De Internationale Wolkenatlas en Nederlandse wolkennamen

De Internationale Wolkenatlas en Nederlandse wolkennamen De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) is een organisatie van de Verenigde Naties op het gebied van weer, klimaat en water. Door de WMO zijn afspraken gemaakt voor het observeren, onderscheiden en benoemen van wolken met als resultaat de Internationale Wolkenatlas. De wolken hebben hierin Latijnse namen en worden onderverdeeld in vier families, tien wolkengeslachten, veertien soorten en negen ondersoorten. In de volksmond krijgen wolken vaak een Nederlandse naam die varianten van wolken zijn en die aangeven of de paraplu nodig is of niet.

Hoe ontstaan wolken

Wolken zijn zichtbaar voor het menselijk oog op verschillende hoogten vanaf het aardoppervlak. Wolken ontstaan uit waterdruppeltjes en uit condensatiekernen zoals;
  • pollen;
  • zoutkristallen van de oceanen;
  • zand uit de woestijnen;
  • roetdeeltjes;
  • vuurwerk.

Hoe hoger de wolken, hoe eerder de waterdruppeltjes overgaan in ijskristalletjes. In gemengde wolken komen zowel waterdruppeltjes alsook ijskristallen voor.

Wolkenfamilies

Er bestaat een internationaal systeem om de wolken onder te verdelen in de vier families. De onderverdeling vindt plaatst op de hoogte van de wolken. De vier families zijn:
  • hoge bewolking (Cirro);
  • middelhoge wolken (Alto);
  • lage wolken (Strato);
  • verticaal ontwikkelde wolken (Nimbo).

Verschillende hoogten voor wolken
Nederland kent een gematigd zeeklimaat met relatief gematigde temperaturen in de vier seizoenen. Dit klimaat heeft Nederland te danken aan de invloed van de Noordzee. Gematigde klimaten komen voor op zeeniveau tussen de 30ste (Kreeftskeerkring) en 60ste (Noordpoolcirkel) breedtegraad. Er zijn 90 breedtegraden boven de evenaar (noorderbreedte) en negentig graden onder de evenaar (zuiderbreedte). Nederland ligt op 51 graden boven de evenaar. Bij de 30ste breedtegraad, dicht bij de evenaar, is het een tropisch klimaat en vanaf de 60ste breedtegraad vinden we het poolklimaat. De afstand van de hoogte van de wolken ligt tevens aan aan het klimaattype, namelijk:

Familiepoolgebiedgematigd gebiedtropen
Hoge bewolking (H)3 tot 8 km5 tot 13 km6 tot 18 km
Middelhoge bewolking (M)2 tot 4 km2 tot 7 km2 tot 8 km
Lage bewolking (L)0 tot 2 km0 tot 2 km0 tot 2 km

Verticaal ontwikkelde wolken (V) kunnen zich vanaf de hoge bewolking en middelhoge bewolking, ontwikkelen tot 18 kilometer. Tot ze botsen met de stratosfeer, de laag in de atmosfeer die op 18 kilometer hoogte begint. De stratosfeer zit tussen de troposfeer (0 tot 18 kilometer in hoogte) en mesosfeer in (50 tot 80 kilometer hoogte vanaf het aardoppervlak). Het weer wordt bepaald in de laag welke het dichtst bij het aardoppervlak ligt, de troposfeer.

Familie van de verticale wolken, ondersoort Cumulonimbus met pileuskapje als variant.Familie van de verticale wolken, ondersoort Cumulonimbus met pileuskapje als variant.

De Internationale Wolkenatlas

In 1932 kwam de WMO met de eerste Internationale Wolkenatlas, als standaardgids voor het internationaal benoemen en herkennen van wolken. Na verschillende updates is de laatste uitgave van het WMO uitgekomen in 2017. Naast de vier families, tien geslachten van wolken, veertien soorten wolken en negen ondersoorten bestaan er varianten op wolken die vaak een naam hebben, afgeleid van de vorm of structuur van de wolk.

Meerdere families voor een wolk

Verschillende soortwolken en ondersoortwolken kunnen bij meerdere families horen. De wolk kan bijvoorbeeld eerst horen bij de hoge bewolking maar zich ontwikkelen tot de middelhoge wolken. Een wolk op middelhoog niveau kan zich bijvoorbeeld ontwikkelen tot een verticale wolk.

Wolken met een Nederlandse naam

De Hollandse wolkenluchten zijn vaak schitterend om waar te nemen. Zo bepalend qua vorm in de lucht dat het een Nederlandse naam waardig is. Bijvoorbeeld wolkennamen als:
  • Veegwolk;
  • Ribbeltjeswolk;
  • Golfwolk;
  • Bubbelwolk;
  • Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctus;
  • Stapelwolk;
  • Schapenwolk;
  • Bloemkoolwolk.

De veegwolk: familie van de hoge bewolking van het geslacht Cirrus, het soort Fibratus met een circumzenitale boog.]De veegwolk: familie van de hoge bewolking van het geslacht Cirrus, het soort Fibratus met een circumzenitale boog.]

