Nazomer in Nederland

In het najaar worden de dagen steeds korter, en vervalt het weerbeeld normaliter geleidelijk in een kille en veelal grijze bedoening. Maar soms weet de zomer nog verrassend terug te slaan met in enkele gevallen zelfs heuse stranddagen inclusief tropische hitte …! Hoe komt nazomerweer tot stand in Nederland? En wanneer kwam het in het (nabije) verleden tot een serieus 'laatzomers' weertype?

Voorwaarden voor nazomerweer

Voor een zomers weertype in het najaar (september, oktober en november) moeten aan meer voorwaarden voldaan worden dan bijvoorbeeld in de zomermaanden. In bijvoorbeeld juli levert een enigszins continentale wind - of dat nu vanuit het noordoosten is of zuid-zuidwest - in verreweg de meeste gevallen al warm zomerweer op, zeker in het binnenland. In het najaar is het vrij belangrijk dat er luchtmassa's vanuit zuidelijke richtingen worden aangevoerd, zéker later in het seizoen. Dit heeft te maken met het feit dat het midden en noorden van Europa in de herfstmaanden in de regel al vrij snel afkoelen, terwijl zomerwarmte in Zuid-Europa veel langer standhoudt. Qua luchtdrukverdeling houdt dit in dat een hogedrukgebied boven Midden-Europa met aan de westkant ervan een zuidelijke stroming min of meer ideaal is voor nazomerweer in Nederland. De aanvoer van warme luchtmassa's kan nóg effectiever worden indien depressies boven de Atlantische Oceaan hun spreekwoordelijke anker uitgooien vlakbij Ierland, waardoor de luchtdrukverschillen tussen de Atlantische Oceaan en continentaal Europa nog groter worden en de warme zuidenwind hierdoor sterker wordt.

Nazomerse feiten in het verleden

Er zijn legio voorbeelden van nazomerweer -in enkele gevallen zelfs strandweer- in het (nabije) verleden. We bekijken de drie herfstmaanden apart.

September

In de praktijk is september vaak meer een zomermaand dan een herfstmaand. September 2006 was de warmste najaarsmaand ooit met een gemiddelde temperatuur van 17,9 graden op het KNMI-hoofdstation te De Bilt. Regen viel er nauwelijks, de zon scheen vaak, en op veel dagen werden binnen de landsgrenzen temperaturen van meer dan 25 graden gemeten. Geregeld lagen de stranden bomvol … Verder in het verleden was september 1947 ook zeer opzienbarend op zomergebied; De Bilt noteerde toen op de 19e nog 30,1 graden, een bijzonder hoge temperatuur voor het jaargetijde. De hoogste temperatuur ooit in september gemeten is 35,2 graden op 4 september 1929 in Maastricht …! Recenter werd op 5 september 2013 nog 32,7 graden gemeten in het Limburgse Ell. Overigens worden in verreweg de meeste septembermaanden ergens in Nederland nog temperaturen gehaald van meer dan 25 graden, niet zelden vergezeld met een flinke portie zonneschijn.

Oktober

In oktober dalen de gemiddelde temperaturen snel en staat de herfst steeds steviger in de schoenen, maar markant nazomerweer is nog altijd mogelijk; vrij recent nog kwam het in de eerste oktoberdagen van 2011 tot uitzonderlijk nazomerweer in Nederland; bij zonnige omstandigheden werden enkele dagen achtereen kwikstanden van meer dan 25 graden gemeten, met als topper 27,1 graden in het Zeeuwse Westdorpe op de 2e van die maand. Ook nu weer waren de stranden drukbezocht met badgasten. Op 10 oktober 1921 werd in het Limburgse Venlo de hoogste temperatuur ooit gemeten in oktober; 30,1 graden. Ook later in de maand kan het nog verrassend warm worden; op 27 oktober 1937 haalde Maastricht 26,2 graden. Recenter haalde De Bilt op 26 oktober 2006 nog 22,1 graden, maar ook de 22,0 graden op 22 oktober 2012 en de 21,8 graden op 23 oktober 2013 - ook weer in De Bilt gemeten - mogen niet onbenoemd blijven. Natuurlijk slinken de 'zomerkansen' aanzienlijk naarmate de maand vordert.

November

In november zijn de dagen kort en normaal gesproken grijs en kil. Echte warmte is grotendeels verdwenen uit Europa, maar in enkele uitzonderlijke gevallen kunnen we nog profiteren van iets wat op nazomerweer lijkt. Op 4 november 1994 noteerde het inmiddels opgeheven weerstation Oost-Maarland in Zuid-Limburg 21,1 graden, en dat is de hoogste novembertemperatuur ooit geregistreerd. Opmerkelijk is ook de 18,9 graden op 25 november 2006 in Maastricht en Ell (Limburg). Hoge temperaturen in november kunnen alleen tot stand komen middels een zéér krachtige aanvoer van zuidelijke luchtmassa's, aangezien de laagstaande zon in Nederland dan te zwak is om de lucht zélf te verwarmen.