Kleurengenetica bij het paard: Zwart en vos (extention-gen)
Het extention-gen ligt aan de basis van de kleurengenetica voor zowel paarden als andere organismen. Een paard is altijd zwart of rood (vos) als basiskleur. Andere genen hebben hier invloed op en kunnen de kleur manipuleren. Het uiterlijk van het paard mag dan misschien muisgrijs zijn onder invloed van het dun-gen maar de basiskleur is genetisch gezien nog steeds zwart. Het is belangrijk om te weten hoe het extention-gen werkt voordat men goed kan begrijpen hoe de andere genen hun effect creëren op de paardenvacht.
Zwart paard en vos paard met flaxen / Bron: Wellox, PixabayHet extention-gen
De kleur die het extention-gen aan een paard geeft wordt ook wel de basiskleur genoemd. De basiskleur, die bij paarden altijd zwart of rood (vos) is, ligt altijd ten grondslag aan de vachtkleur van elk paard. De kleurengenetica van een organisme kan men het beste zien als verschillende lagen waarbij elke kleurverandering een aparte laag is die de basiskleur beïnvloedt. De kleur wordt bepaald door de allelen die op een gen zitten. Allelen komen altijd minstens in tweevoud en zijn feitelijk pakketjes informatie die een gen vertellen wat het moet gaan doen. Eén van de allelen komt bij de merrie vandaan, de ander bij de hengst.
Koffievos / Bron: Tinniie (www.bokt.nl)
Vos sabino / Bron: Rocymax (www.bokt.nl)
koffievos tobiano / Bron: Tinniie (www.bokt.nl)Zwart
Een paard met een zwarte vacht heeft minimaal één dominante kopie van het E-allel (Ee), het extention-gen nodig. Een zwart paard kan dus Ee of EE hebben. Dit allel is verantwoordelijk voor het zwarte pigment eumelanin. Een paard met dit gen is volledig zwart. Dus ook de manen, staart en andere uiteinden. Een gen is dominant zodra het domineert over een ander aanwezig gen en/of ook zichtbaar is als het in enkelvoud (heterozygoot) aanwezig is. Een dominant gen wordt aangegeven met een hoofdletter, een recessief gen met een kleine letter. De letter die wordt gebruikt is de eerste letter van de Engelse naam van het gen.- E/E = Homozygoot zwart
- E/e = Heterozygoot zwart
- e/e = Homozygoot vos
Omgevingsfactoren
Als gevolg van dieet of bijvoorbeeld omgevingsfactoren zoals de zon, kan het fenotype (uiterlijk) van een paard er “sunbleached” uit zien. Dit uit zich meestal in een rode gloed op de vacht. Maar het genotype, de genetische kaart van dit paard, is nog steeds zwart.
Vos
De kleur zwart wordt veroorzaakt door het E-allel, ook wel het extension-gen genoemd. Het recessieve allel 'e', is verantwoordelijk voor de kleur vos. Bij een vos is zwart volledig afwezig. Wel kunnen er andere effecten zichtbaar zijn zoals de aanwezigheid van het crème-gen wat een vos een palomino maakt of het tobiano gen wat witpatronen geeft.
De kleurschakeringen veroorzaakt door sooty op dit bruine paard zijn duidelijk zichtbaar / Bron: Christels, PixabayKleurvariaties
Ook vospaarden hebben verschillende kleurtonen. Dit kan gaan van warm-rood tot bijna zwart. De oorzaak van deze kleurenvariaties is waarschijnlijk een apart gen. Het is echter niet bekend waar dit gen ligt en of het überhaupt om één gen gaat of dat meerdere genen dit effect veroorzaken. Sooty kan zorgen voor countershading waarbij de bovenlijn van het paard donkerder is dan de buik maar kan ook alleen in de manen voorkomen waarbij de aanzet donkerder is dan de rest, of juist het hele lichaam donkerder maken.Sooty
Sooty heeft effect op alle kleuren paarden, alleen bij paarden met een zwarte basiskleur zie je het bijna niet. Schimmels krijgen een donkergrijze bovenlijn, vossen en bruine paarden kunnen alle kleurvariaties krijgen tussen lichtbruin tot bijna zwart waarbij soms alleen de bovenlijn verkleurt en soms het hele lichaam.
