Tsunamigevaar voor Noorse Geiranger, Hellesylt en Stranda

Noorwegen heeft veel prachtige fjorden. Een daarvan is het bekende Geirangerfjord. Aan het einde van dit fjord ligt Geiranger. Deze toeristische trekpleister verwelkomt ieder jaar veel toeristen van over de hele wereld. Zij genieten allen van de schitterende omgeving. De haven van Geiranger wordt door diverse cruiseschepen aangedaan en het is tevens een tussenstation van de Hurtigruten. Maar aan al dit moois zal vermoedelijk een einde komen. In het verleden is Noorwegen al tot twee keer toe opgeschrikt door een tsunami en ditzelfde lot zal ook Geiranger treffen. Daarnaast zullen ook Hellesylt en Stranda worden getroffen. Maar wanneer dit gebeurt is de vraag. Wat is er precies aan de hand?

Inhoud

• Ligging Geiranger
• Ligging Hellesylt
• Ligging Stranda
• Mooie uitzichten
• Watervallen Geirangerfjord
• Dalsnibba
• Ørnevegen
• Flydalsjuvet
• Waarom tsunamigevaar
• Tsunami Loen
• Tafjord
• Boosdoener is de instabiele berg Åknes
• Scenario
• 24-uurs bewaking
• Meetapparatuur
• Alarm
• Waarschuwingssysteem met gevarenniveaus
• Meer onstabiele bergen
• Film The Wave

Ligging Geiranger

De plaats Geiranger ligt in Noorwegen aan het einde van de Geirangerfjord. Dit fjord is werelderfgoed en staat op de lijst van UNESCO onder de categorie natuur. De fjord is 15 kilometer lang en de breedte varieert. Op het smalste gedeelte is de fjord 0,6 kilometer breed en op het breedste gedeelte 1,3 kilometer. De fjord is een zijtak van de Storfjord. De haven van Geiranger wordt druk bezocht door diverse cruiseschepen, waaronder de Hurtigruten.

Ligging Hellesylt

De plaats Hellesylt ligt aan het einde van de Sunnylvsfjord. Tussen Hellesylt en Geiranger is een ferryverbinding. In de haven van Hellesylt komen slechts cruiseschepen om passagiers die een excursie maken, van boord te laten gaan.

Ligging Stranda

Stranda is een industriestad en ligt aan de Storfjord. De dorpen Geiranger en Hellesylt vallen onder gemeente Stranda. In de omgeving van Stranda kun je in de winter erg goed skiën. In de haven van Stranda komen, in tegen stelling tot de havens van Hellesylt en Geiranger, geen cruiseschepen.

Mooie uitzichten

Er zijn diverse plekken waar je adembenemende uitzichten op de Geirangerfjord hebt. Bij elke bocht in de weg is het uitzicht weer anders. Dalsnibba, Ørnevegen en Flydalsjuvet zijn de moeite waard.

Watervallen Geirangerfjord

De bergen aan weerszijden zijn hoog en steil. Er vallen diverse watervallen naar beneden. Dit zijn onder andere:

• De syv søstrene (in het Engels The Seven Sisters en in het Nederlands De Zeven Zusters)
• Brudesløret (in het Nederlands de Bruidssluier)
• Friaren of Suitor (in het Nederlands de Vrijer)
• Storsæterfossen

Dalsnibba

Dalsnibba is een berg met een hoogte van 1476 meter. In de zomer kan er zelfs nog sneeuw liggen. Je kunt er via een tolweg met de auto komen. De weg heeft veel haarspeldbochten en vanaf het uitzichtpunt heb je een prachtig uitzicht. Geiranger en de Geirangerfjord liggen ongeveer 1500 meter lager.

Ørnevegen

In het Nederlands heet deze weg de Adelaarsweg. Deze weg heeft 11 haarspeldbochten en is te bereiken via Geiranger-Eidsdal. Bij het aangelegde uitzichtpunt Ørnesvingen heb je een schitterend uitzicht op de Geirangerfjord en de bijbehorende watervallen.

Flydalsjuvet

Dit uitzichtpunt ligt ongeveer 4 minuten van Geiranger verwijderd en is bereikbaar via de weg van Geiranger naar Grotli. Het uitzichtpunt bestaat uit twee plateaus. Op het lager gelegen plateau is in 2003 een stoel - Fjordsetet - geplaatst. Deze stoel werd voor het eerst in gebruik genomen door koningin Sonja van Noorwegen. Vanaf hier kun je genieten van het prachtige uitzicht op de Geirangerfjord en Geiranger.

