeperst tot vloeibaar metallisch waterstof. Waarschijnlijk heeft Jupiter hierdoor zijn sterke magneetveld. Nog dieper naar binnen toe zal de temperatuur rond de 30.000 graden zijn en is er eindelijk vast gesteente. Deze rotsachtige kern is twintig keer zo zwaar als de aarde, maar samengeperst tot anderhalf keer de grootte daarvan.

Bescherming

Door de getijdenkrachten van Jupiter werd er in 1994 een komeet vernield. De brokstukken sloegen te pletter in de dampkring met de kracht van honderdduizenden waterstofbommen. Inmiddels is de techniek verbeterd en hebben we kleinere inslagen kunnen waarnemen. Het lijkt erop dat Jupiter niet alleen verre kometen uit de koude gebieden verbrijzelt, maar ook de brokstukken opruimt. Dit voorkomt dat hemellichamen op de aarde botsen. De brokstukken aan de rand van het zonnestelsel cirkelden ooit rond de zon. Dankzij Jupiter zijn deze banen beïnvloed door de zwaartekracht van Jupiter. Het is wel bijzonder dat een planeet op ruim
600 miljoen kilometer afstand onze beschermengel is.

Baan om de zon

Planeten bewegen niet exact in ellipsen. Zwaartekracht is niet uitsluitend een kracht tussen een groot object als de zon en een klein object als een planeet; het is een universele kracht tussen alle massa's. Tussen elke planeet is er een bepaalde aantrekkingskracht. Hierdoor maakt een planeet geen volmaakte ellipsbaan om de zon. Omdat Jupiter zo enorm groot is, laat deze de zon zelfs een beetje wiebelen. Soortgelijke wiebelingen van andere sterren buiten ons zonnestelsel hebben het bestaan van rondcirkelende planeten aan het licht gebracht.