Extreem zachte winters

Vanwege het zeeklimaat in Nederland zijn de winters hier sowieso zacht, en zijn verschijnselen zoals sneeuw en schaatsijs relatief weinig voorkomende fenomenen. In sommige winters is de luchtdrukverdeling echter zodanig dat de resulterende weersomstandigheden niet zouden misstaan in pakweg Zuidwest-Frankrijk. Hoe komen ultrazachte winters tot stand? Wanneer in het verleden kregen we daadwerkelijk een uitzonderlijk zacht winterseizoen voorgeschoteld? Valt er iets te zeggen over warme winters in de toekomst?

Oorzaak van ultrazachte winters

Gedurende de wintermaanden staat de zon in Nederland vrij laag boven de horizon en heeft weinig kracht, waardoor vooral in de weken rondom de kortste dag (21 december) de thermische invloed van de zon zeer gering is. De voornaamste warmtebron in dit seizoen is dan ook de Atlantische Oceaan ten westen van Europa, en voor milde weersomstandigheden in de Nederlandse winters dient er dan ook sprake te zijn van een luchtaanvoer vanuit die hoek. Dit gebeurt wanneer de depressie-activiteit op de Atlantische Oceaan hoog is, en in zeer zachte winters is dit consequent het geval. In veel gevallen is er in Zuid-Europa dan sprake van relatief hoge luchtdruk. Vaak blijven de milde weersomstandigheden dan niet beperkt tot Nederland, maar heeft vrijwel geheel Europa te maken met bovengemiddelde temperaturen. In extreme gevallen wordt de wintersport in de Alpen flink gehinderd, en zijn zelfs in grote delen van Scandinavië sneeuw en ijs weinig voorkomende verschijnselen.

Extreem zachte winters in het verleden

Vrij recentelijk nog verliep het winterseizoen van 2007 extreem zacht in o.a Nederland; tot noemenswaardige vorst kwam het nauwelijks en slechts op één dag (8 februari 2007) viel sneeuw van betekenis. Het seizoen verliep tevens zeer nat en de wind was prominent aanwezig met op sommige dagen zelfs storm. In ons land verlopen (zeer) zachte winters vaak ook nat met daarbij een flinke portie wind; de aanvoer van depressies vanaf de Atlantische Oceaan brengt vaak behoorlijk veel regen en wind met zich mee.

Heel bijzonder was de winter van 2014; in het grootste gedeelte van Nederland kwam het in het geheel niet tot zelfs maar een bescheiden winterprik. Op sommige locaties aan zee werd zelfs geen graadje vorst waargenomen. Opvallend was het feit dat dit seizoen relatief droog en zonnig verliep, waardoor het voorjaar -zeker voor het gevoel- in januari al warm begon te draaien! Ook noemenswaardig is de winter van 1990; naast het feit dat dit seizoen óók boterzacht verliep, kreeg ons land op 25 januari 1990 ook te maken met de zwaarste storm in decennia. Lokaal werd windkracht 12 gemeten in de Nederlandse kustgebieden, en dat is feitelijk orkaankracht. De landelijke infrastructuur werd volledig ontwricht door de extreme weersomstandigheden, en er waren 17 doden te betreuren. Voorafgaand aan de winter van 1990 verliepen die van 1989 en 1988 ook zeer zacht, waardoor drie jaar lang nauwelijks sprake was van sneeuw en ijs binnen onze landsgrenzen.

Hellmann

Een graadmeter om de thermische 'positie' van een winterseizoen te bepalen is het Hellmanngetal. Het Hellmanngetal wordt bepaald door eerst het gemiddelde te bepalen van alle temperatuurmetingen in een etmaal op een meetstation. Indien de gemiddelde temperatuur onder het vriespunt ligt, wordt het 'minteken' achter het gemiddelde weggehaald en is een Hellmannscore een feit. Indien bijvoorbeeld op een station in een etmaal een gemiddelde temperatuur van -1,5 graden wordt gemeten, scoort dat station een Hellmanngetal van 1,5. Indien we winters classificeren aan de hand van Hellmannscores, krijgen we de volgende top tien (gemeten op het KNMI-hoofdstation te De Bilt):

1. Winter 2013-2014: 0
2. Winter 1988-1989: 1,9
3. Winter 1974-1975: 3,2
4. Winter 1999-2000: 3,6
5. Winter 2006-2007: 4,8
6. Winter 1989-1990: 8,4
7. Winter 1909-1910: 12,8
8. Winter 1987-1988: 13,0
9. Winter 2003-2004: 16,3
10. Winter 1914-1915: 16,6

De toekomst?

Het versterkte broeikaseffect waarmee we momenteel kampen heeft beslist invloed op de wintertemperaturen in o.a Nederland, en dit effect zal in de komende decennia steeds prominenter worden. Samenhangend hiermee neemt de kans op een vrijwel sneeuw- en vorstvrije winter, zoals die van 2013-2014 in het grootste gedeelte van het land, verder toe. Wél dient gezegd te worden dat het Nederlandse klimaat een grillig karakter heeft, en ijskoude winterseizoenen zijn óók in de toekomst niet uit te sluiten. Elders in Europa zal het versterkte broeikaseffect zich ook laten gelden, en dan vooral in (noordelijk) Scandinavië en het Alpengebied.