Naar de maan: Wie is er het eerst? Moge de beste winnen!

Na de verovering van het luchtruim en de komst van de eerste vliegtuigen werd al reikhalzend uitgekeken naar de volgende stap: de ruimte. In het luchtledige van de ruimte heb je andere middelen van vervoer nodig: de raket. Na de Tweede Wereldoorlog werd er in zowel de Sovjet Unie als Amerika hard gewerkt om als eerste de ruimte te betreden.

De Tweede Wereldoorlog

Al voor de Tweede Wereldoorlog werd er geëxperimenteerd met raketten, die in staat zouden moeten zijn om grote hoogten en verre afstanden te bereiken. Maar vooral tijdens de oorlog werden er door het team van Wernher von Braun in Duitsland flinke stappen gezet. De hier ontwikkelde raketten waren niet bedoeld om de ruimte te betreden, maar moesten dienen als wapen. Het belang van de vorderingen in rakettechnologie waren van groot belang voor de toekomstige bestorming van de ruimte. De hier ontwikkelde V1 en de V2 waren op zich potentieel geduchte wapens, maar op het totaal van de oorlog eigenlijk alleen maar een belasting voor de totale bekostiging van de wapenindustrie. Aan het eind van de oorlog waren de Amerikanen en de Russen er echter snel bij om de Duitse raketspecialisten en de nodige prototypes, aantekeningen en plannen naar hun eigen land te brengen. De meeste wetenschappers kozen voor de vrijheid en gingen naar Amerika.

De voorsprong

Als je de plannen, de voorbeelden en de juiste mensen in je team bij elkaar hebt, dan moet dat een belangrijke voorsprong geven op eventuele concurrenten. Het is in zekere zin een remmende voorsprong als je ervan uitgaat dat je een ruime en veilige marge hebt tussen je eigen verrichten en hetgeen je veronderstelt bij je tegenstander. De rivaliteit was overigens voelbaar. Het was voor het kapitalistische westen uiteraard ondenkbaar dat een in hun ogen inferieur systeem als het communisme eerder en betere technologische resultaten zou behalen. En dat gold voor de communistische Sovjet Unie uiteraard precies andersom ook.

De schok

De schok was dan ook groot toen op 4 oktober 1957 het Russische ruimteprogramma vriend en vijand versteld deed staat door de lancering van de allereerste satelliet, de Spoetnik. In allerijl werden de ruimte-inspanningen aan Amerikaanse kant verhoogd, om op 12 april 1961 een nieuwe schok te krijgen. De Russische Joeri Gagarin, aan boord van de Vostok 1, was de eerste mens in de ruimte, de eerste die een baan rond de aarde aflegde. Zijn vlucht duurde in totaal 108 minuten en in die tijd legde hij een enkele baan rond de aarde af. Het was een ongekende prestatie, en de Amerikanen konden er niets gelijkwaardigs tegenover zetten. Het was 5 mei 1961 toen de eerste Amerikaan in de ruimte, Alan Shepard, een korte, ballistische vlucht maakte. Met een hoogte van 187 kilometer bereikte hij de ruimte, maar legde hemelsbreed maar 486 kilometer af, een vlucht van niet meer dan 15 minuten.

Winnen de communisten in de ruimte?

Na twee klinkende prestaties van de Sovjet Unie was het tijd om de balans op te maken. Het leek er in alle opzichten op dat de communisten de Amerikanen ver vooruit waren gekomen op het gebied van de ruimtetechniek. De onrust zorgde voor angst en paniek: dit zou niet mogen gebeuren. Het werd tijd voor een uniek, onvergetelijk antwoord, waarbij de prestaties van de Russen eenvoudigweg zouden verbleken.

Het besluit van Kennedy: We gaan naar de maan!

Op 25 mei 1961 sprak de toenmalige president, John F. Kennedy een beroemd geworden rede uit, waarin hij de doelen van de Amerikaanse ruimtevaarttechnologie op een ongelooflijk pretentieus plan bracht. Een rondje om de aarde was wel aardig, maar de Amerikanen zouden zich richten op het naastliggende, tot de verbeelding sprekende doel: de maan. Zoals Kennedy het zei: “We choose to go to the moon in this decade and do the other thing, not only because they are easy, but because they are hard” Ofwel: we kiezen ervoor, met nog andere dingen, om nog in dit decennium naar de maan te gaan. Niet omdat het gemakkelijk zou zijn, maar juist omdat het moeilijk is.

De maan

Het reisdoel zou de maan worden, de natuurlijke satelliet van de aarde. Wetenschappers hadden al lang geconstateerd dat de maan in feite een levenloze klomp steen was, waar feitelijk maar weinig te halen was. De maan, met temperaturen tussen de 127 graden boven en 173 graden onder het nulpunt is een onherbergzame plek, waar de temperatuurverschillen grote eisen stellen aan de techniek en aan de mensen die er moeten werken. Maar de keuze voor de maan als reisdoel was tegelijkertijd ook logisch en noodzakelijk. De maan is prominent aanwezig aan het hemelgewelf, is bovendien redelijk dichtbij. Daarnaast zou onderzoek van de maan zelf en aard van het daar aan te treffen gesteente ons meer kunnen leren over het ontstaan van de maan, van de aarde en misschien zelfs van het zonnestelsel. Bovendien zouden er aanwijzingen gevonden kunnen worden over het ontstaan of misschien het ontbreken van leven.

Maanlanding: plannen maken!

Tussen het moment van uitspreken van het reisdoel en het verlopen van de gegeven termijn lag een kleine negen jaar. Vóór 1 januari 1970 zou de NASA, die belast was het de ontwikkeling van de ruimtetechnologie en het onderzoek van de ruimte, minimaal één man op de maan moeten zetten, en deze ook weer veilig thuis moeten zien te krijgen. Als je bedenkt dat op het moment dat Kennedy zijn rede uitsprak er eigenlijk nog geen concrete plannen of toestellen waren, er zelfs nog nooit een Amerikaan een rondje om de aarde had afgelegd, dan begrijp je de enorme uitdaging waar iedereen voor kwam te staan. Het was een tijd van plannen maken, plannen maken en nog eens plannen maken. En van experimenteren, experimenteren nog eens experimenteren.

Mercury, Gemini, Apollo

De NASA had met de vlucht van Alan Shepard een begin gemaakt met het Mercury-programma. In een Mercury-capsule was steeds maar ruimte voor één persoon. Het programma was opgezet om ervaring op te doen met basale ruimtevaarttechnologie. Dit programma zou gewoon doorlopen. Hierna zou het Gemini-programma volgen, met een grotere capsule waar twee astronauten in pasten. In dit programma zou ervaring worden opgedaan met ruimtewandelingen en met het koppelen van ruimtetoestellen in de ruimte. Pas daarna zou het Apollo-programma volgen, met capsules voor drie astronauten. Het Apollo-programma zou de focus verleggen van de aarde naar de maan.

Gewonnen?

Tijdens het hele proces, bijna tot het moment van de maanlanding aan toe, werd goed gekeken naar hetgeen de Russen zouden presteren. Zouden ze het voor elkaar krijgen om weer met een verrassing te komen? Hoewel er wel onbemande Russische ruimtetoestellen richting maan gingen, is die angst ongegrond gebleken. Achteraf kun je je zelfs afvragen of er werkelijk een ruimtewedloop gaande was om als eerste een man op de maan te zetten, of dat het zich vooral in de hoofden van de betrokkenen afspeelde. Hoe dan ook: de maan werd bereikt! Uiteindelijk zou het Apolloprogramma in 1969 de eerste mens, Neil Armstrong, op de maan gaan zetten.