Kleurengenetica bij het paard: Schimmel-gen (modifier)

Het schimmel-gen is een dominant gen en is een modifier. Binnen de kleurengenetica is het een opvallend gen omdat het álle andere kleuren domineert. Het maakt niet uit welke kleur het paard heeft als het geboren wordt, een paard met het schimmel-gen zal altijd in de loop van de jaren steeds witter worden. Er zijn enkele kleuren die sterk lijken op schimmel maar dit niet zijn, zoals de cremello, perlino en smoky cream onder invloed van het crème-gen en bijvoorbeeld de overo lethal white onder invloed van het OLW (Frame)-gen. Deze paarden worden, in tegenstelling tot een schimmel altijd licht van kleur tot wit geboren. Een schimmel wordt altijd geboren met de basiskleur in combinatie met eventuele verdunningen, modifiers en witpatronen maar is hooguit herkenbaar aan de witte haren rond de ogen en mond zolang het nog een veulen is.

• Wat doet het schimmel-gen?
• Kleuren van het schimmel paard
• Kenmerken
• Kleurengenetica
• Dominant en recessief
• Kleurverandering door de jaren heen
• Andere genen die lijken op schimmel

Wat doet het schimmel-gen?

De kleur schimmel is een modifier, oftewel de basiskleur wordt onder invloed van dit gen veranderd. Bij schimmels betekent het dat een veulen geboren wordt met de basiskleur zwart of vos door het extention-gen of bruin in combinatie met het agouti-gen. In de loop van de jaren wordt het paard steeds witter. Witte paarden zijn erg populair. Dit zijn ze altijd al geweest. Er kunnen vele genen zijn die een de witte kleur veroorzaken. Zoals de dubbele crème-verdunning die een nagenoeg witte vacht geeft of OLW/OLW (frame) wat dodelijk is in homozygote vorm waarbij beide allelen (de pakketjes informatie die een gen vertellen wat het moet doen) bezet zijn door het OLW-gen. Deze paarden worden wit geboren in tegenstelling tot schimmels. Sommige schimmels zijn binnen twee jaar al wit terwijl anderen er hun hele leven over kunnen doen. De tijd die het kost is deels erfelijk. Bij sommige paarden gaat het zelfs zo langzaam dat de aanwezigheid van het schimmel-gen over het hoofd wordt gezien.

Kleuren van het schimmel paard

De vacht van een donker veulen wordt langzaamaan steeds lichter. Dit begint meestal bij het hoofd en verspreidt zich dan in vlekken naar de hals en uiteindelijk naar de achterhand van het lichaam totdat het proces voltooid is. De benen zijn meestal de laatste die verkleuren.

Een paar van de bekendste soorten schimmel zijn:

• Appelschimmel is sterk zwart-wit gevlekt.
• Blauwschimmel, een paard waarbij de basiskleur zwart nog doorschemert.
• Roodschimmel, een paard waarbij de basiskleur vos nog doorschemert.
• Bruinschimmel, een paard waarbij de basiskleur zwart met agouti (bruin) nog doorschemert.

Het schimmel-gen (aangeduid met G) zorgt ervoor dat het pigment van de vacht langzaam verdwijnt. Sommige paarden krijgen op latere leeftijd een deel van hun pigment weer terug. Dit is te zien aan zwarte of bruine vlekjes, dit wordt ook wel 'Fleabitten' genoemd of het paard wordt wat grijzig. Een schimmel wordt na elke verharing steeds een beetje witter.

Kenmerken

Naarmate het proces zich ontwikkelt zal de basiskleur van het paard steeds moeilijker zichtbaar worden, al is bij sommige paarden nog een tijd heel vaag de basiskleur zichtbaar. Deze uit zich dan in een rode- of metalige gloed totdat die op den duur ook verdwijnt. Opvallend is dat paarden zonder het schimmel-gen vaak lichter geboren worden dan hun uiteindelijke volwassen kleur. Bij paarden met het schimmel-gen is dit juist andersom. Ze worden vaak geboren met een ‘volwassen’ basiskleur (dus al vrij donker) en worden door de jaren heen steeds lichter. Appelschimmel is een heel mooi voorbeeld van hele donkere paarden die schimmelen.