Dit paard is een schoolvoorbeeld voor pangaré / Bron: KoudbloedKim (www.bokt.nl)Pangaré is een gen dat, net als sooty, niet te testen is. Feitelijk heeft het het omgekeerde effect van sooty. Het maakt namelijk de buik, benen, neus en rondom de ogen lichter en is daarom een vorm van countershading. Soms is het effect maar minimaal maar soms ook heel erg opmerkelijk. Men ziet het vaak terug bij bijvoorbeeld haflingers en veel trekpaarden.
Flaxen
Het flaxen-gen zorgt ervoor dat de manen en staart en soms ook de benen van een vospaard lichter worden dan de rest van het lichaam. Flaxen heeft alleen maar effect op rood pigment en moet niet verward worden met een palomino. Een palomino krijgt zijn kleur door het crème-gen en de kleur van het lichaam is over het algemeen ook lichter en/of minder warm van kleur bij een palomino. Flaxen is, net als het sooty-gen, niet te testen. De locatie van het gen dat dit effect creëert is simpelweg niet bekend.
Het Mérens en Friese paard
Zoals de meeste paardenliefhebbers wel weten zijn Mérens pony's en Friese paarden eigenlijk altijd zwart. Dit is het resultaat van gericht fokken op het dominante E-allel op het extention-gen. Nakomelingen moeten zwart zijn, anders worden ze niet aangenomen in het stamboek. Echter kunnen deze rassen wel dragers zijn van het vos-gen. Genetisch gezien zien ze er dan zo uit: (E/e). Omdat het gros van de paarden homozygoot zwart is (E/E) wordt er over het algemeen niet getest op het vos-gen. Dit levert soms een verrassing op als het veulen ter wereld komt en het blijkt een vos te zijn. In dit geval zijn er twee ouderdieren gekruist die beiden heterozygoot zwart waren (E/e). Er bestaat dan 25% kans dat de nakomeling vos wordt.| [/TH][TH]E | e | |
|---|---|---|
| E | E/E | E/e |
| e | E/e | e/e |
Een donkerbruin (achterste) en een zwart paard / Bron: TinGu (www.bokt.nl)Kleurengenetica
Zoals al eerder gezegd: elk zwart paard heeft een E-allel. Omdat deze dominant is toont het al als het paard er slechts één kopie van heeft (Ee). Dit zijn dan de mogelijke combinaties van het extension-gen:- EE = Zwart
- Ee = Zwart
- eE = Zwart (We schrijven hier meestal Ee voor het gemak. De uitkomst is hetzelfde.)
- ee = Vos
Omdat we aan de buitenkant (het fenotype) niet kunnen zien of een paard twee kopieën van het E-allel heeft of één, zijn we gedwongen het paard te testen op het genotype als we het exacte genotype willen weten voor bijvoorbeeld fokdoeleinden. Kiezen we er voor dit niet te doen dan geeft men normaliter het genenpaar aan als (E_), waarbij de _ kan staan voor een E of een e.
Kleurenkaart
Er zijn veel verschillende genen die invloed uitoefenen op de zwarte en rode basiskleur maar niet elk gen heeft effect op elke kleur. Zo heeft bijvoorbeeld het zilver-gen geen effect op rood pigment en het crème-gen in heterozygote vorm niet op zwart pigment.| [/TH][TH]Zwart | Vos | |
|---|---|---|
| Agouti | X | Geen effect op rood pigment |
| Schimmel | X | X |
| Flaxen | Geen effect op zwart pigment | X |
| Sooty | X | X |
| Pangaré | X | X |
| Crème | X (alleen in homozygote vorm) | X |
| Pearl | X (alleen homozygoot of samen met crème) | X (alleen homozygoot of samen met crème) |
| Dun | X | X |
| Champagne | X | X |
| Zilver | X | Geen effect op rood pigment |
| Mushroom | Geen effect op zwart pigment | X |
| OLW (Frame) | X | X |
| Appaloosa | X | X |
| Splashed White 1,2 en 3 | X | X |
| Tobiano | X | X |
| Sabino | X | X |
| Roan | X | X |