Waarom tsunamigevaar

Waarom is er eigenlijk sprake van tsunamigevaar? Een tsunami ontstaat toch na een aard- of zeebeving of kan het gevolg zijn van een aardverschuiving waarbij tonnen kubieke meters aan steen en aarde in het water terechtkomen? Dat klopt en dat laatste kan weer een rol gaan spelen in Noorwegen. In het verleden is dit namelijk al voorgekomen in Loen en Tafjord.

Tsunami Loen

In 1905 en in 1936 werd de plaats Loen getroffen door een vloedgolf. Bij de kerk staat een gedenkteken als herinnering aan wat voor afschuwelijks zich daar heeft afgespeeld.

15 januari 1905
Op 15 januari 1905 brak een stuk van de berg Ramnefjellet (1493 meter hoog) af. 870.000 ton aan stenen kwam terecht in het meer Lovatnet. Er ontstond een vloedgolf van 40 meter hoogte die veel verwoestte. Er kwamen 61 mensen om het leven, waarvan er maar negen zijn geïdentificeerd. Verder werden er zestig huizen verwoest en verdronk er veel vee.

13 september 1936
In 1936 kwam een gigantische steenmassa - wederom afkomstig van de berg Ramnefjellet - terecht in het meer Lovatnet. Hierop ontstond een tsunami van 74 meter hoog. De dorpen Nesdal en Bødal werden getroffen. Er kwamen 74 mensen om het leven, hiervan zijn 41 mensen nooit gevonden.

Tafjord

In de nacht van 7 april 1934 brak er een stuk af van de berg Langhammeren. Dit gesteente kwam in de lager gelegen fjord terecht en veroorzaakte een vloedgolf van bijna 64 meter hoogte. De vloedgolf stevende af op de dorpjes Tafjord en Fjørå en richtte daar dood en verderf aan. Er kwamen 40 mensen om het leven.

Boosdoener is de instabiele berg Åknes

De berg Åknes (Åkerneset 900 meter hoog) ligt aan de Sunnylvsfjord. Dit fjord is - net zoals de Geirangerfjord - een zijarm van de Storfjord. Er zit een scheur van 500-700 meter lang en ongeveer 30 meter breed in het bovenste gedeelte van de berg en deze scheur wordt steeds groter. De berg is constant in beweging, de scheur wordt steeds langer en breder. Volgens geologen is er jaarlijks een verandering van rond de 20 centimeter. Met als gevolg dat er hoe dan ook een stuk van de berg, bestaande uit 150 miljoen ton aan steen, zal afbreken en tezamen met aarde in de fjord valt. En als dit het geval is, volgt er een natuurramp in de vorm van een tsunami. Dit kun je in het klein vergelijken met een emmer water waarin je vanaf een hoogte een steen laat vallen. Je ziet dan hoe het water bij de zijkanten omhoog stuwt.

Al eerder ontdekt
In de jaren 50 werd de scheur al in de berg ontdekt, maar er werd verder geen aandacht aan besteed. Pas in de jaren 80 werd er weer aan gedacht en in de jaren 90 werden sensoren in de berg geplaatst. Vanaf 2004 werd de meetapparatuur uitgebreid.

Scenario

Als de steenlawine inderdaad in de fjord terechtkomt, krijgen een drietal plaatsen te maken met een grote tsunami. Deze plaatsen zijn:

• Hellesylt
• Stranda
• Geiranger

Tijdsbestek Hellesylt, Stranda en Geiranger

• Als eerste zal er een vloedgolf op Hellesylt afkomen. Vanaf het moment dat de rotspartij in het fjord dondert zal Hellesylt binnen 4 minuten worden getroffen door een vloedgolf. Volgens nauwkeurige berekeningen kan Hellesylt zich in het ergste geval opmaken voor een vloedgolf van 84 meter hoogte!
• Ongeveer zes minuten daarna zal de industriestad Stranda aan de beurt zijn. De vloedgolf zal zelfs nog voorbij Stranda komen en zal aan het begin van de Storfjord - in de buurt van Ålesund - een vermoedelijke hoogte van drie à vier meter kunnen halen.
• 10 minuten na het begin van de tsunami kan Geiranger zich opmaken voor een vloedgolf van 70 à 80 meter hoogte.

