Het maanoppervlak vanuit de aarde gezien

Het aanblik van de volle maan heeft iets betoverends. Vanaf de aarde gezien lijkt er een gezicht op de maan te zitten. Twee rondachtige zachtgrijze ogen en iets naar beneden tussen de ogen, een neus als een mislukte langwerpige cirkel. De ronde mond lijkt op een verbazend, niet echt vriendelijke expressie, maar hoe langer je kijkt, hoe meer het een vriendelijk lachend gezicht wordt. Hoe meer het gezicht van de maan gaat 'leven'. Was dat nu net een knipoog?

• Het ontstaan van de maan
• Het maanoppervlak
• Inslagkraters
• Mare (maanzee)
• Water
• Rillen
• Vulkanen
• Bergen
• Fijn zand
• Het gezicht van de maan

Het ontstaan van de maan

Wetenschappers zijn het met elkaar eens dat de maan 4,527 miljard jaren terug is ontstaan uit de aarde. Een groot hemellichaam, de planeet Theja is toen gebotst met de aarde. De botsing moet zoveel hitte veroorzaakt hebben dat én de aarde én de planeet Theja in gesmolten toestand overgingen. De planeet versmolt met de aarde en een enorme vloeibare massa werd de ruimte ingeslingerd en is nu de maan die om de aarde draait.

Het maanoppervlak

De bovenstaande theorie over het ontstaan van de maan is bevestigd door de vele ruimtereizen die er gemaakt zijn naar de maan. Er zijn maanstenen onderzocht en de conclusie is dat de samenstelling van de stenen ongeveer hetzelfde is als de aardkorst.

Inslagkraters

Het maanoppervlak is voor het grootste gedeelte overdekt met inslagkraters (maankraters). Waarschijnlijk zijn de kraters ontstaan door meteorieten. Een maankrater ziet eruit als een ronde kom waar een hoge ring omheen, een ringberg. Grote kraters met lage ringen en ondiepe bodems worden wal- of ringvlakten genoemd. De kraters variëren van heel oude kraters tot vrij nieuwe kraters en van een paar meter tot kilometers breed. Alleen al de maanzijde die we met het blote oog kunnen zien bevinden zich naar schatting zo'n 300.000 kraters met een doorsnede van meer dan één kilometer. Het aantal kleinere kraters is nog veel groter. De grootste kraters hebben een middellijn van meer dan tweehonderd kilometer. De Atkins Basin is met een afmeting van 2000 kilometer breed en 13 kilometer breed de grootste en diepste. De oudste kraters op de maan zullen twee miljard jaar oud zijn. Wanneer er veel kraters achter elkaar liggen noemen we dat kettingkraters. Soms worden ze verbonden door rillen.

Mare (maanzee)

Een mare of maanzee zijn de donkere vlekken die we vanaf de aarde kunnen waarnemen. 16% van het maanoppervlakte bestaat uit maria (mare is Latijns voor zee). De maria zijn grote vulkanische vlakten, opgebouwd uit basalt. Basalt is een gesteente ontstaan door het hard worden van lava. De maria komen hoofdzakelijk voor aan de kant van de maan die wij op aarde kunnen waarnemen, de ‘voorkant’ van de maan. Als verklaring hiervoor is dat de ‘voorkant’ van de maan lager gelegen is dan de 'achterkant ’ van de maan. De ‘achterkant’ van de maan bezit juist weer een groter aantal kraters.
De naam mare (maanzee) is gegeven omdat men vroeger dacht dat de maria, echte zeeën waren (de Latijnse naam voor zee is mare)

Water

De maan heeft geen water is altijd de veronderstelling geweest. De NASA maakt op 13 november 2009 echter bekend dat Indiaanse satelliet Chandrayaan-1 nogmaals overduidelijk water ontdekt heeft op de maan. Door de geplande neerstorting van deze satelliet, kwam er een enorme stofwolk vrij mét ijsdeeltjes. De meetgegevens van de satelliet zijn vervolgens naar de aarde geseind en geanalyseerd. Het NASA Lunar Science Institute gaat er van uit dat er mogelijk drie types water op de maan te vinden is:

• water afkomstig van kometen.
• water dat ontstaan is op de maan. Onderzoekers troffen in gesteenten, tijdens de Apollo-missies verzameld, magmatisch water aan. Lang dachten onderzoekers echter dat dat water niet afkomstig kon zijn van de maan. Magmatische water geeft aanwijzingen over de vulkanische processen op de maan en de interne samenstelling van de maan en hoe magmatische processen veranderden toen de maan afkoelde.
• water afkomstig van de zon. Dit water zou ontstaan zijn door toedoen van de zonnewind. De constante stroom geladen deeltjes (ionen)die de zon op de maan afvuurt, zou de maan aan het watercomponent hebben geholpen.

