De Internationale Wolkenatlas en Nederlandse wolkennamen

De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) is een organisatie van de Verenigde Naties op het gebied van weer, klimaat en water. Door de WMO zijn afspraken gemaakt voor het observeren, onderscheiden en benoemen van wolken met als resultaat de Internationale Wolkenatlas. De wolken hebben hierin Latijnse namen en worden onderverdeeld in vier families, tien wolkengeslachten, veertien soorten en negen ondersoorten. In de volksmond krijgen wolken vaak een Nederlandse naam die varianten van wolken zijn en die aangeven of de paraplu nodig is of niet.

• Hoe ontstaan wolken
• Wolkenfamilies
• De Internationale Wolkenatlas
• Meerdere families voor een wolk
• Wolken met een Nederlandse naam
• Veegwolken of Cirrocumulus
• Ribbeltjeswolk
• Golfwolken
• De bubbelwolk
• Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctuswolk
• Van stapelwolk naar schapenwolk of mooiweerwolk
• Van mooiweerwolk naar enorme bloemkoolwolk

Hoe ontstaan wolken

Wolken zijn zichtbaar voor het menselijk oog op verschillende hoogten vanaf het aardoppervlak. Wolken ontstaan uit waterdruppeltjes en uit condensatiekernen zoals;

• pollen;
• zoutkristallen van de oceanen;
• zand uit de woestijnen;
• roetdeeltjes;
• vuurwerk.

Hoe hoger de wolken, hoe eerder de waterdruppeltjes overgaan in ijskristalletjes. In gemengde wolken komen zowel waterdruppeltjes alsook ijskristallen voor.

Wolkenfamilies

Er bestaat een internationaal systeem om de wolken onder te verdelen in de vier families. De onderverdeling vindt plaatst op de hoogte van de wolken. De vier families zijn:

• hoge bewolking (Cirro);
• middelhoge wolken (Alto);
• lage wolken (Strato);
• verticaal ontwikkelde wolken (Nimbo).

Verschillende hoogten voor wolken
Nederland kent een gematigd zeeklimaat met relatief gematigde temperaturen in de vier seizoenen. Dit klimaat heeft Nederland te danken aan de invloed van de Noordzee. Gematigde klimaten komen voor op zeeniveau tussen de 30ste (Kreeftskeerkring) en 60ste (Noordpoolcirkel) breedtegraad. Er zijn 90 breedtegraden boven de evenaar (noorderbreedte) en negentig graden onder de evenaar (zuiderbreedte). Nederland ligt op 51 graden boven de evenaar. Bij de 30ste breedtegraad, dicht bij de evenaar, is het een tropisch klimaat en vanaf de 60ste breedtegraad vinden we het poolklimaat. De afstand van de hoogte van de wolken ligt tevens aan aan het klimaattype, namelijk:


Verticaal ontwikkelde wolken (V) kunnen zich vanaf de hoge bewolking en middelhoge bewolking, ontwikkelen tot 18 kilometer. Tot ze botsen met de stratosfeer, de laag in de atmosfeer die op 18 kilometer hoogte begint. De stratosfeer zit tussen de troposfeer (0 tot 18 kilometer in hoogte) en mesosfeer in (50 tot 80 kilometer hoogte vanaf het aardoppervlak). Het weer wordt bepaald in de laag welke het dichtst bij het aardoppervlak ligt, de troposfeer.

De Internationale Wolkenatlas

In 1932 kwam de WMO met de eerste Internationale Wolkenatlas, als standaardgids voor het internationaal benoemen en herkennen van wolken. Na verschillende updates is de laatste uitgave van het WMO uitgekomen in 2017. Naast de vier families, tien geslachten van wolken, veertien soorten wolken en negen ondersoorten bestaan er varianten op wolken die vaak een naam hebben, afgeleid van de vorm of structuur van de wolk.

Meerdere families voor een wolk

Verschillende soortwolken en ondersoortwolken kunnen bij meerdere families horen. De wolk kan bijvoorbeeld eerst horen bij de hoge bewolking maar zich ontwikkelen tot de middelhoge wolken. Een wolk op middelhoog niveau kan zich bijvoorbeeld ontwikkelen tot een verticale wolk.

Wolken met een Nederlandse naam

De Hollandse wolkenluchten zijn vaak schitterend om waar te nemen. Zo bepalend qua vorm in de lucht dat het een Nederlandse naam waardig is. Bijvoorbeeld wolkennamen als:

• Veegwolk;
• Ribbeltjeswolk;
• Golfwolk;
• Bubbelwolk;
• Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctus;
• Stapelwolk;
• Schapenwolk;
• Bloemkoolwolk.

Veegwolken of Cirrocumulus

De veegwolk is een soort wolk die bij het geslacht Cirrocumulus hoort en bij de familie van de hoge bewolking. Het zijn dunne doorschijnende wolken met vezelachtige structuren of als een transparante lucht met een dun laagje wolken, waar het zonnetje als een melkzonnetje doorheen komt. De zon of de maan zijn door de dunne wolken, die uit ijskristallen bestaan, vaag zichtbaar en kunnen mooie lichtverschijnselen geven, doordat het licht weerkaatst wordt tegen de ijskristallen. Verschijnselen als een halo of circumzenitale boog kunnen dan waarneembaar zijn. Uit de veegwolken valt geen regen en de paraplu kan thuisblijven.

