Het zonnestelsel: Ganymedes (maan Jupiter)

Het zonnestelsel: Ganymedes (maan Jupiter) Ganymedes behoort tot een van de vier grootste manen van de planeet Jupiter, de grootste planeet binnen het zonnestelsel. Het is een grote maan, bestaande uit gesteenten en metalen met een dikke korst van ijs vol kraters. Ganymedes is ongeveer net zo oud als onze eigen maan en de korst drijft vermoedelijk op een stroperige ondergrond net zoals bij de aarde. Daarom heeft deze maan meer weg van onze aarde dan met andere planeten uit het zonnestelsel. In de ijle atmosfeer is zuurstof aanwezig, maar dat is geen bewijs voor leven.

Algemeen

Ganymedes behoort tot de derde van de Galileïsche manen, dat zijn de vier grootste manen van de Jupiter. Vermoedelijk zijn er in het verleden meer van zulke grote manen geweest. Jupiter is de grootste planeet van ons zonnestelsel en bestaat in tegenstelling tot de aardse planeten uit gas. De Galileïsche manen zijn ontdekt door Galileo Galilei in het jaar 1610. Ganymedes is een grote maan en is zelfs groter dan de planeet Mercurius, de kleinste planeet uit ons zonnestelsel.

De basisgegevens:

  • Afstand tot Jupiter: 845.000-1.290.000 kilometer
  • Omlooptijd: 7,15 aardse dagen
  • Rotatieperiode (dag): 7,15 aarde dagen
  • Middellijn: 5262 kilometer/0,41 x aarde
  • Massa: 148 triljoen ton/0,02 x aarde
  • Oppervlaktetemperatuur: -203 tot - 121 graden Celsius
  • Samenstelling dampkring: zuurstof (99,999%) en waterstof (0,0001%)

Bron: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Waar is de maan van gemaakt?

NASA ontdekte via de ruimtesonde Galileo dat het binnenste van de maan bestaat uit gesteenten en metalen. De zwaar bekraterde korst bestaat uit een dikke laag ijs. Deze wordt doorsneden door vele groeven en gleuven. Het lijkt wel wat op grote bandensporen in de woestijn. Hierdoor ontstaat het vermoeden dat de korst onderhevig is aan allerlei schuivende, draaiende en plooiende bewegingen omdat het net zoals de aardkorst op een soort van stroperige ondergrond drijft. Het is mogelijk dat de korst van Ganymedes drijft op halfgesmolten ijs. Vermoedelijk bestaat Ganymedes uit drie verschillende lagen: een kern van smolten ijzer of zwavel, omgeven door een rotsachtige mantel met een ijskorst aan de buitenkant.

Bron: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Op de afbeelding links is de maan Ganymedes te zien samen met de reusachtige planeet Jupiter.

De kracht van Jupiter

Tijdens de beginperiode van ons zonnestelsel heeft Jupiter minstens twintig manen opgeslokt. De vier huidige Galileïsche manen zijn waarschijnlijk de laatste overgebleven generatie. Hoewel Jupiter op een mini-zonnestelsel lijkt, waarbij manen om Jupiter bewegen zoals de planeten om de zon bewegen, is er toch een verschil. Terwijl de zon en de omringende gas- en stofschijf eerst ontstonden en de planeten pas later samenklonterden, ontstond de materieschijf rond Jupiter vrijwel tegelijk met de manen. Het gevolg daarvan was dat de grote manen werden beïnvloed door het schijfmateriaal, dat nog steeds werd opgezogen uit de rest van het zonnestelsel. De zwaartekracht van de groeiende manen verstoorde de materieschijf, waardoor er spiraalvormige dichtheidsgolven in ontstonden. Door de wisselwerking met die spiraalgolven werden de manen in de richting van Jupiter gedreven. Hoe groter de maan, des te sterker was dat effect. Dus als een maan eenmaal een kritische massa bereikte, werd hij verorberd. De huidige manen bestaan nog omdat de instroom van materiaal uit het zonnestelsel ophield in de tijd dat de manen ontstonden.

