Waar of niet waar: Lichten op de maan

De maan, bron van vragen en verschijnsels. Mistiek verschijnsel aan het hemelgewelf, aanbeden en vervloekt. Tot 21 juli 1969 de eerste man de eerste voet op deze "wachter van de aarde" zette.

Lichten op de maan

Sir William Herschel (1738-1822) was een in Duitsland geboren Engelse astronoom, van wie wel werd gezegd dat hij de belangrijkste onderzoeker in de geschiedenis van de wetenschap was. Toen hij op 19 en 20 april 1787 het donkere gedeelte van de nieuwe maan observeerde, zag hij drie lichtpunten. Zijns inziens waren dit vulkanen, ‘waarvan er twee (...) of al bijna uitgedoofd zijn, of op het punt staan om uit te barsten (...); de derde (vertoont) een uitbarsting van vuur of van lichtgevend materiaal’, Hij vergeleek het derde licht met ‘een klein stukje brandende houtskool dat met een zeer dunne laag witte as is bedekt’. Drie jaar later, tijdens een maansverduistering, zag hij meer dan 150 ‘rode, lichtgevende (...) kleine, ronde (...) puntjes’.

In 1822 publiceerde The American Journal o[Science and Arts twee verslagen van lichtpunten in de Aristarchus-krater, waarbij geconcludeerd werd dat ‘de hypothese dat er vulkanen op de maan zijn, niet van deze tijd is, en tegenwoordig bijna algemeen wordt afgewezen’. In plaats daarvan stelde men dat er licht van de aarde werd gereflecteerd op een bijzonder vlak, glad stuk maanoppervlak.

Door de jaren heen zijn er steeds meer meldingen over lichten op de maan gekomen, zodat de astronoom Zdenek Kopal in 1965 zestien waarnemingen van lichten bij de Aristarchus-krater kon opnoemen, naast nog enkele lichten op andere plaatsen op de maan. Het bestaan van vulkanen leek toen echter minder aannemelijk dan ooit. Omdat de maan veel kleiner dan de aarde is, moet zij haar inwendige warmte ook sneller zijn kwijtgeraakt. Is er al gesmolten steen, dan vrijwel zeker te diep om via explosie naar de oppervlakte te komen.

Nog onverklaarbaar

Kopal en zijn collega’s maakten kleurenfoto’s van de maan met behulp van rode, groene en infrarode filters. Deze beelden toonden duidelijk dat grote delen verlicht waren, en wel speciaal het gebied rond de Kepler-krater. Het licht vervaagde binnen een half uur, maar verscheen later die nacht opnieuw. Toen hij zag dat er kort daarvoor krachtige zonnevlammen waren geweest, meende Kopal op zijn minst enkele gevallen van het licht op donkere plaatsen op de maan toe te moeten schrijven aan het effect van snel bewegende zonnedeeltjes op de stoffige maanbodem.

Zijn berekeningen gaven echter geen verklaring voor de meldingen van overmatig licht op de delen die door de zon worden beschenen. Hierbij zou er veel meer energie nodig zijn voor een zichtbare gloed. ‘Dit geeft aanleiding tot het vermoeden dat de effecten van zonneactiviteit van nu nog onverklaarbare processen afhangen’.

A.A. Muis opperde een paar jaar later een andere mogelijkheid. Hij had ‘vloeibare lagen’ fijn stof bestudeerd, die door het gas daaronder aan de kook waren gebracht. (In het gewone leven wordt aldus steenkool op een efficiënte manier verbrand). Hij schreef in Nature.’‘Er is melding gemaakt van een aanzienlijk elektrostatisch potentieel in vloeibare lagen. In een groter verband zijn veel industriële ongelukken te herleiden tot luchtstromen vol stof die potentiële elektrische verschillen opwekken. Hierdoor kunnen vonken ontstaan. In de natuur veroorzaken stofstormen hevige storingen in het elektrische veld van de aarde.’

Als er dus gassen in de maanbodem zitten, en als die nu en dan vrijkomen door drukgolven of door de schok van een inslaande meteoor, zou daardoor tijdelijk een vloeibare laag in het maanstof kunnen ontstaan. Dit zou dan weer een nevelige ‘gloeiende uitstoot’ van statische elektriciteit tot gevolg kunnen hebben. Dit is goed en wel, maar verklaart zo’n kortstondig verschijnsel Herschels waarnemingen? Sir William Herschel en zijn zuster Caroline, beide bekende astronomen, werkten samen in hun observatorium.