Erfenissen: getrouwd zijn, partnerschap of samenwonen?

In het Nederlandse erfrecht heeft men getracht alles te regelen met betrekking tot erfgenamen. Wie kunnen er erven? Gelden de erfrecht regels ook voor partnerschap of samenwonenden? Moet ik trouwen om te erven? Waar vind ik houvast voor mijn beslissing in de wet?

Het Nederlandse erfrecht

Het Nederlandse erfrecht wordt geregeld in Boek 4 titel 1-8 van het Burgerlijk Wetboek. Erfrecht is een voortvloeisel van het vermogensrecht. Er moet onderscheid gemaakt worden bij erfrecht of er erfopvolging plaats vindt:

• in een uiterste wilsbeschikking of testament: dan noemt men dat verkrijging krachtens testament
• in de wet: men spreekt dan over erfopvolging bij versterf

Het maken van een testament

Omdat de erflater een verregaande testeervrijheid heeft (hij kan doen met zijn goederen wat hij wil, begrensd door een enkele wettelijke bepaling zoals de legitieme portie) is het altijd beter om bij twijfel een testament te maken. Als de erflater niet doet wat kinderen en echtgenoot of echtgenote daarvan hadden verwacht dan zal blijken dat de erflater daar relatief vrij in is. Onterven kan, bijvoorbeeld.

De testeervrijheid

Een beginsel van het erfrecht is gelegen in de testeervrijheid. Dit rechtsbeginsel is de erfrechtelijke vorm van de contractsvrijheid in het overeenkomstenrecht: iedereen mag naar vrije keuze rechtshandelingen aangaan. Dit houdt in dat het ieder vrij staat al of niet een rechtshandeling te verrichten en voorts de inhoud, de werking en de voorwaarden daarvan naar eigen inzicht te bepalen.

Beperkingen op het beginsel van de testeervrijheid:

• De algemene norm dat een rechtshandeling, en dus ook een uiterste wilsbeschikking,
• niet in strijd mag zijn met dwingende wetsbepalingen,
• niet in strijd mag zijn met de openbare orde en goede zeden (art. 3:40 BW).
• En de beperking m.b.t. de legitieme portie van de bloedverwanten.

Erfopvolging bij versterf

Als er geen testament werd opgemaakt dan treden de wettelijke regels met betrekking tot de erfopvolging in werking. Erfgenamen erven altijd 'onder algemene titel.' Dat wil zeggen dat zij als het ware de plaats in nemen van de erflater ten aanzien van zijn gehele vermogens positie. Erfgenamen erven dus ook eventueel schulden.

Erfgenamen zijn in die wettelijke bepalingen:

• de bloedverwanten van de erflater
• de echtgenoot, echtgenote
• of geregistreerde partner

• De bloedverwanten: zijn de kinderen, kleinkinderen, ouders, grootouders, broers en zussen, tot in de zesde graad. (achterneven en achternichten.)
• De echtgenoot of echtgenote: men moet wettig getrouwd zijn voor een ambtenaar van de burgerlijke stand. Een romantisch huwelijk in Bali voor een Balinese priester geldt derhalve niet, noch een dorpshuwelijk in Thailand, waarbij men samen een ei heeft stuk getrapt. Een volgens de Amerikaanse wet geldige huwelijkssluiting voor een 'justice of the peace' in Las Vegas is wel een geldig huwelijk.
• de geregistreerde partner Men kan redenen hebben om niet in het huwelijk te treden, maar wel een partner registratie aan te gaan. De geregistreerde partner wordt evenals de echtgenoot/echtgenote erfgenaam.

Over de staat: als er geen wettige erfgenamen zijn te vinden na de 6e graad (achterneven en achternichten) dan vervalt de nalatenschap aan de staat. De staat wordt daardoor geen erfgenaam: de staat neemt alleen een batig saldo over en aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de schulden.

