25 juni 1967: Tornado treft Chaam en Tricht

Op 25 juni 2007 werd hij voor het eerst herdacht: de rampzalige tornado die op 25 juni 1967 binnen vijftien seconden, een derde deel van de 1500 Trichtenaren dakloos maakte. Bij de ramp waren bovendien vijf doden te betreuren en raakten diverse mensen gewond. Eerder die middag had een zusje van deze verwoestende tornado al huis gehouden in het Belgische Oostmalle. 117 van de in de totaal 900 woningen werden met de grond gelijk gemaakt en nog eens 467 zwaar beschadigd. Het was een wonder dat hierbij geen doden vielen. Na dit spoor van verwoestingen trok de slurf noordwaarts richting Chaam, waar op een camping, twee doden vielen. Na een kort moment van rust, werd de bui boven Zaltbommel weer actief en verwoestte bij verkeersplein Deil een loods. Daarna ging zijn verwoestende reis verder richting Tricht, waar rond 17.15 uur in een ogenblik 500 mensen dakloos worden. Hoe kon dit gebeuren in een land als Nederland waar tornado's slechts sporadisch voorkomen?

Een spoor van verwoesting

Een tornado is feitelijk een andere naam voor een zeer zware windhoos. In Amerika zijn tornado's geen zeldzaamheid. Mensen reizen speciaal naar dit continent af, om met hun gehuurde terreinwagen, de verwoestende baan van tornado's te volgen. Iets wat overigens niet zonder gevaar is.

Zeldzaam in Nederland

In Nederland zijn tornado's zeldzaam. In de twintigste eeuw gebeurde het slechts drie keer dat een windhoos zich ontwikkelde tot een tornado, die in kracht niet onderdeed voor de Amerikaanse versies van dit natuurverschijnsel. In 1927 vonden in Neede, tien mensen de dood toen een tornado er overheen raasde. Op 10 augustus 1950 was een, gelukkig verlaten, bosgebied op de Veluwe aan de beurt. Tenslotte, op 25 juni 1967 sloeg het monster nogmaals toe en wel in Chaam en Tricht, waar de gevolgen dit keer wél rampzalig waren.

In 1972 en 1992 richtten een tweetal zware windhozen grote schade aan op Ameland. Deze waren in kracht weliswaar minder hevig dan bovengenoemde tornado's, maar verliepen zeker zo rampzalig omdat ze ongelukkig genoeg boven een camping hun verwoestende krachten botvierden.

Wat is een tornado?

In het Amerikaanse Midwesten is een tornado in staat om enorme verwoestingen aan te richten. In Nederland zijn de gevolgen van een tornado doorgaans minder heftig, al zijn windhozen bij ons zeker niet zeldzaam. Zware windhozen, zoals die bij Chaam en Tricht, gelukkig wel. (een tornado is ook wel de andere benaming voor een zware windhoos)

Een windhoos is een snel draaiende kolom lucht onder een onweersbui, die voor de omstanders is te zien als een slurf lucht, die snel ronddraait en in zijn baan tientallen brokstukken van puin, graspollen en andere dingen kan opzuigen. In Amerika zijn dit soms zelfs hele huizen en bomen! De windsnelheden binnen de slurf kunnen oplopen tot enige honderden kilometers per uur en laten daardoor een spoor van vernielingen achter op de plekken waar de slurf overheen trekt.

Klein gebied

Het gaat daarbij relatief om een klein gebied. Zo was het spoor van vernielingen dat in de bossen van Chaam werd getrokken, 'slechts' 11 kilometer lang en 200 tot 600 meter breed! Terwijl de tornado in Tricht zijn verwoestende werk deed, was het in De Bilt relatief rustig weer met een zwaarste windstoot van 19 meter per seconde. Een windsnelheid, die in het winderige voorjaar van 2015 aan de orde van de dag was en nergens noemenswaarde schade veroorzaakte. Hooguit verpestte hij het fietsplezier van ouderen, die in Nederland op fietsvakantie gingen.

Het is zelfs zo, dat het gebied waarin de tornado in 1967 zijn verwoestingen aanricht, zo nauw was, dat vijftig tot honderd meter verderop de antennes niet beschadigd waren! En op het windstation in Herwijnen, dat circa 3 kilometer ten westen van het rampgebied lag, werd een maximale windsnelheid van slechts 43 kilometer per seconde gemeten! Concreet kon dit betekenen dat het ene huis met de grond gelijk gemaakt werd, terwijl het huis van de buurman, dat honderd meter verderop stond, zelfs geen dakpan miste.

Tijdens zijn verwoestende tocht zuigt de tornadoslurf zich vol met water en wordt daardoor nog krachtiger. De tornado, die Chaam en Tricht trof, zoog zich vol met water uit de Linge, die vrijwel droog kwam te staan en later 'terug was te vinden' in neergeslagen modder. Helaas zijn vocht en warmte dé energiebron voor een windhoos, net als benzine voor een auto. Doordat deze windhoos eerst het water uit de Waal en later uit de Linge kon opzuigen, werd zijn kracht alleen maar versterkt en kon hij later in Tricht zijn verwoestende werk doen.

