IJshaar, een zeldzaam natuurverschijnsel

IJshaar is een bijzondere vorm van ijsaanwas. In tegenstelling tot rijp waarbij zich ijskristallen vormen of bij ijzel die ontstaat door onderkoelde regen, bestaat ijshaar uit dunne draadjes ijs die zich vormen op dood hout van loofbomen. De schimmels die zich in het hout bevinden zijn verantwoordelijk voor de aanmaak van ijshaar. Van afstand lijkt ijshaar op een langwerpige pluk wol. IJshaar kan alleen groeien bij een temperatuur net onder het vriespunt en bij een hoge luchtvochtigheid.

Winter in Nederland

De winter is een seizoen dat voor forse overlast kan zorgen. Het is vaak koud en heel veel mensen willen de winter dan ook het liefste overslaan. Toch zijn de winters in Nederland niet streng en blijft het gros van de winters beperkt tot natte sneeuw en lichte vorst en hebben we vooral te maken met regen. In de natuur valt er dan weinig te beleven en is de aanblik vooral kaal en kleurloos. Dat komt door ons zeeklimaat dat ervoor zorgt dat de winters relatief zacht blijven. Maar bij vorst valt er buiten veel moois te zien en te beleven.

Rijp, ijzel en ijshaar

Neem nu het verschijnsel rijp dat ervoor zorgt dat struiken en bomen bedekt worden met een witte aanslag. Rijp ontstaat door bevriezing van waterdamp die zich vervolgens vastzet in de vorm van ijskristallen. Vooral bij mist kan zich een dikke laag rijp op de takken van bomen en struiken vormen. De ijskristallen kunnen allerlei vormen aannemen zoals naaldjes, schubben of in de vorm van een veer.

IJskristallen en ijsbloemen

IJskristallen kunnen we ook tegenkomen als ijsbloemen op een gladde ondergrond als glas. Vroeger hadden de mensen "bloemen op de ruiten", maar nu de ramen van de woningen voor het grootste deel zijn voorzien van dubbel glas zijn ijsbloemen een zeldzaam fenomeen geworden. Ook onderkoelde regen (ijzel) kan zich in de vorm van een laagje ijs vastzetten op de takken van bomen, struiken en ook op wegen waardoor dit type ijsvorming voor veel overlast kan zorgen.

Rijp en ijzel zijn geen zeldzame natuurverschijnselen, dat geldt wel voor ijshaar of haarijs, een bijzonder soort ijsvorming. De meeste mensen kennen het niet en als ze er al over hebben gehoord dan hebben ze het niet met eigen ogen gezien.

IJshaar is een zeldzaam natuurverschijnsel

IJshaar bestaat uit hele dunne draadjes ijs die groeien uit dode en natte takken, "de baard van koning winter" (baardijs) worden ze ook wel genoemd. Het ijshaar doet van een afstandje denken aan een pluk wol die wel een paar centimeter lang kan worden en van dichtbij lijkt de ragfijne structuur van de ijsdraden op engelenhaar dat uit de boom is gevallen. Maar ijshaar groeit niet zomaar uit dode takken. Er moet worden voldaan aan de volgende voorwaarden:

• temperatuur onder het vriespunt
• hoge luchtvochtigheid
• geen sneeuw

Exidiopsis effusa (rozeblauwig waskorstje)

In dood hout bevinden zich kleine schimmels die als afvalstoffen water en koolzuurgas uitscheiden, deze afvalstoffen worden door de schimmels uit de poriën van het dode hout geperst. De schimmel of trilzwam die verantwoordelijk is voor de aanmaak van ijshaar is de exidiopsis effusa, ook wel bekend als rozeblauwig waskorstje.

Condities voor de vorming van ijshaar

Een hoge luchtvochtigheid zorgt ervoor dat het naar buiten geperste vocht niet kan verdampen. De omgevingstemperatuur moet zich net onder nul bevinden maar niet te laag worden, anders gaan de schimmels in winterslaap en produceren ze te weinig water waardoor de groei van het ijshaar stopt. Verder wordt er geen ijshaar gevormd als er sneeuw ligt en als de temperatuur boven nul komt verdwijnt het ijshaar eveneens. Ook zorgen aanraking van mens of dier en zonlicht ervoor dat de ijsdraadjes smelten, maar zolang luchtvochtigheid en temperatuur op peil blijven kan ijshaar blijven groeien en zullen er flinke plukken ijswol ontstaan.

Waar vinden we ijshaar?

IJshaar kunnen we ´s morgens vroeg tegenkomen of op plekken met genoeg schaduw. Meestal in de maanden november of maart bij lichte (nacht)vorst. In ons land groeit ijshaar alleen op dood hout van eiken en beukenbomen, altijd op loofbomen en niet op naaldbomen, in Noord-Amerika bevindt ijshaar zich op elzen en esdoorns.

Niet verwarren met boomschuim

IJshaar moet niet worden verward met boomschuim, want boomschuim is te vinden na nachtvorst met overdag een temperatuur boven nul en hevige regenval. Hierdoor ontstaan spleten in de boom waarbij het gegiste boomsap een chemische verbinding aangaat met het regenwater en er schuim ontstaat. IJshaar is een tamelijk onbekend natuurverschijnsel waar je naar op zoek moet om het te vinden, maar het is zonder meer de moeite waard.