Apatiet

Een nieuwe kijk suggereert dat de hoeveelheid water op de maan echter overschat is. Onderschat is een mineraal genoemd apatiet dat gebruikt wordt om de watermassa op de maan in te schatten, helemaal niet zo’n goede indicator blijkt te zijn geweest. Apatiet ontstaat wanneer gesmolten stenen afkoelen. De hoeveel waterstof in dit mineraal is niet representatief voor de werkelijke hoeveelheid water die op de maan is te vinden.

Minieme hoeveelheid

In 2017 hebben wetenschappers het water van de van de Indiase satelliet Chandrayaan-1 geanalyseerd en in kaart gebracht. De conclusie is dat het oppervlakte van de maan:

• bijna overal minieme hoeveelheden water bevat;
• er de vochtigheid ’s avonds groter is dan ’s morgens;
• de vochtigste delen van het maanoppervlak nog droger zijn dan het zand van de droogste woestijnen op aarde.

Rillen

Een rille op de maan is een kronkelende beekjes van tientallen, soms honderd kilometers lang en met een breedte van enkele kilometers. Een vermoeden bestaat dat deze ontstaan zijn door eroderende werking van lava. Meestal worden de rillen gevonden bij een mare (meervoud is maria) maar soms treft men ze ook aan bij de vele kraters op de Maan.

Vulkanen

Zijn er vulkanen op de maan? Ze zijn er wel geweest omdat de mare (de maanzee) bestaat uit vulkanische vlakten. Er zijn allang geen vulkanen meer op de maan. De laatste vulkaanuitbarsting aan het oppervlak van de maan vond meer dan een miljard jaar geleden plaats. De ijzerkern van de maan (net als bij de aarde) is nog wel steeds vloeibaar volgens onderzoek. Onderzoek geleid door Wim van Westrenen, Mirjam van Kan Parker, Nichiketa Rai en Elodie Tronche van de Faculteit de aard- en levenswetenschappen aan de vrije universiteit van Amsterdam. Onderzoek met als resultaat dat het diepe maanmagma zo zwaar is dat het niet meer aan de oppervlakte kan komen. Dat het magma door het omringend vaste gesteente naar beneden zakt, als een soort omgekeerde vulkaan. De onderzoekers veronderstellen dat titaanrijk gesteente bij de oorsprong van het ontstaan van de maan op zeer grote diepte terecht is gekomen, als gevolg van de verticale bewegingen in de mantel.

Bergen

De bergen op de maan zijn het oudste deel van het oppervlak. De bergen op de maan zijn ontstaan door inslagen meteorieten en asteroïden (ringbergen). Warme lava stroomde over de lagere delen van het maanoppervlak en vulden de maanzeeën (maria). Omdat de maan afkoelde kwam aan het vulkanisme een eind zo’n drie miljard jaar geleden.

Namen

Veel gebergten op de maan zijn genoemd naar gebergten op aarde:

• de Apenijnen. Op de maan zijn de Apenijnen maar liefst duizend kilometer lang.
• de Karpaten tot 2300 meter en
• de Kaukasus en
• Jura tot 6500 meter.

Fijn zand

Een dikke laag fijn zand bedekt het maanoppervlak. Ook wel regoliet genoemd. Metersdik maar op ondiepe plekken zo’n 10 centimeter. Het gevolg van talrijke micrometeorieten die in de loop der jaren het maanoppervlak veranderd hebben in een grote stoffige ‘zandbak’. De afwezigheid van wind en fijn stof zorgen ervoor dat afdrukken goed bewaard worden. Bijvoorbeeld de voetstappen van Neil Armstrong die in 1969 als eerste mens een voet op de Maan zette.

Het gezicht van de maan

Met een beetje fantasie is bij volle maan (buiten) een gezicht te visualiseren op het maanoppervlak. Vanuit Nederland en België gezien zitten er twee ogen. Het rechteroog (de donkere vlek) heet de zee van de helderheid en heeft een doorsnede van ongeveer zevenhonderd kilometer. Het linkeroog heet de zee van de regen. Deze vlakte is nóg groter. Maar liefst duizend kilometer in doorsnede. Tussen de twee ogen vinden we naar beneden een soort van neus. De neus van het gezicht van de maan wordt gevormd door een gebergte. Het zijn de Apenijnen. Onder de neus vinden we de mond. Op de foto lijkt het een verbazende rondvormige mond. In het echt lijkt het soms op een vriendelijk lachende mond.