Hoe ontstaat een tornado?

Voor het ontstaan van een tornado moet aan bepaalde condities worden voldaan. Een windhoos ontstaat namelijk nooit 'zomaar' en altijd tijdens zware buien. Gelukkig is het niet tijdens elke heftige onweersbui raak. Er moet namelijk aan drie voorwaarden worden voldaan:

• De lucht die voor de bui uitstroomt moet zeer warm en vochtig zijn.
• Daarachter moet zich veel koelere lucht bevinden.
• Op grote hoogte (10 kilometer) moet het (zeer) hard waaien.

Wanneer bovengenoemde luchtsoorten met elkaar in botsing komen, ontstaat een zware bui, maar alleen door de harde wind op grote hoogte, kan onder zo'n bui een windhoos ontstaan. Meestal blijft de schade beperkt, daar veel windhozen in Nederland een mild verloop kennen en zich vaak boven het water bevinden. De windhoos die in Chaam en Tricht zijn verwoestende werk deed, werd echter vooraf gegaan door diverse windhozen in Frankrijk en België. Er was sprake van een zogenaamde 'supercel', een luchtdrukverdeling waarin het verschil tussen de warme, vochtige lucht en de koude lucht daarachter, enorm groot is. Door de harde wind op grote hoogte, was bovendien aan alle voorwaarden voldaan om een tornado te laten ontstaan. Hoewel dit anno 1967 nog helemaal niet gebruikelijk was, werden op de vroege morgen van 25 juni 1967, de mensen al gewaarschuwd via de radio, dat er windhozen in aantocht waren.

Helaas is er op het moment zelf, ondanks waarschuwingen weinig aan te doen. Als een tornado het op jouw huis voorzien heeft, is er niets wat jij kunt doen, om het te redden. Wanneer je weet in welke richting de tornado zijn weg gaat vervolgen, zit er niets anders op dan hem 'niet voor de voeten te lopen', waardevolle spullen in veiligheid te brengen en zo snel mogelijk een veilig heenkomen te zoeken.

Machteloos tegen het natuurgeweld

Het noodweer dat op 25 juni 1967, vijfhonderd mensen in Tricht dakloos zou maken, hield op zaterdag 24 juni al huis boven Noord-Frankrijk. In zware onweersbuien ontstonden twee tornado's, waardoor aanzienlijke schade ontstond en acht doden waren te betreuren. Helaas brachten deze onweersbuien nog geen weeromslag. Het bleef op zondag drukkend warm, een warmte waarin nieuwe buien ontstonden, ditmaal boven België. Rond de klok van vier uur 's middags werd het Belgische Oostmalle getroffen door een zware tornado. In een paar seconden werden veel mensen dakloos en ook de kerktoren overleefde het natuurgeweld niet. Het was een wonder dat bij dit alles geen doden vielen.

De buien boven België trokken ook Nederland in. Waar de windhoos even verdween, werd hij boven Ulicoten weer zichtbaar en richtte hij in de bossen bij Chaam veel schade aan. Helaas werd ook een naburige camping getroffen en vielen daar twee doden.
Daarna ging het natuurgeweld door, richting Tricht. Daar werden in een nieuwbouwwijk ruim 100 woningen vernield en werden in een tijd van amper 15 seconden, vijfhonderd mensen dakloos. Vijf mensen overleefden het natuurgeweld niet en kwamen om door neervallend puin. Nog eens 32 mensen raakten gewond. Nadat hij Tricht had aangedaan, verdween de slurf en trok de bui in de richting van Culemborg. In een smalle strook tot Zwolle viel hagel. Verdere schade bleef gelukkig beperkt, maar tot in de verre omtrek van Tricht vielen brokstukken, golfplaten en graspollen, die door de hoos waren meegezogen, naar beneden.

Een stukje nazorg

Mensen die de ramp in Tricht hebben meegemaakt, vertelden in de documentaire van Eén vandaag, die in 2007 werd uitgezonden, dat de hulp snel op gang kwam. Daklozen werden opgevangen, huizen herbouwd. Na de ramp werd Tricht een toeristische trekpleister. Massaal trokken mensen erop uit om met eigen ogen de schade in ogenschouw te nemen. In 2007 organiseerde men voor het eerst een herdenkingsbijeenkomst waarin de slachtoffers werden herdacht. In een park werd een plaquette onthuld met daarop o.a. de namen van de dodelijke slachtoffers. Nadat de verwoeste wijk weer was opgebouwd, werd één der straten '25 juni straat' genoemd. Voor veel oudere Trichtenaren vormt de tornado, die in 1967 een derde deel van hun dorp verwoestte, immers een traumatische herinnering. Een gebeurtenis die zij niet licht zullen vergeten.