Waar de aarde uit bestaat: van binnen naar buiten

De grond waar je over heen loopt als je buiten een wandeling maakt, is een laag van ongeveer 25 tot 35 kilometer dik. In feite wandel je over een enorme grote bol die naarmate je naar binnen gaat steeds vloeibaarder wordt. Het deel wat zichtbaar is, wordt aardkorst genoemd en naar binnen toe bestaat de aarde uit verschillende lagen. De aarde heeft een diameter van ongeveer 12.800 kilometer en de kern heeft een temperatuur van zo’n 5000 graden Celsius. Ongeveer driekwart van het oppervlakte bestaat uit water en elke berg, rivier of vallei is inmiddels in kaart gebracht, zelfs de grote diepten van de grootste oceanen.

Algemeen

De aarde is in tegenstelling tot wat er misschien wel wordt gedacht niet helemaal kogelrond. De planeet heeft een vorm van een afgeplatte bol. Het is een van de acht planeten binnen ons zonnestelsel die om de zon heen draaien. Vermoedelijk is het zonnestelsel zo’n 4,5 miljard jaar geleden ontstaan. Ongeveer een kwart van het oppervlak bestaat uit land, en de rest bijna helemaal uit oceanen. Elke heuvel, berg, plas, rivier en vallei is inmiddels in kaart gebracht, zelfs de diepste oceanen. Bergen zijn grote rotsklompen die dieper en hoger op het half gesmolten onderliggende gesteente liggen dan de veel dunnere oceanische korst.

Basisgegevens

• Omtrek: 40.075 kilometer
• Diameter: ongeveer 12.800 kilometer
• Rotatietijd (dag): 23 uur, 56 minuten en 4,09 seconden
• Baan om de zon (jaar): 365,26 dagen
• Afstand vanaf de zon: 150 miljoen kilometer
• Aantal manen: 1 (de Maan)
• Samenstelling atmosfeer: stikstof (78,8%), zuurstof (20,95%), waterdamp (0 tot 4%), kooldioxide (0.038%) en kleinere hoeveelheden neon, helium, methaan, krypton en waterstof

Het inwendige van de aarde

De aarde lijkt op een compacte bol, maar het inwendige is vloeibaar of halfvloeibaar en is steeds in beweging. Op het vaste land is de harde buitenlaag ongeveer 25 tot 35 kilmeter dik. Meestal komen we niet verder dan een paar kilometer als we gaan graven. Onder de oceanen is de korst ongeveer 5 tot 10 kilometer dik. Onder korst ligt de mantel die ongeveer 2.900 kilometer dik is. De bovenlaag van de mantel is hard, maar naarmate je naar binnen gaat, wordt het weker. De mantel bestaat uit minerale gesteente die rijk is aan silicium, magnesium en ijzer. De harde bovenlaag van de mantel vormt samen met de aardkorst de lithosfeer. Binnen de mantel ligt de kern die uit twee delen bestaat. De buitenste kernlaag heeft een dikte van 2.200 kilometer en bestaat uit gesmolten ijzerrijk gesteente. De binnenkern is vast en heeft een diameter van 2.500 kilometer. Deze bestaat voor het grootste deel uit ijzer en nikkel.
De kern heeft een temperatuur van ongeveer 5.000 graden Celsius.

Rusteloze aarde

Wetenschappelijk wordt aangenomen dat de werelddelen vroeger bij elkaar lagen. De oostelijke kustlijn van het continent van Zuid-Amerika heeft veel overeenkomst met de vorm van de westkust van Afrika. Onder water is de overeenkomst nog duidelijker. Deze twee platen die in onze ogen ver uit elkaar liggen, passen als een puzzelstuk in elkaar. De oceanische aardkorst heeft voortdurend nieuwe stukken plaat gevormd van gesmolten gesteente dat van onderaf omhoog kwam, terwijl ander stukken opnieuw de diepte in gingen en smolten. Op deze manier van een steeds veranderende vorm van de oceaanbodem zijn de continenten als enorme drijvende vlotten meegevoerd. De continenten zijn vandaag de dag nog steeds in beweging, maar dat gaat erg langzaam.

Plaattektoniek

De lithosferische platen veranderen van vorm en bewegen door invloed van de hitte, druk en beweging in de mantel. Gesmolten gesteente komt omhoog vanuit de mantel, koelt af en hecht zich aan de randen van de aardkorst, waardoor de platen aangroeien. Zo’n groeiplaats wordt ook wel een “slenk” genoemd. Randen van platen schuiven over elkaar heen en platen worden opnieuw naar beneden geduwd en smelten. De meest actieve slenken liggen in oceanen. Zo ligt er in de Atlantische Oceaan onder water een bergketen die in het midden van de oceaan loopt, ook wel de Midden-Atlantische rug genoemd. Door het proces dat zich daar afspeelt raken Noord- en Zuid-Amerika per jaar 5 centimeter verwijderd van Europa en Afrika.

Vulkanen

De aardkorst maakt ongeveer één procent uit van het totale volume van de aarde. De oceanische aardkorst bestaat uit zwaar gesteente, zoals basalt en is dunner dan de korst op het land. De continentale korst bestaat uit lichter gesteente, zoals graniet. Op enkele plaatsen is er geen korst aanwezig en kan het gesteente uit de mantel omhoog komen naar de oppervlakte. Een vulkaan is een plaats waar er magma en vulkanische gassen naar de oppervlakte komen. Vulkanen komen vooral voor rondom de randen van de tektonische platen en rondom de mid-oceanische ruggen.

Magnetische velden

Na een reis van 2.900 kilometer naar binnen toe, begint de kern van de aarde. Deze kern bevat naast ijzer en nikkel, ook nog wat andere elementen. Omdat de aarde draait, draait de vloeibare buitenkern om de binnenkern en dat leidt tot magnetisme. Dit wordt door zeelieden gebruikt om met een kompas de weg te vinden. De magnetische krachten hebben invloed op de geladen deeltjes buiten de atmosfeer van de aarde, tot wel meer dan 60.000 kilometer afstand.

Lees verder

• Het zonnestelsel: aarde
• Ons zonnestelsel: het ontstaan, de planeten en de zon
• De klimaten en hun eigenschappen in de wereld
• De maan: belangrijk hemellichaam bij de aarde
• Het weer: de rol van water