Erfenissen: om te erven moet je bestaan

In het erfrecht wordt de eis van 'het bestaan' gesteld. Wat zegt het wetboek hier allemaal over? Wanneer bestaat iemand wel en wanneer niet om te erven? Waar staat het allemaal beschreven?

Om te erven moet je bestaan

Men kan alleen erfgenaam zijn als men bestaat op het moment dat de erflater overlijdt. De enige uitzondering daarop is het ongeboren kind. Een niet-levende persoon kan nooit erfgenaam zijn. Dat betekent dat een stichting of vennootschap ook nooit erfgenaam kan zijn, zij hebben geen hart dat klopt of bloed door hun aderen. Zij kunnen wel legataris zijn.

Het Nederlands erfrecht

Het relatief nieuwe erfrecht (1998/1999) wordt beschreven in Boek 4 van het Burgerlijke Wetboek. Sinds 2003 en 2010 gelden nieuwe of aanvullende regelingen met betrekking tot het erfrecht dat vroeger successierecht heette. In 8 titels wordt het gehele Nederlandse erfrecht vrij uitputtend geregeld. De behoefte aan erfrecht hangt samen met het bestaan van individuele eigendom. Het mag duidelijk zijn dat de individuele eigendom in Nederland bijvoorbeeld de eigendommen van de staat ver overstijgt.

Belangrijke omschrijvingen met betrekking tot het erfrecht:

• De erfenis of nalatenschap: is het geheel van bezittingen én schulden dat een overleden persoon achterlaat.
• De erfgenaam: degene die na overlijden van de erflater diens persoon in vermogensrechtelijke zin voortzet. de erfgenaam verkrijgt de erfenis onder algemene titel. Dat betekent dat de erfgenaam van rechtswege een geheel van rechten, bevoegdheden en verplichtingen krijgt.
• Testament of laatste, uiterste wilsbeschikking: is een notariële akte waarin iemand nadrukkelijk verklaart wat hij wil dat er met zijn nalatenschap gebeurt. Hij heeft daarbij testeervrijheid: hij is binnen het kader van de wet vrij om na te laten aan wie hij wil en wat hij wil. Erfrechtelijk gezien bestaat wel de beperking van de testeervrijheid ten aanzien van de legitieme portie.
• Erfopvolging bij versterf: de erfenis kan worden verdeeld via de wettelijke regels omdat er geen testament is.
• Testamentair erfrecht: bij de aanwezigheid van een testament gelden de regels met betrekking tot het testamentaire erfrecht.
• De erflater: Degene die na zijn overlijden nalaat. De erflater is altijd een persoon van vlees en bloed, in de wet een natuurlijk persoon genoemd.
• Legitimaris: degene die recht heeft op een gedeelte van de erfenis door de wettelijk toegekende legitieme portie.
• Legitieme portie: de portie van de erfenis waarop iemand volgens de wet recht heeft. De legitieme portie is een geldvordering op de erfenis. de legitieme portie kan niet worden uitgekeerd in goederen.
• De erflater laat na aan zijn erfgenamen. Om erflater te zijn hoeft men geen vermogen te hebben. men is erflater op het moment van het overlijden, ook al laat de erflater helemaal niets achter of na.

Wie kunnen erfgenaam zijn?

Erfgenamen zijn in de wettelijke bepalingen:

• de bloedverwanten van de erflater (tot in de 6e graad= achterneven en achternichten)
• de echtgenoot, echtgenote (niet van tafel en bed gescheiden!)
• of geregistreerde partner

Uit deze lijst kan men opmaken dat de erfgenaam die onder algemene titel erft altijd een persoon van vlees of bloed, dus een natuurlijke persoon moet zijn. Als een niet-natuurlijke persoon, bijvoorbeeld een stichting erft, dan is het geen erfgenaam maar een legataris.

