Schuld; een bestanddeel uit het strafrecht

Schuld is samen met opzet en wederrechtelijkheid één van de belangrijkste bestanddelen in het Nederlandse strafrecht. Voordat het begrip schuld in beeld komt, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Zo moet iemand onvoorzichtig handelen, moet de onvoorzichtigheid te verwijten zijn en moet de onvoorzichtigheid een dusdanige aanmerkelijkheid vertonen.

Wat is schuld

In het dagelijkse taalgebruik heeft schuld een andere betekenis dan in schuld in juridische zin. In het dagelijkse taalgebruik wordt schuld vaak gezien als iets dat iemand 'expres' heeft uitgevoerd. Bij schuld in strafrechtelijke zin is het juist onbelangrijk of de verdachte expres heeft gehandeld of juist niet. Het gaat erom dat iemand een verwijt kan worden gemaakt.

Het belangrijkste kenmerk van schuld is dat de verdacht onvoorzichtig is geweest, en dat die onvoorzichtigheid iemand verweten kan worden. Het gaat erom of diegene de keuze heeft gehad om zich anders te gedragen dan hij daadwerkelijk heeft gedaan. De exacte definitie van schuld luidt als volgt:
'Schuld is de aanmerkelijke mate van verwijtbare onvoorzichtigheid'

Onvoorzichtigheid

Om te spreken van schuld, moet de verdachte verwijtbaar onvoorzichtig zijn. Het is dus niet voldoende dat een verdachte onvoorzichtig is geweest; de onvoorzichtigheid moet hem ook verweten kunnnen worden. Onvoorzichtigheid is echter een normatief begrip. Wat voor de één onvoorzichtig is, kan voor de ander als normaal worden beschouwd. Wat de verdachte gedaan heeft, wordt in de rechtspraak vergeleken met wat een normaal persoon in dezelfde situatie zou doen.
In het algemeen wordt gezegd dat een verdachte onvoorzichtig is geweest wanneer zijn handelen onder de (maatschappelijke) norm is en de ingetreden gevolgen voorzienbaar zijn. Anders gezegd; onvoorzichtigheid is niets anders dan risico's nemen die door de maatschappij als onaanvaardbaar worden bestempeld.

Zorgvuldigheidseisen

Om duidelijk te kunnen maken wat wel en niet onvoorzichtig is, wordt vaak gekeken naar de omstandigheden waarin de handelingen plaatsvinden. Om te kunnen zorgen dat niet alle risico's schulddragend zijn, zijn er in de samenleving verschillende regels, instructies, wetten, afspraken, enzovoort. Als iemand een dergelijke regel overtreedt kan worden gezegd dat hij onvoorzichtig handelt. Immers is fietsen altijd risicodragend, maar wanneer iemand door rood licht fiets is diegene onvoorzichtig en is de handeling aan de verdachte te wijten.

Verwijtbaarheid

De verdachte moet niet alleen onvoorzichtig zijn geweest, maar de onvoorzichtigheid moet de verdachte ook kunnen worden verweten. In het algemeen kan worden gezegd dat een onvoorzichtige gedraging altijd aan de verdachte kan worden toegerekend. Er zijn hierop echter uitzonderingen wanneer een verdachte een succesvol beroep doet op een Strafuitsluitingsrond. Wanneer een verdachte een beroep kan doen ope en schulduitsluitingsgrond, dan ontbreekt de verwijtbaarheid van de gedraging. Van een strafbaar feit is dan geen sprake meer.

Aanmerkelijke mate

Verwijtbare onvoorzichtigheid moet van voldoende betekenis zijn om van schuld te kunnen spreken. De onvoorzichtige gedraging moet dus wel belangrijk genoeg zijn om de verdachte toe te rekenen. De kans moet groot genoeg zijn dat de verdachte ook daadwerkelijk iets aan de situatie had kunnen doen om de straafbaarheid te voorkomen.