Het bepalen van lichtsnelheid

De manen van Jupiter hebben een belangrijke rol gespeeld voor de wetenschap. Ze maakten het mogelijk de lichtsnelheid te bepalen. Licht beweegt onvoorstelbaar snel en het was moeilijk te meten. Zo ontdekte een astroom in het jaar 1676 dat de bedekkingen van de Jupitermanen 22 minuten later plaatsvinden wanneer de aarde het verst van Jupiter staat, dan wanneer die afstand het kleinst is. Het licht van de maan moet dan namelijk de hele middellijn van de aardbaan overbruggen. Uit deze meting en de schatting van de diameter van de aarde kwam men destijds tot een lichtsnelheid van 220.000 km per seconde. De aarde beweegt zelf ook, waardoor het licht van de sterren uit een andere richting lijken te komen. Later werd gemeten dat de snelheid van het licht 298.000 km per seconde is.

Atmosfeer

De dunne atmosfeer van Ganymedes bestaat voornamelijk uit zuurstof. Dit wordt waarschijnlijk aangemaakt doordat deeltjes waterijs op het oppervlakte in botsing komen met geladen deeltjes van Jupiter. De deeltjes splitsen zich in waterstof en zuurstof, waarna de waterdamp ontsnapt vanwege zijn atoommassa. Ganymedes heeft een eigen magnetisch veld dat vermoedelijk op dezelfde wijze wordt opgewekt als dat van onze eigen planeet.

Oppervlakte vol kraters

Het oppervlak van Ganymedes heeft grofweg twee soorten terreinen en een mengeling ervan. Het heeft zeer oude, zwaar bekraterde gebieden en wat jongere lichte gebieden. De oorsprong houdt verband met de schuivende korst, vergelijkbaar met aardbevingen. De korst van deze maan is opgedeeld in platen die met elkaar in contact komen op de breuklijnen. In dat opzicht is het misschien beter Ganymedes te vergelijken met de aarde, in plaats van de andere aardse planeten Mars en Venus. De kraters suggereren dat de leeftijd van Ganymedes ongeveer 3,5 miljard jaar is, ongeveer net zo oud als onze eigen maan.
© 2013 - 2024 Ymbakker, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Het zonnestelsel: Callisto (maan Jupiter)Het zonnestelsel: Callisto (maan Jupiter)Jupiter is de grootste van de acht planeten binnen ons zonnestelsel. Het is een enorme grote bol van gas die van binnen…
Het zonnestelsel: Io (maan Jupiter)Het zonnestelsel: Io (maan Jupiter)Io is een erg heet hemellichaam en hij behoort tot de vier grote manen van de grootste planeet binnen ons zonnestelsel:…
Jupiter (de eerste planeet voorbij de planetoïdengordel)Jupiter is de eerste planeet voorbij de planetoïdengordel. Deze planeet is het grootste en het zwaarst: even zwaar als a…
Het zonnestelsel: Europa (maan Jupiter)Het zonnestelsel: Europa (maan Jupiter)Europa behoort tot een van de vier grootste manen van de planeet Jupiter, de grootste planeet van ons zonnestelsel. De m…

Het zonnestelsel: UranusHet zonnestelsel: UranusUranus is de zevende planeet vanaf de zon gezien binnen ons zonnestelsel. Het is de twee na grootste planeet en hij is v…
Jupiter: de grootste planeet binnen ons zonnestelselJupiter: de grootste planeet binnen ons zonnestelselJupiter is de grootste planeet binnen ons zonnestelsel. Het is een enorme gasbol met een enorme magnetische kracht en hi…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: DasWortgewand, Pixabay
  • Boek: Zonnestelsel ISBN: 9789059564442
  • www.wikipedia.nl
  • Afbeelding bron 1: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: NASA, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Ymbakker (897 artikelen)
Laatste update: 26-10-2016
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Sterrenkunde
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.