Een veulen met het schimmel-gen is vaak herkenbaar aan een lichtere vacht rond de ogen en bij de neus. Sommige lijken zelfs een brilletje op te hebben terwijl bij anderen het grijze haar niet tot nauwelijks zichtbaar is. De grijze haren zijn het beste zichtbaar op veulens met een donkerdere vacht. Sommige paarden verliezen niet alleen het pigment in hun haren maar ook op hun huid. Deze huid wordt dan roze. Dit is het beste zichtbaar op de neus of rond de ogen.

Kleurengenetica

Het schimmel-gen wordt aangeduid met G/g (heterozygoot wat enkelvoud betekent) of G/G (homozygoot, wat twee van dezelfde betekent). De kleine g geeft aan dat het gen niet actief is.
Zoals al eerder gezegd is grijs niet een basiskleur maar is het een modifier (een veranderaar). Andere genen die ook modifier zijn, zijn:

• Flaxen: vos basis, maakt manen en staart lichter.
• Pangaré: vos en bruin basis, witte haren rond de mond, ogen en buik. Vooral bij wilde pony's en trekpaarden.
• Sooty: kleurschakeringen bij vos en bruin, loopt van de rug af van donker naar licht. (Countershading)
• Agouti: maakt van een zwart paard een bruin paard door zwart pigment te verplaatsen.

Alleen op agouti en schimmel is te testen. Van de andere genen weten we dat ze bestaan omdat we ze kunnen zien in het fenotype (uiterlijk) van het paard maar de locatie van het gen, of de genen die hier voor verantwoordelijk zijn is tot op heden nog niet bekend.

Dominant en recessief

Schimmel is dominant. Een paard hoeft dus maar één allel te hebben (G/g) om te tonen. Bij schimmels is mooi te zien hoe een dominant gen ook recessief kan zijn aan een ander dominant gen. Zodra je een paard hebt met een schimmel-gen kan het paard nog zo zwart of bruin zijn als basiskleur (zwart (extention-gen) en bruin (extention-gen met agouti) zijn beiden dominante genen) maar ze zijn desondanks toch recessief aan het schimmel-gen.

Het belang van het genetisch profiel

Juist bij een schimmel blijkt hoe belangrijk het is om te weten wat voor genetisch profiel een paard heeft. Dit profiel wordt ook wel het genotype genoemd. Stel, het paard wordt op oudere leeftijd gekocht, blijkt een goed sportpaard te zijn maar de basiskleur is niet bekend. Je wilt er mee fokken en wilt graag een bruin paard eruit fokken. Dan is het belangrijk om ten eerste te kijken of het paard niet homozygoot schimmel is (je krijgt dan gegarandeerd een schimmel) maar ook of het paard niet toevallig een vos is (e/e) en of het wel het agouti-gen (A/n of A/A) draagt. Bij een paard waarbij de basiskleur zichtbaar is zou je makkelijk kunnen zeggen of er een goede kans bestaat dat er een bruin paard uit komt en een hengst kunnen selecteren waarvan het genenprofiel wel bekend is, maar met een oudere schimmel is dit nagenoeg onmogelijk om te kunnen bepalen. Ze zeggen altijd 'fokken is gokken' maar het schimmel-gen voegt daar een hele andere dimensie aan toe.

• E staat voor het extention-gen (zwart)
• e staat voor het extention-gen (vos)
• A staat voor het agouti-gen (E zwart + A = bruin)
• n betekent dat het gen niet aanwezig is

Een aantal voorbeelden:

• E/e of E/E = Zwart.
• e/e + A/n, A/A of n/n = Vos.
• E/e of E/E + A/n of A/A = Bruin.
• E/e of E/E + G/g of G/G = Schimmel met basiskleur zwart.
• e/e + A/n, A/A of n/n + G/g of G/G = Schimmel met basiskleur vos.
• E/e of E/E + A/n of A/A + G/g of G/G = Schimmel met basiskleur bruin door agouti.