Veegwolken of Cirrocumulus

De veegwolk is een soort wolk die bij het geslacht Cirrocumulus hoort en bij de familie van de hoge bewolking. Het zijn dunne doorschijnende wolken met vezelachtige structuren of als een transparante lucht met een dun laagje wolken, waar het zonnetje als een melkzonnetje doorheen komt. De zon of de maan zijn door de dunne wolken, die uit ijskristallen bestaan, vaag zichtbaar en kunnen mooie lichtverschijnselen geven, doordat het licht weerkaatst wordt tegen de ijskristallen. Verschijnselen als een halo of circumzenitale boog kunnen dan waarneembaar zijn. Uit de veegwolken valt geen regen en de paraplu kan thuisblijven.

De ribbeltjeswolk als familie van de middelhoge bewolking en van het geslacht Altocumulus Stratiformis.De ribbeltjeswolk als familie van de middelhoge bewolking en van het geslacht Altocumulus Stratiformis.

Ribbeltjeswolk

De ribbeltjeswolk is een wolk die familie kan zijn van de hoge bewolking (Cirro) maar ook van de middelhoge bewolking (Alto). Bij de familie van de hoge bewolking hoort de wolk bij het geslacht Cirrocumulus en bestaat uit banden van zeer kleine schapenwolkjes in lagen en geven aan dat binnen één of twee dagen een weersverslechtering eraan zit te komen en de paraplu misschien nodig is. De ribbelwolk als familie van de middelhoge bewolking bestaat uit een bank van wolken met een mozaïkachtig figuur tussen de lagen wolken. Op grote hoogte neemt de windsnelheid en de luchtvochtigheid toe. Het is vaak een teken dat het weer gaat veranderen maar blijven de ribbeltjes lang zichtbaar dan blijft het weer goed. Neemt de bewolking echter toe, dan is er wind en regen op komst.

De golfwolk: familie van de hoge bewolking, geslacht Cirrocumulus, soort Stratiformis en ondersoort Undalatus.De golfwolk: familie van de hoge bewolking, geslacht Cirrocumulus, soort Stratiformis en ondersoort Undalatus.

Golfwolken

Golfwolken kunnen zowel wolken zijn die bij de familie horen van de hoge bewolking (Cirro), geslacht (Cirrocumulus) soort (Stratiformis) en ondersoort (Undalatus) en
familie van de middelhoge bewolking (Alto), geslacht (Altostratus), soort (Floccus) en ondersoort (Undulatus). Alle wolken met undulatus in de naam hebben golfachtige vormen en de naam Unda is ook het Latijnse woord voor golf. De golfwolken van de hoge bewolking wijzen naar een toenemende luchtvochtigheid in de atmosfeer op een hoogte van vijf tot dertien kilometer en verwijzen naar goed weer. Bij de middelhoge bewolking, op hoogte van twee tot zeven meter, is het meestal een teken van een weersverslechtering, door een naderend koufront. De paraplu zal nodig zijn.

Ontstaan golfwolken
Golfwolken zijn wolken met een golfachtige beweging. De soort undulatus heeft een uiterlijk van meerdere langwerpige rollen witte wolken met veel of weinig blauwe lucht ertussen. Ze ontstaan waar twee verschillende luchtsoorten elkaar treffen en er waterdruppels ontstaan en de wolk zichtbaar wordt. De blauwe lucht geeft aan dat deze nog geen waterdruppels bezit. De windsnelheid bepaald hoe dicht de golven bij elkaar liggen. De golven liggen haaks op de wind.

De bubbelwolk is een variant van de familie van de middelhoge bewolking, het geslacht Altostratus, het soort Undulates en als ondersoort Asperatus.De bubbelwolk is een variant van de familie van de middelhoge bewolking, het geslacht Altostratus, het soort Undulates en als ondersoort Asperatus.

De bubbelwolk

De bubbelwolk ligt tussen lage en middelhoge bewolking in en wordt Altostratus Undulatus Asperatus genoemd. De wolken komen maar heel zelden in Nederland voor want het is een wolk die vooral voorkomt in bergachtige gebieden waar waarschijnlijk de luchtstroming wordt beïnvloed door een sterke toename van de wind op grotere hoogte. De bubbelwolk is een variant van de middelhoge wolken en zien eruit alsof je naar de wilde woeste golven van de zee kijkt, maar dan in de lucht. De wolk is in 2015 officieel door de Wereld Meteorologische organisatie opgenomen in de nieuwe editie van de Internationale Wolkenatlas. De donkere, wilde luchten lijken veel regen te geven maar meestal verdwijnen ze en is de paraplu niet nodig. Om de onzekerheid voor te blijven, de paraplu toch maar meenemen.

Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctuswolk / Bron: Grahamuk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctuswolk / Bron: Grahamuk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Kelvin-Helmholtz-wolken of Fluctuswolk

Kelvin-Helmholtz-wolken zijn een bijkomende vorm van wolken, een kort en zeldzaam verschijnsel. De vorm van golven of krullen zitten meestal op een andere wolk en lijken op de koppen van zeehondjes die achter elkaar aanzwemmen, maar dan in de lucht. Kelvin en Helmholtz hebben ontrafeld dat de wolken gevormd worden op dagen dat er veel wind is en er twee luchtlagen langs elkaar stromen waar de wind in tegengestelde richting waait. Op de wolk ontstaan dan de uitstulpingen die lijken op een rij zeehondjes of als golven op de zee. De Kelvin-Helmholtz-wolken heten sinds maart 2017, in de nieuwste versie van de Internationale Wolkenatlas, Fluctus-wolken. Niet alleen de paraplu meenemen, maar ook het fototoestel.

Van stapelwolk naar schapenwolk of mooiweerwolk

De stapelwolk is familie van de middelhoge bewolking met als geslacht, Altocumulus en het soort, Stratiformis. De wolk is gestapeld en te zien in ochtend van een voorspelde mooiweerdag, vandaar de naam mooiweerwolkjes. De zon laat de grond ’s morgens opwarmen en luchtbellen stijgen omhoog en hoe hoger de luchtbellen komen (thermiek), koelen de wolkjes af doordat de waterdamp over gaat in waterdruppels. De mooiweerwolkjes of schapenwolkjes ontstaan vervolgens. Niet te verwarren met schapenwolkjes die ontstaan op grote hoogte (zes tot twaalf kilometer) en die bestaan uit ijskristallen (Cirrocumulus). Ook op deze hoogte ontstaan soms witte plukken in de lucht en worden ook schapenwolkjes worden genoemd.

Bloemkoolwolk is familie van de middelhoge familie, van het geslacht Altocumulus, het soort Stratiformis en ondersoort TransclucidusBloemkoolwolk is familie van de middelhoge familie, van het geslacht Altocumulus, het soort Stratiformis en ondersoort Transclucidus

Van mooiweerwolk naar enorme bloemkoolwolk

Groter schapenwolkjes lijken aan de bovenkant op bloemkoolroosjes, vandaar de Nederlandse naam bloemkoolwolkjes. Worden de bloemkoolwolken van de middelhoge bewolking echter groter en hoger en gaan hoger en hoger, dan botsen de reusachtige wolken tegen de stratosfeer, waar dan soms bovenop de top van de reuzenwolk een dakje (pileuskapje) zichtbaar is. De bloemkoolwolk is dan een verticale wolk of ook wel buienwolk geworden. Eén van de bijzondere verschijnselen van de verticaal ontwikkelde wolken. Tot deze bijzondere verschijnselen horen eveneens de wolk;
  • als een aambeeld;
  • rolwolk;
  • plankwolk of shelfcloud;
  • borstenwolk (mammatus).

Wolken die gevaarlijk weer voorspellen met hagel, onweer en windstoten. Een paraplu helpt dan niet en het advies is dan ook: binnen blijven!
© 2017 - 2024 Rieja, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Welke verschillende soorten wolken zijn er?Welke verschillende soorten wolken zijn er?Wanneer je naar de lucht kijkt zie je ze vaak. Wolken komen in alle verschillende vormen en maten. Sommige zijn echt laa…
De schapenwolk of cirrocumulus hoort bij de hoge bewolkingDe schapenwolk of cirrocumulus hoort bij de hoge bewolkingIedereen kijkt wel eens naar de wolken. Wolken vertellen vaak welk weer het wordt. De schapenwolkjes die we hoog aan de…
Van rolwolk tot valwind en windstotenVan rolwolk tot valwind en windstotenWind is een gevolg van verschillen in luchtdruk. Een gebied met een hoge luchtdruk en een gebied met een lage luchtdruk…
Lage bewolking of stratus (ST) geeft sombere kleurenLage bewolking of stratus (ST) geeft sombere kleurenSomber en grijs is het in de lucht. Nog wel droog maar wie de wolken goed kent weet dat er lichte regen zal volgen. Geen…

De schaduw van de aarde en het blauwe en gouden uurtjeDe schaduw van de aarde en het blauwe en gouden uurtjeBij een heldere lucht kunnen we net voor de zon opkomt of net onder is gegaan, de schaduw van onze eigen aarde zien. In…
De luchtdruk bepalen met de barometrische hoogteformuleDe luchtdruk bepalen met de barometrische hoogteformuleDe beste methode om de luchtdruk op een locatie te bepalen is deze ter plaatse met meetapparatuur te meten, maar ook via…
Bronnen en referenties
  • https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/nieuwe-wolk-boven-nederland
  • http://www.bommeltje.nl/website/weerstation-grave/wolken-atlas/
  • https://library.wmo.int/pmb_ged/wmo_407_en-v2.pdf
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Internationale_wolkenclassificatie
  • Afbeelding bron 1: Grahamuk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Rieja (356 artikelen)
Laatste update: 05-06-2020
Rubriek: Wetenschap
Subrubriek: Weer
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.