Wetenschappelijke kennis als afspiegeling van paradigma’s

In ‘The Structure of Scientific Revolutions’(1962/1970) ontwikkelde Thomas Samuel Kuhn een argument wat vaak wordt gezien als de oorzaak van een ‘rationele crisis’ in het westers wetenschappelijk denken. Kuhn concludeerde dat wetenschappelijke kennis geen ware verklaring geeft van de externe wereld maar een reflectie van de georganiseerde activiteiten van wetenschappelijke gemeenschappen (in: Smith, 2003). Vanuit deze gedachtegang ontwikkelde Kuhn het concept ‘paradigma’, wat vanaf de jaren zestig een belangrijke rol speelde in de sociale wetenschap. Het begrip ‘paradigma’ kan breed omschreven worden als een bepaalde verzameling van ideeën en theorieën binnen een wetenschappelijke gemeenschap waar deze kennis wordt geproduceerd en begrepen. Ieder paradigma heeft eigen ‘demarcatie criteria’ die bepalen welke ideeën, theorieën en bewijs serieus genomen kunnen worden als wetenschappelijke kennis.

De betekenis van het concept ‘paradigma’ is niet geheel duidelijk, omdat Kuhn veel verschillende definities gebruikte. Deze conceptuele verwarring leidde tot verschillend gebruik van het concept onder verschillende disciplines. In de sociale wetenschap kunnen drie categorieën van paradigma worden onderscheiden:

Paradigma 1:

hierbij is sprake van maar één paradigma binnen een bepaalde discipline. Paradigma’s kunnen niet met elkaar worden vergeleken (niet met elkaar te meten) en ze volgen elkaar op in een periode van crisis en evolutie, zoals de ideeën van Einstein, de ideeën van Newton opvolgde.

Paradigma 2:

hierbij is sprake van meerdere concurrerende paradigma’s binnen een bepaalde discipline die niet met elkaar vergeleken kunnen worden, elk gedragen door een wetenschappelijke gemeenschap.

Paradigma 3:

hierbij wordt het begrip paradigma gezien als een model van een bepaald aspect van het sociale leven. Het begrip wordt hier meer gezien als een bepaalde ‘school of thought’. In deze definitie kunnen paradigma’s gewoon met elkaar worden vergeleken en is er geen sprake van een samenhangende gemeenschap (Smith, 2003).

Om deze paradigma’s verder uit te werken en toe te passen op de communicatiewetenschap zal ik gebruik maken van het boek ‘Media en publiek’ geschreven door Connie de Boer en Swantje Brennecke (2006). Het boek volgt namelijk een bepaalde structuur die gezien kan worden als een indeling van bepaalde paradigma’s in de communicatiewetenschap over media-impact. Volgens Kuhn bevindt de sociale wetenschap (in tegenstelling tot de natuurwetenschap) zich nog in een pre-paradigmatische fase waarbij een aantal benaderingen strijden voor dominantie maar geen van deze benaderingen dit weet te bereiken. Kuhn stelt dat de sociale wetenschap in deze fase blijft totdat er één dominante set van regels is vastgesteld. Hieruit kan men concluderen dat paradigma 1 niet van toepassing is op de communicatiewetenschap (en andere sociale wetenschappen), want dan zou er sprake moeten zijn van één paradigma. De communicatiewetenschap wordt daarom, net als andere sociale wetenschappen wel poly-paradigmatisch genoemd en duidt op paradigma 2 en 3.

Paradigma 2 kan verder uitgewerkt worden aan de hand van de driedeling van het boek ‘Media en publiek’. Deel één beschrijft theorieën over de macht van de media binnen de communicatiewetenschap, deel twee beschrijft theorieën waarbij de nadruk ligt op de activiteit van het publiek binnen het communicatieproces en deel drie beschrijft theorieën over de relatie van de inhoud van een mediaboodschap en het publiek. Deze drie delen kunnen elk gezien worden als concurrerende paradigma’s die niet met elkaar vergeleken kunnen worden, elk gedragen door een wetenschappelijke gemeenschap. Stromingen die veel macht van de media veronderstellen, beschreven in deel één van het boek, concurreren met stromingen die minder macht aan de media en meer macht aan het publiek toeschrijven, beschreven in deel twee van het boek.

Paradigma 3 kan uitgelegd worden aan de hand van de verschillende modellen en visies binnen een paradigma. Binnen het paradigma waarin veel macht van de media wordt verondersteld bestaat een verscheidenheid van modellen en visies hierover. Naar mijn mening kan paradigma 3 dan ook een onderdeel van paradigma 2 zijn.