Kleurverandering door de jaren heen

Door de jaren heen verkleurt een schimmel veel. Dusdanig dat zo'n paard op latere leeftijd niet meer terug te herkennen is. Een veulen kan zwart, bruin of vos geboren worden in combinatie met alle andere mogelijke genen. Al deze kenmerken zullen vroeg of laat verdwijnen en uiteindelijk blijft er een (zo goed als) volledig wit paard over. Soms begint de schimmeling al in het eerste jaar, soms komt dit pas jaren later. Hoe wit een paard uiteindelijk wordt verschilt per paard. Afstamming heeft daar enige invloed op. Wanneer men gedurende meerdere jaren een schimmel fotografeert worden de kleurschakeringen een stuk duidelijker en kan men goed zien welk effect het gen op de vacht heeft.

Soms kan op latere leeftijd pigment terugkeren, dit uit zich dan in kleine zwarte vlekjes op de vacht. Zo'n paard wordt een vliegenschimmel genoemd. Flea-bitten is de Engelse benaming en wordt ook vaak gebruikt.

Andere genen die lijken op schimmel

Naast schimmels zijn er ook andere genen verantwoordelijk voor witte paarden. Dit kan het soms wat verwarrend maken. Kenmerkend is vaak wel dat paarden die wit zijn door een ander gen als het schimmel-gen ook wit geboren worden. Deze genen-combinaties komen ook in het wild voor maar zijn een zeldzaamheid omdat witte veulens erg opvallen en dus sneller ten prooi vallen aan roofdieren. Vaak zijn deze paarden dan ook gedomesticeerde paarden en specifiek gefokt op de bewuste genencombinatie.

Crème
Eén van deze genen is het crème-gen. Als het homozygoot (Cr/Cr) voorkomt in de genetica van een paard dan is het paard zo goed als wit met hooguit een oranje of rozige glans. Deze paarden zijn herkenbaar aan een roze huid die wat vlekkerig is en vaak lichtbruine- tot amberkleurige ogen.

OLW Frame, overo lethal white

Een mooie benaming voor een dodelijk gen. Overo lethal white kan goed verstoppertje spelen. Elk paard dat het gen draagt wordt overo lethal white genoemd (OLW) maar niet bij elk paard is het ook zichtbaar. Sommige paarden hebben een miniem vlekje dat ook door kan gaan voor een sabino-kenmerk dat ook witte vlekjes geeft in meerdere of mindere mate, of het heeft alleen blauwe ogen. In sommige gevallen is het zelfs helemaal niet zichtbaar, oftewel het paard is drager.

De ellende met dit gen is dat, op het moment dat er twee paarden gekruist worden met het OLW-gen er een 25% kans bestaat dat het veulen niet ouder wordt dan 48 uur. Een OLW/OLW (homozygoot OLW) veulen wordt volledig wit geboren maar door een defect op het OLW-gen werken de darmen niet correct (geen peristaltische activiteit). De darmen zijn dus niet goed ontwikkeld. Zo'n veulen kan wel eten maar kan het nooit meer afscheiden. Homozygoot OLW-veulens worden dan ook altijd afgemaakt omdat het een erg pijnlijke dood is.

Tobiano

Ook tobiano kan compleet witte paarden geven maar dit is een zeldzaamheid. Meestal toont een paard met tobiano nog steeds deels de basiskleur. Tobiano maakt dat een paard karakteristieke witte vlekken krijgt op het lichaam. Dit kan zich uiten in hoge witte benen maar ook grote vlekken overal op het lichaam tot bijna wit. De Tinker is een bekend ras in Nederland dat vaak tobiano draagt.

Appaloosa

Homozygote appaloosa's kunnen ook nagenoeg geheel wit worden. In heterozygote vorm geeft het witte vlekken met donker pigment op de vacht. Vaak alleen op de billen of de rug en billen. In homozygote vorm is dit effect veel extremer en de witte vlekken kunnen over het hele lichaam bezaaid zijn. Dit doet de indruk wekken dat het paard schimmel is dit maar is het dus niet.

Lees verder

• Wat is genetica? De basis van het DNA uitgelegd
• Kleurengenetica bij het paard: Zwart en vos (extention-gen)
• Kleurengenetica bij het paard: Agouti-gen, bruin (modifier)
• Kleurengenetica bij het paard: OLW-gen frame (witpatroon)
• Kleurengenetica bij het paard: Crème & pearl (verdunning)