De Geminiden: vallende sterren zorgen voor hemels vuurwerk

Het is een bijzonder gezicht als je ’s avonds of ’s nachts naar de sterrenhemel kijkt en plotseling een kort lichtspoor ziet verschijnen. We noemen dit verschijnsel een vallende ster. Vallende sterren hebben in werkelijkheid weinig met echte sterren van doen. Maar mooi is het wel. Half december kun je elk jaar genieten van een hele zwerm van deze vallende sterren: de Geminiden.

Vallende sterren

Mensen zijn altijd gefascineerd geweest door alles wat zich aan het hemelgewelf openbaarde. Vooral ’s nachts was er heel wat te zien. Flonkerende sterren, de maan, en bovendien sterren die zich leken te bewegen ten opzichte van anderen. We weten nu dat dit de planeten van ons zonnestelsel zijn. En daar tussendoor zo nu en dan een kort lichtspoor dat op onduidelijke en plotselinge momenten opdook. Het verschijnsel werd een vallende ster genoemd. In een tijdperk dat dit soort verschijnselen nog niet verklaard kon worden werd een vallende ster als een voorteken beschouwd van toekomstige gebeurtenissen. Of een vallende ster was de aanleiding voor het doen van een geheime wens.

Meteoren

In werkelijkheid zijn vallende sterren geen sterren, het zijn stukjes puin en gesteente dat zich in het zonnestelsel bevindt. We spreken van meteoren en meteoroïden. Als onze aarde zijn baan rond de zon aflegt, kan ze in een gebied komen waar veel van dit ruimtepuin is. Stukjes die te dicht in de buurt van de aarde komen worden aangetrokken door de zwaartekracht van de aarde en komen met ons in botsing. Omdat het maar hele kleine stukjes zijn, verbranden ze in de atmosfeer. En dat zorgt voor het lichtspoor dat je heel even ziet. Dan spreken we niet van vallende sterren, maar van meteorieten.

Geminiden

Overal in ons zonnestelsel kun je dit soort stukjes puin vinden, en meteorieten kun je dan ook op elke willekeurige nacht sporadisch waarnemen. Het wordt natuurlijk bijzonder als je er ineens een heel stel kunt zien. Een paar keer per jaar komt de aarde door het gebied waar meer van dit soort ruimtepuin te vinden is. En dan kun je een ware meteorietenregen waarnemen. Zo heb je half december jaarlijks de meteorenzwerm de Geminiden. De zwerm is genoemd naar het sterrenbeeld Gemini, bij ons beter bekend onder de naam Tweelingen. Op het moment dat de aarde door de zwerm gaat staat dit sterrenbeeld op de achtergrond, waardoor het lijkt of de meteorieten uit dat sterrenbeeld komen. De oorsprong van de zwerm is te vinden in de planetoïde Phaethon, waarschijnlijk een uitgedoofde komeet, die in zijn baan rond de zon allerlei puin heeft achtergelaten.

Waarneming

De zichtbare meteorieten van de Geminiden-zwerm hebben als kenmerk dat ze relatief korte sporen aan de hemel laten zien en dat komt omdat de stukjes ruimtepuin zo klein zijn dat ze snel zijn verbrand in de atmosfeer. Dat veroorzaakt ook een relatief fel lichtspoor. Een ander kenmerk is de gelige kleur. Of je half december de lichtflitsen zult zien die de vallende meteorieten veroorzaken is altijd af te wachten. De grootste spelbreker is natuurlijk het weer. Is de hemel flink bewolkt, dan kun je waarnemingen wel vergeten. Ook de maan kan een spelbreker zijn, als deze vol is en toevallig in hetzelfde deel van de hemel staat. Het maanlicht kan dan de, vooral zwakkere, meteorieten overstralen. Omdat het spoor dat Phaethon heeft achtergelaten ook relatief dun is, is de aarde dit gebied ook weer snel voorbij. Met wat pech is het bij ons klaarlichte dag en zullen we dus niets zien.

Groot aantal

De oorsprong van de Geminiden ligt, zoals al aangegeven, in een grote hoeveelheid ruimtepuin die door de uitgedoofde komeet Phaethon tijdens zijn baan rond de zon is losgelaten. Dat gaat om heel veel en hele kleine stukjes. Dat betekent in ieder geval dat de stukjes geen gevaar voor ons opleveren, maar het betekent ook dat we op het hoogtepunt wel tot 120 meteoren per uur kunnen zien.

Waarneming in 2015

In 2015 is het maximum op maandag 14 december, rond 16:15 uur. Omdat ook de hoek waaronder de aarde de baan van de meteorenzwerm kruist belangrijk is voor een optimale waarneming, is de beste tijd om te kijken rond 22:45 uur. Op dat moment is het maximum al zes uur voorbij, en dat is niet zo gunstig voor een meteorenzwerm met zo’n korte piek. Toch kun je op die tijd, als het weer meewerkt, toch nog zo’n 65 meteorieten per uur van deze zwerm zien. En omdat er altijd ook meteoren van andere zwermen, of sporadische meteoren kunnen zijn, kan dit maximum per wat geluk oplopen tot ongeveer 70 tot 72 per uur.

Optimaal genieten

Wil je optimaal kunnen genieten van heel veel meteorieten? Als we ervan uitgaan dat het weer in ieder geval meewerkt en voor een heldere hemel zorgt, dan kun je aan de volgende maatregelen denken:

• Ga naar een plek met minder omgevingslicht. Midden in een stad met al zijn verlichting kun je minder van de nachtelijke sterrenhemel waarnemen.
• Zorg voor een ligstoel, waar je comfortabel in zit en je blik naar boven kunt richten.
• Half december kunnen de temperaturen aan de lage kant zijn. Zorg ervoor dat je door bibberen geen waarneming mist en trek warme kleren aan.
• Koffie of iets dergelijks om niet in slaap te vallen.
• Verrekijkers of telescopen heb je niet nodig, het blote oog is voldoende.

Veel plezier en kijkgenot! En misschien mag je met zoveel vallende sterren toch stiekem wel een wens doen… Mis je de waarneming van 2015? Het goede nieuws is dat je elk jaar rond dezelfde datum van de meteorenzwerm de Geminiden kunt genieten, omdat de aarde elk jaar rond dezelfde tijd de baan van deze meteoren kruist. Elk jaar hemels vuurwerk, en het is dan nog niet eens nieuwjaar!