Ribbeltjeswolk

De ribbeltjeswolk is een wolk die familie kan zijn van de hoge bewolking (Cirro) maar ook van de middelhoge bewolking (Alto). Bij de familie van de hoge bewolking hoort de wolk bij het geslacht Cirrocumulus en bestaat uit banden van zeer kleine schapenwolkjes in lagen en geven aan dat binnen één of twee dagen een weersverslechtering eraan zit te komen en de paraplu misschien nodig is. De ribbelwolk als familie van de middelhoge bewolking bestaat uit een bank van wolken met een mozaïkachtig figuur tussen de lagen wolken. Op grote hoogte neemt de windsnelheid en de luchtvochtigheid toe. Het is vaak een teken dat het weer gaat veranderen maar blijven de ribbeltjes lang zichtbaar dan blijft het weer goed. Neemt de bewolking echter toe, dan is er wind en regen op komst.

Golfwolken

Golfwolken kunnen zowel wolken zijn die bij de familie horen van de hoge bewolking (Cirro), geslacht (Cirrocumulus) soort (Stratiformis) en ondersoort (Undalatus) en
familie van de middelhoge bewolking (Alto), geslacht (Altostratus), soort (Floccus) en ondersoort (Undulatus). Alle wolken met undulatus in de naam hebben golfachtige vormen en de naam Unda is ook het Latijnse woord voor golf. De golfwolken van de hoge bewolking wijzen naar een toenemende luchtvochtigheid in de atmosfeer op een hoogte van vijf tot dertien kilometer en verwijzen naar goed weer. Bij de middelhoge bewolking, op hoogte van twee tot zeven meter, is het meestal een teken van een weersverslechtering, door een naderend koufront. De paraplu zal nodig zijn.

Ontstaan golfwolken
Golfwolken zijn wolken met een golfachtige beweging. De soort undulatus heeft een uiterlijk van meerdere langwerpige rollen witte wolken met veel of weinig blauwe lucht ertussen. Ze ontstaan waar twee verschillende luchtsoorten elkaar treffen en er waterdruppels ontstaan en de wolk zichtbaar wordt. De blauwe lucht geeft aan dat deze nog geen waterdruppels bezit. De windsnelheid bepaald hoe dicht de golven bij elkaar liggen. De golven liggen haaks op de wind.

De bubbelwolk

De bubbelwolk ligt tussen lage en middelhoge bewolking in en wordt Altostratus Undulatus Asperatus genoemd. De wolken komen maar heel zelden in Nederland voor want het is een wolk die vooral voorkomt in bergachtige gebieden waar waarschijnlijk de luchtstroming wordt beïnvloed door een sterke toename van de wind op grotere hoogte. De bubbelwolk is een variant van de middelhoge wolken en zien eruit alsof je naar de wilde woeste golven van de zee kijkt, maar dan in de lucht. De wolk is in 2015 officieel door de Wereld Meteorologische organisatie opgenomen in de nieuwe editie van de Internationale Wolkenatlas. De donkere, wilde luchten lijken veel regen te geven maar meestal verdwijnen ze en is de paraplu niet nodig. Om de onzekerheid voor te blijven, de paraplu toch maar meenemen.

Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctuswolk

Kelvin-Helmholtz-wolken zijn een bijkomende vorm van wolken, een kort en zeldzaam verschijnsel. De vorm van golven of krullen zitten meestal op een andere wolk en lijken op de koppen van zeehondjes die achter elkaar aanzwemmen, maar dan in de lucht. Kelvin en Helmholtz hebben ontrafeld dat de wolken gevormd worden op dagen dat er veel wind is en er twee luchtlagen langs elkaar stromen waar de wind in tegengestelde richting waait. Op de wolk ontstaan dan de uitstulpingen die lijken op een rij zeehondjes of als golven op de zee. De Kelvin-Helmholtz-wolken heten sinds maart 2017, in de nieuwste versie van de Internationale Wolkenatlas, Fluctus-wolken. Niet alleen de paraplu meenemen, maar ook het fototoestel.

Van stapelwolk naar schapenwolk of mooiweerwolk

De stapelwolk is familie van de middelhoge bewolking met als geslacht, Altocumulus en het soort, Stratiformis. De wolk is gestapeld en te zien in ochtend van een voorspelde mooiweerdag, vandaar de naam mooiweerwolkjes. De zon laat de grond ’s morgens opwarmen en luchtbellen stijgen omhoog en hoe hoger de luchtbellen komen (thermiek), koelen de wolkjes af doordat de waterdamp over gaat in waterdruppels. De mooiweerwolkjes of schapenwolkjes ontstaan vervolgens. Niet te verwarren met schapenwolkjes die ontstaan op grote hoogte (zes tot twaalf kilometer) en die bestaan uit ijskristallen (Cirrocumulus). Ook op deze hoogte ontstaan soms witte plukken in de lucht en worden ook schapenwolkjes worden genoemd.

Van mooiweerwolk naar enorme bloemkoolwolk

Groter schapenwolkjes lijken aan de bovenkant op bloemkoolroosjes, vandaar de Nederlandse naam bloemkoolwolkjes. Worden de bloemkoolwolken van de middelhoge bewolking echter groter en hoger en gaan hoger en hoger, dan botsen de reusachtige wolken tegen de stratosfeer, waar dan soms bovenop de top van de reuzenwolk een dakje (pileuskapje) zichtbaar is. De bloemkoolwolk is dan een verticale wolk of ook wel buienwolk geworden. Eén van de bijzondere verschijnselen van de verticaal ontwikkelde wolken. Tot deze bijzondere verschijnselen horen eveneens de wolk;

• als een aambeeld;
• rolwolk;
• plankwolk of shelfcloud;
• borstenwolk (mammatus).

Wolken die gevaarlijk weer voorspellen met hagel, onweer en windstoten. Een paraplu helpt dan niet en het advies is dan ook: binnen blijven!