Navigatie met sterren

Het woord navigatie komt van het Latijnse woorden navis, dat schip betekent, en agere, dat in deze context bewegen of besturen betekent. Er zijn verschillende manieren om te navigeren. Bijvoorbeeld aan de hand van dingen die je in de natuur ziet. Zo kun je jezelf plaatsten door middel van de poolster en het zuiderkruis.

Poolster

De poolster is de ster die het dichtst bij de rotatie-as van de aarde zit. Hierdoor lijkt het alsof deze ster niet van plek verandert (gezien vanaf de aarde) door het draaien van de aarde. Er is een noordelijke hemelpool, waar de ster Polaris (de poolster) is, en je hebt een zuidelijke hemelpool, alleen boven deze pool hangt geen ster. Wel bestaat er het zuiderkruis (Crux).

Je kunt navigeren aan de hand van deze sterren. Als je de poolster vindt weet je welke richting het noorden is en met het zuiderkruis het zuiden. Dit werd vaak op zee gebruikt.

De meest noordelijke ster is niet altijd dezelfde ster, de Polaris, geweest. 1000 jaar geleden was het een andere en over 2000 jaar zal het weer een andere zijn. Er bestaan ook zuidelijke poolsterren alleen in de tijd waar wij nu leven is er geen die echt boven de zuidelijke rotatie as staan. Het veranderen van poolsterren komt door precessie. Precessie is heel lastig om uit te leggen.

De sterrenhemel ziet er niet hetzelfde uit op alle plekken van de aarde. De hemel gezien vanaf de evenaar ziet er anders uit dan die gezien vanaf de polen. Dit komt doordat de aarde draait en je vanaf verschillende plekken een heel ander zicht hebt.

Zuiderkruis

Het zuiderkruis is een groepje sterren dat, als je ze verbindt, een kruis vormt. Dit kruis staat best ver van de zuidelijke hemelpool af, maar door de uitzonderlijke vorm (namelijk een kruis!) wordt het toch gebruikt als navigatiemiddel. Het zuiderkruis is een sterrenbeeld. Het beslaat het kleinste oppervlakte van alle sterrenbeelden. Sommige landen op het zuidelijk halfrond hebben dit kruis zelfs in de nationale vlag opgenomen.

Vroeger, op zee, werd er veel gebruikt gemaakt van natuurlijke navigatiemiddelen. Eerst voeren de schepen dicht bij de wal om aan de hand van bepaalde objecten die te zien waren daar te bepalen waar je was. Later gebruikte men de poolster. De poolster (die NU gezien wordt) staat dus altijd in het noorden (totdat er een nieuwe poolster is). Er werden verschillende apparaten gebruikt om te bepalen waar je je bevond door de breedtegraad te vinden. Dit met de poolster.
In toenemende verfijning:

De Jacobsstaf (17e eeuw)

Dit is een stok, waarop een schaalverdeling van graden is aangebracht. Een tweede stok wordt hier loodrecht op gezet en heen en weer bewogen. Je houdt de stok bij je oog en kijkt van de horizon naar het hemellichaam dat je wilt meten. Als de rechtopstaande stok precies tussen deze twee punten past, kan je op de schaal kijken hoeveel graden het is en zo je breedtegraad bepalen.

Het Astrobalium (4e eeuw)

Dit is een gradenboog verdeeld in 4 delen. De horizontale as zet je als het ware op de horizon en dan kan je van het hemellichaam de graden meten door op de boog te kijken waar die loopt ten opzichte van de horizon.

Octant (17e eeuw

Dit is een zeer nauwkeurig instrument. Je meet de verticale hoek tussen het hemellichaam en de horizon. Een soort schuifpaneel wordt zo geplaatst dat door middel van een spiegeltje je het hemellichaam in je kijkvenster krijgt. Je kunt de graden aflezen van het apparaatje zelf.

Sextant (18e eeuw)

zelfde apparaat alleen dan nauwkeuriger. Je hebt met dit apparaat meer kijkruimte.