De samenwonende

De erfwet laat zich niet uit over de 'samenwonende' persoon. Deze weglating geeft aan dat de samenwonende geen erfgenaam wordt via erfopvolging bij versterf. Het maakt de wet niets uit of u 1 jaar of 50 jaar samen woont. Dat was in het oude nu verlaten successierecht (via de Hoge Raad) oorspronkelijk anders bepaald, maar toen bestond het geregistreerde partnerschap nog niet. De wetgever vond dat als men niet de moeite nam om het partnerschap van twee samenwonenden te registreren door middel van geregistreerd partnerschap of het sluiten van een rechtsgeldig huwelijk de samenwonenden ook niet konden profiteren van de voordelen van het erfgenaamschap via versterf. Natuurlijk zijn samenwonenden vrij om elkaar te laten erven door middel van een testament. Als ze dit nalaten erven ze niets van elkaar.

De kinderen van echtparen of geregistreerde partners

Of een kind geboren is binnen een huwelijk of binnen een geregistreerd partnerschap maakt verschil voor de erfenis.

• Een kind geboren binnen het huwelijk van zijn ouders erft altijd via versterf automatisch van beide ouders.
• Een kind geboren tijdens het geregistreerde partnerschap erft alleen automatisch van zijn of haar moeder.
• De bloedverwantschap alleen is bij het geregistreerde partnerschap dus niet voldoende, de vader moet het kind erkend hebben als het kind van hemzelf, voordat het kind ook automatisch van de vader kan erven.

Geadopteerde kinderen en pleegkinderen

Door de adoptie ontstaat er een familierechtelijke band met het kind en de adoptiefouders. Een geadopteerd kind erft derhalve automatisch van de adoptiefouders bij versterf. Dat impliceert ook dat geadopteerde kinderen in de familie van de adoptiefouders kunnen erven tot de zesde graad. Een geadopteerde achternicht kan op die manier bij versterf erven.

Het geadopteerde kind erft echter niet (meer) van de biologische ouders (als er geen testament is) omdat door de adoptie de familierechtelijke band met die ouders is door gesneden.

Pleegkinderen houden hun familieband met hun biologische ouders. Zij erven dus van hun biologische ouders. Zonder het bestaan van een testamentaire beschikking kunnen zij niet erven van hun pleegouders.

Het omgekeerde: het kind sterft eerst

De regels bij versterf voor als het kind eerder sterft dan zijn of haar ouders zijn in principe hetzelfde:

• De ouders uit de huwelijksband erven beide van hun kind uit dat huwelijk.
• De ouders bij het geregistreerde partnerschap erven alleen maar beide als de vader het kind heeft erkend als het kind van hemzelf. Is het kind door de vader niet erkend, dan erft alleen de moeder.
• Adoptiefouders erven bij versterf ook van hun adoptiefkinderen.
• Pleegouders erven niet van hun pleegkinderen bij versterf.

Geen vaderschap blijkend uit DNA onderzoek

De regel is: dat als een vrouw en een man met elkaar trouwen en in dit huwelijk een kind wordt geboren, zijn zij van rechtswege (automatisch) de ouders van het kind. De vrouw uit wie het kind wordt geboren, is de moeder. De wet ziet de echtgenoot van de moeder als de vader. Door het huwelijk ontstaan tussen de echtgenoten en het kind alle familierechtelijke banden. Door erfopvolging bij versterf heeft de wetgever de neiging om hier niets aan te veranderen ook al blijkt door DNA-onderzoek dat de erflater niet de wettige vader is. Als de (pseudo)vader het kind had willen onterven had hij dat kunnen doen door middel van een testament. Het kind erft gewoon. In het omgekeerde geval de vader erft van het kind, dat zijn kind niet blijkt: dan staat het de vader vrij om de erfenis te aanvaarden of te verwerpen.

Lees verder

• Erfenissen: de executeur-testamentair
• Erfenissen: kan een vreemde (stiefouder) alles erven?
• Erfenissen: wanneer ben je onwaardig om te erven?
• Erfenissen: wie erft niet?