Op plaatsen waar de fjord het smalst is wordt het water bijeen geperst en zal daardoor zo'n gigantische hoogte bereiken. Het water knalt tegen de rotsen aan en wordt daardoor steeds woester. Dit kun je een beetje vergelijken met een golfslagbad. Aan de hand van een animatiefilm uit 2015 is te zien hoe een en ander in zijn werk gaat.

Noot: Het mag duidelijk zijn dat de informatie uit het filmpje in de loop der jaren niet geheel overeenkomt met de te verwachten situatie. De informatie in het artikel is gebaseerd op de kennis van de geologen zoals zij het hebben berekend rond 2018.

Getroffen plaatsen tsunami

24-uurs bewaking

De situatie van de berg wordt vanuit een controlecentrum 24 uur per dag door geologen in de gaten gehouden. Zij krijgen alle geregistreerde gegevens vanuit een meetstation dat op de berg staat.

Meetapparatuur

De geologen gebruiken verschillende apparatuur en technologieën. In de scheur is op verschillende plaatsen meetapparatuur (waaronder seismische sensoren) bevestigd om zo nauwkeurig bewegingen te registreren. Deze bewegingen bestaan uit ondergrondse bewegingen (vandaar ook de seismische sensoren), maar ook windkracht en regen- en sneeuwval en stijging van het grondwaterpeil. Elke (minimale) beweging kan namelijk een aardverschuiving tot gevolg hebben. Zodra er ook maar een geringe beweging - minder dan een millimeter - wordt waargenomen, wordt dit geregistreerd, zodat de geologen alles op de voet kunnen volgen. Naast de in de scheur aanwezige meetapparatuur wordt er onder andere ook gebruik gemaakt van radar- en satellietsystemen, GPS, webcamera's en weerstations.

Alarm

Mocht het moment daar zijn dat de bewegingen te ernstig zijn, dan worden de inwoners gewaarschuwd en indien nodig geëvacueerd, maar het moet niet zo zijn dat er ten onrechte onrust wordt gezaaid. Het alarm treedt pas in werking als er veranderingen worden waargenomen die boven een bepaald aantal millimeters uitkomen. Maar wanneer wordt er geëvacueerd?

Waarschuwingssysteem met gevarenniveaus

Er zijn in totaal vier gevarenniveaus. Deze bestaan uit de kleuren: groen, geel, oranje en rood. Dit systeem zal ervoor zorgen dat iedereen in veiligheid is gebracht voordat de tsunami komt. Bij groen en geel is er nog geen sprake van gevaar. Dit verandert pas bij oranje. In dat geval worden scholen, verpleeghuizen en ziekenhuis die gevaar lopen, ontruimd. Bij niveau rood wordt iedereen - inwoners, maar ook toeristen - geëvacueerd naar veilige gebieden. Bij Geiranger ligt de grens op 112 meter boven de zeespiegel. Bij niveau rood gaat men er vanuit dat er binnen enkele dagen een aardverschuiving plaats zal vinden.

Meer onstabiele bergen

Er zijn veel onstabiele bergketens in Noorwegen. Zij bevinden zich in de volgende provincies:

in het noorden

• Troms

in het westen

• Møre og Romsdal
• Sogn og Fjordane
• Rogaland

in het oosten

• Telemark

Zeven hiervan (waaronder Åkerneset) worden 24 uur per dag in de gaten gehouden. Een andere berg die onder bewaking staat is de berg Mannen bij Rauma (in het gebied Romsdalen) niet ver van Åndalsnes vandaan. In oktober 2017 zijn uit voorzorg inwoners geëvacueerd omdat de berg te veel bewegingen vertoonde. Als de berg instort is er kans dat een dam doorbreekt. Verder zijn
Hegguraksla (Møre og Romsdal) en Nordnesfjellet in Troms ook bergen die veel instabiliteit vertonen.

Film The Wave

In de Noorse rampenfilm The Wave (trailer) uit 2015 is nagespeeld wat er zich zou kunnen voordoen als de tsunami echt op Geiranger afkomt. De film duurt 104 minuten en is in het Noors. De officiële titel is Bølgen, wat tsunami in het Noors betekent.