Een Persoon van Vlees en Bloed

In artikel 9 - 4:9 BW staat: 'ten einde als erfgenaam bij versterf te kunnen optreden, moet men bestaan op het ogenblik dat de nalatenschap openvalt'. Dit artikel impliceert drie belangrijke dingen:

• Dat men om bij versterf (dus via de wettelijke regeling) te erven moet bestaan, m.a.w. een mens van vlees en bloed moet zijn, of zoals de wet dat zegt een 'natuurlijke persoon' moet zijn.
• Je moet bestaan op het moment dat de nalatenschap openvalt. Dat is niet het moment waarop de notaris het testament gaat voorlezen, maar het moment waarop de erflater zijn laatste adem uitblaast.
• Het bestaan van de persoon wordt afgeleid van het feit dat zijn of haar hart klopt en er bloed door de aderen stroomt op het moment dat de erflater overlijdt.
• Bij een persoon in coma klopt het hart en vloeit er bloed door de aderen: de coma patiënt bestaat dus.
• Het ademhalingsvereiste is hier niet aan toegevoegd omdat het ongeboren kind niet zelfstandig adem haalt.
• De bij versterf eis impliceert dat je wel bij testament aan een niet-natuurlijke persoon, zoals bijvoorbeeld een stichting kunt nalaten.

Bestaanseis verder uitgewerkt

Bestaanseis kan minuten of seconden duren

Indien een echtpaar omkomt bij bijvoorbeeld een ongeluk, waarbij de man een halfuur langer leefde dan de vrouw, dan bestond de man op het ogenblik dat zijn vrouw de laatste adem uitblies, ook al stierf hij zelf een half uur later. Indien er geen kinderen zijn in dit huwelijk dan is dat voor de erfenis bij versterf van belang: de man werd, hoe kortstondig ook de erfgenaam van zijn vrouw. Zijn wettelijke erfgenamen, namelijk zijn bloedverwanten tot in de 6e graad erven dan hetgeen hij erfde van zijn vrouw en hetgeen deel uitmaakt van de totale nalatenschap van de man. Dat wil zeggen dat de familie van de vrouw het nakijken heeft, die krijgen via versterf niets.

Indien echtgenoten beide omkomen in een ongeval

Het kan zich voordoen dat men niet precies weet wie er eerder overleed dan de ander, bijvoorbeeld in een vliegtuigongeluk. Als de volgorde van overlijden niet kan worden bepaald dan worden die personen geacht tegelijkertijd te zijn overleden. Artikel 2 - 4:2 BW: Wanneer de volgorde waarin 2 of meer personen zijn overleden niet kan worden bepaald, worden die personen geacht gelijktijdig te zijn overleden en valt aan de ene persoon geen voordeel uit de nalatenschap van de andere ten deel (maar ook geen nadeel, uiteraard.) De nalatenschap van beide blijft gescheiden, alsof ze niet van elkaar geërfd hebben en wordt zodanig op wettelijke wijze bij versterf verdeeld aan de erfgenamen.

Het fictieve bestaan van het nog ongeboren kind

Het kind, waarvan de vrouw binnen een huwelijk, zwanger is wordt erfrechtelijk als geboren beschouwd indien het levend ter wereld komt. Er is hier dus sprake van erfgenaam bij versterf in de toekomst die als bestaand wordt beschouwd op het moment dat de vader overlijdt, zolang het kind maar leeft op het moment dat het ter wereld komt. Stel het kind komt met de 24ste week van de zwangerschap ter wereld, haalt 1 minuut adem en overlijdt dan is het kind bij versterf toch erfgenaam geweest.

Bij partnerregistratie ligt dat anders: de vuistregel is dat een kind bij partnerregistratie alleen erft als de vader het heeft erkend als het zijne. Als de vader is vooroverleden en het kind niet heeft kunnen erkennen, dan kan de moeder van het kind het vaderschap gerechtelijk laten vaststellen, waardoor het kind alsnog erfgenaam wordt bij versterf.

Lees verder

• Erfenissen: afspraken maken voordat de erflater dood is
• Erfenissen: getrouwd zijn, partnerschap of samenwonen?
• Erfenissen: kan een vreemde (stiefouder) alles erven?
• Erfenissen: wanneer ben je onwaardig om te erven?
• Erfenissen: wie erft niet?