Föhnwind en föhn- of lenswolken in Nederland

Een föhnwind in Nederland is een warme, droge zuidenwind die in een paar uur tijd de temperatuur omhoog brengt met 10 graden of meer. Een föhnwind ontstaat uit vochtige lucht die over bergtoppen of heuvels moet. De warmte en de beweging die dit veroorzaakt, geeft föhnwolken, lenswolken, golfwolken of cumulus lenticularis. Wolken met een opvallend glad uiterlijk en gelaagde vormen. De lenticulariswolk hangt min of meer stil, terwijl de lucht er met grote snelheid langsstroomt. Ze komen vaak voor in bergachtig gebied maar ook in Nederland zijn de lenticularis wolken soms te zien.

• Wat is een föhnwind
• De föhnwolken of lenticularis
• De föhnwolk in Nederland
• Heuvels in Nederland
• Geen mooi weer

Wat is een föhnwind

Een föhnwind in Nederland komt niet vaak voor maar als er in Nederland een föhnwind heerst dan komt de wind uit het zuiden. Wanneer er een lagedrukgebied ten westen van de Alpen (Frankrijk) ligt en een hogedrukgebied boven Oost-Europa dan stijgt vochtige lucht vanaf de Middellandse Zee, richting Europa. De wind komt al gauw in aanraking met de Alpen waar de luchtlaag overheen moet naar de ander zijde (lijzijde). De luchtlaag gaat stijgen, en maakt dus een golfbeweging omhoog om aan de andere zijde van de berg weer te dalen. Stijgende lucht koelt af en is het hoogste punt koud genoeg, dan gaat waterdamp over in waterdruppels (condensatie) en vormt zich een wolk. De regen of sneeuw maken er een droge lucht van en de warmte van het condenseren en het dalen van over de bergtop heen, geven een droge en zwoele wind. De föhnwind die de temperatuur wel tot tien graden meer kan doen oplopen, waait met de zuidenwind richting Nederland.

De föhnwolken of lenticularis

Föhnwolken zijn wolken die ontstaan doordat de vochtige warme zuidenwind over de berg of heuvel golft en er voldoende condensatie is. De wolk die onder de juiste omstandigheden hierdoor ontstaat is een lenticulariswolk, dit betekent lensvormig of amandelvormig. Juiste omstandigheden als:
de hoogte van de berg of heuvel;
de luchtlaag die aan de lijzijde al aanwezig is;

• de windrichting;
• windsnelheid;
• temperatuur;
• luchtvochtigheid.

Op het laagtepunt (dal) van de golfbeweging kan de wolk weer genoeg opwarmen om te verdwijnen en om op het hoogtepunt (top) van de luchtlaag, weer terug te komen. Het zijn wolken die door de op- en neergaande luchtlagen en door de grillige structuur van het grondoppervlak (zoals berggebieden en heuvelachtig terrein) ontstaan. Door meerdere luchtlagen kunnen de wolken een gelaagd uiterlijk hebben en door de felle wind een gladde vorm. Föhnwolken of lenticulariswolken kunnen wolken zijn van het geslacht:

• Cirrocumulus lenticularis;
• Altocumulus lenticularis;
• Stratocumulus lenticularis.

Cirrocumulus lenticularis

De wolken vallen onder de hoge bewolking op zes tot dertien kilomer hoogte in de lucht en zijn vaak langwerpig en lensvormig. In deze wolken kan het voorkomen dat er zachte kleuren te zien zijn (irisatie).

Altocumulus lenticularis

De wolken horen bij de middelbare bewolking en komen voor op een hoogte van twee tot zes kilometer. De wolken hebben onder invloed van de wind en de golfvormige beweging door de wind, verschillende laagjes. Ze kunnen mooie gladde vormen aannemen als een ufo, sigaar, driehoeken boven elkaar of anders.

Stratocumulus lenticularis

De wolken horen bij de lage bewolking en komen lager dan twee kilometer in de lucht voor. De stratocumulus lenticularis zijn enigszins gestapelde lens- of amandelvormige wolken.

De föhnwolk in Nederland

Lenticulariswolken komen het vaakst voor in berggebieden, maar ook in Nederland zijn ze soms te zien. Ook in Nederland kunnen dalende en stijgende wolken in de atmosfeer voorkomen waardoor lenticulariswolken ontstaan. In Nederland is dan de altocumulus lenticularis meestal te zien op een hoogte van ongeveer twee tot zes kilometer met de voorwaarden dat er sprake is van:

• Windschering;
• Stabiele lucht.

Windschering

In de boven elkaar gelegen luchtlagen (verticale windschering) zit een verschil in de snelheid van de wind. Bijvoorbeeld de wind uit het zuiden heeft op 100 meter hoogte een snelheid van 100 kilometer per uur en uit het noorden op 200 meter hoogte, 40 kilometer per uur. In de zone waar de windschering dit verschil heeft moet de luchtopbouw stabiel zijn.

Stabiele lucht

In een stabiele lucht hebben de lagen een eigen luchtdruk en temperatuur en is de temperatuurafname tussen de lagen relatief klein en de wind gelijk. Stabiele lucht is dat de luchtlagen na een hindernis weer naar het eigen niveau daalt. Stabiele lucht staat vaak garant voor mooi en droog weer.

Zijn deze omstandigheden aanwezig dan kunnen rimpelingen in de luchtstroom ontstaan, veroorzaakt door de minder snelle en snellere luchtlaag. Deze golfbewegingen kunnen bij voldoende vocht leiden tot lenticularis.

Heuvels in Nederland

Ook in Nederland zijn heuvels die een structuur aan het grondoppervlakte geven. Heuvels die hoger zijn dan 300 meter tot lager dan 50 meter gemeten vanaf zeeniveau.

Heuvels in Limburg

• de Vaalserberg in Vaals met 322,4 meter;
• Eperheide in Eperheide met 235 meter;
• Hulsberg in Huls met 231 meter;
• Keutenberg in Schin op Geul met 162 meter;
• Cauberg in Valkenburg met 133,7 meter;
• Sint Pietersberg in Maastricht met 108 meter;
• Sint-Maartensberg in Plasmolen met 66 meter.

Heuvels in Gelderland

• de Galgenberg, Rheden met 102,5 meter hoog;
• Tafelberg in Rheden met 103,9 meter;
• Zijpenberg Rheden met103,9 meter;
• Hettenheuvel Zeddam met 93 meter;
• Lochemse berg in Lochem met 49,2 meter;
• Needse berg in Neede met 34.6 meter;
• Duivelsberg in Berg en Dal met 75,9 meter;
• Montferland in Zeddam met 66,8 meter.

In Overijssel

• Tankenberg in Oldenzaal met 85,1 meter;
• Lemelderberg in Lemele (Overijssel) met 77 meter;
• Holterberg in Holten (OV) met 59,5 meter.

In Utrecht

• Amerongse berg in Amerongen met 69,2 meter;
• Grebbeberg in Rhenen (Utrecht) met 52 meter.

Zeeduinen

Van het meest oostelijk gelegen Waddeneiland tot de grens met België liggen duinen. De meeste duinen zijn natuurlijk en veranderen dan ook door weersomstandigheden qua vorm en hoogte. Duinen kunnen wel een hoogte van 50 meter of meer bereiken.

Geen mooi weer

Lenticulariswolken voorspellen geen mooi weer. Doorgaans wordt na het mooie weer met lenticularis wolken, het weer minder mooi en kan er regen vallen.