Kleurengenetica bij het paard: Dun-gen (verdunning) nd1, nd2

Het dun-gen is een oeroud gen dat paarden door de tijdperken heen beschermd heeft tegen roofdieren. Het geeft een bijzonder patroon op de paardenvacht d.m.v. strepen en maakt de vachtkleur valer waardoor zwarte paarden muisgrijs worden en bruin- en vos-paarden enigszins koelbruin. Dun valt onder de verdunningen, omdat de volledige vacht beïnvloed wordt en het de kleur vervaagt, net zoals crème, champagne, zilver en pearl dit doen. Het gen komt voor bij veel verschillende rassen, maar het meest bij rassen die uit het wild komen en waar mensen maar weinig invloed op hebben uitgeoefend. Een dun-paard is een opmerkelijke verschijning door zijn kleur en wildpatronen.

• De verdunning: Dun
• De geschiedenis van het dun-gen
• Kleurengenetica
• Kleuromschrijving en wildpatronen
• Fjorden paard
• Rassen
• Nd1 en nd2

De verdunning: Dun

Dun, dat ook wel wildkleur genoemd wordt, is waarschijnlijk één van de oudste verdunningen bij paarden en hoogstwaarschijnlijk het eerste type kleur dat paarden ooit hadden. Net zoals het pearl-gen dat gekoppeld is aan het crème-gen verdunt het zowel zwart als rood pigment. Dun is herkenbaar door de zogenaamde wildstrepen. Deze strepen zitten op de schouder, rond de knieën en over de lengte van de rug (aalstreep). De strepen zijn donkerder dan de rest van het lichaam en de strepen op de benen zijn het beste vergelijkbaar met de strepen van een zebra. Bij sommige paarden zitten er ook strepen op de hals en strepen op het hoofd. Dit laatste wordt ook wel cobwebbing genoemd. Daarnaast komt brindling ook af en toe voor, dit zijn verticale lichte strepen over voornamelijk de buik. Dit lijkt op rabicano dat hetzelfde soort streeppatroon geeft maar wordt veroorzaakt door een ander gen. De kleur van een paard met het dun-gen wordt iets lichter en wat valer van kleur waardoor er meer contrast te zien is met de donkerdere aftekeningen. Vooral paarden met een zwarte basiskleur krijgen een bijzondere kleur namelijk: effen muisgrijs. Dun is het enige gen dat een effen grijze vacht veroorzaakt. Roan veroorzaakt witte haren in een donkere vacht waardoor het grijs lijkt en schimmels kunnen tijdelijk grijs zijn, maar dit is over het algemeen gemengd met witte vlekken, ook wel appels genoemd.

De geschiedenis van het dun-gen

Dun is een soort schutkleur. De patronen op de vacht, zoals de schouderstreep en de strepen op de benen zouden roofdieren verwarren en paarden met deze kenmerken hebben een grotere kans om te overleven in het wild. Met succes blijkt, daar er rotstekeningen zijn gevonden in de grotten van Lascaux (Frankrijk Dordogne) van 25.000 - 10.000 v.Chr. met paarden met dun-aftekeningen op de vacht.

Kleurengenetica

Dun wordt in de genetica aangegeven als D. Het is een volledig dominant gen, dit betekent dat het altijd zal tonen. Het effect van het gen kan echter verschillen. Soms heeft het gen zo weinig effect op de vacht dat de typerende strepen nagenoeg niet zichtbaar zijn of verward worden met het sooty-gen, ook wel countershading genoemd. Countershading is een vorm van camouflage, het betekent dat het bovenste deel van het lichaam van het paard donkerder is dan het onderste deel, alsof het licht van onderen komt.

Het maakt niet uit of het paard één of twee allelen van het gen heeft geërfd. Het effect wordt er niet sterker of zwakker van zoals dit wel bij crème is. Men spreekt van allelen op een gen. Dit zijn pakketjes informatie die voor 50% bij de hengst en voor 50% bij de merrie vandaan komen.

Benamingen

• E staat voor het extention-gen dat verantwoordelijk is voor de basiskleur, namelijk zwart (E/e of E/E) en vos (e/e).
• De hoofdletter A staat voor het agouti-gen dat alleen invloed heeft op zwart pigment, dus nooit op een vos omdat een vos geen zwart pigment heeft. (A/n of A/A) maakt dat het zwarte pigment van het paard verplaatst wordt naar lichaamsuiteinden zoals benen, manen, staart en oren. Onder invloed van dit gen wordt een zwart paard bruin.
• n betekent dat het gen niet aanwezig is.

Invloed van andere genen

Als een paard bijvoorbeeld dubbel-crème heeft (Cr/Cr) in combinatie met het dun-gen, kan het paard zo licht zijn dat ook de wildstrepen niet zichtbaar zijn. Een schimmel zal de eerste jaren van zijn leven de dun-kenmerken dragen. Op den duur zullen de markeringen door het schimmelen echter niet langer zichtbaar zijn en zo kan een paard dat overwegend wit is als gevolg van bijvoorbeeld appaloosa of tobiano ook een dun zijn. Als gevolg van deze patronen kan het heel goed zijn dat de dun-kenmerken niet zichtbaar zijn. Dit is vooral bij rood pigment; de verdunning van de vacht is hier al minder goed zichtbaar omdat het rode pigment bij een normale vos al veel kleurschakeringen aan kan nemen.

Kleuromschrijving en wildpatronen

Dun verdunt zowel zwart als rood pigment en vlakt de kleur af maar sommige delen op het paardenlichaam worden ongemoeid gelaten. Dit levert de bijzondere dun-patronen en kenmerken op.

Aalstreep

De aalstreep is een streep die de ruggenwervel van het paard volgt tot in de staart en manen. Deze streep is donkerder dan de rest van de omliggende haren maar afhankelijk van het paard is het verschil groot of minder groot. De aalstreep kan onzichtbaar zijn door witpatronen zoals tobiano of door countershading. Andersom kan een paard met countershading ook aangezien worden voor een paard met dun terwijl het helemaal geen dun hoeft te zijn. Sommige dun-paarden hebben strepen direct uit de aalstreep, vergelijkbaar met de schouderstreep. Deze strepen kunnen kleine “stekels” zijn die verticaal langs de buik en billen naar beneden lopen maar kunnen ook lange strepen zijn.

Zebrastrepen

De horizontale strepen op de knieën worden vaak aangeduid als zebrastrepen. Deze strepen kunnen heel duidelijk aanwezig zijn maar ook nagenoeg onzichtbaar zijn. Wat de oorzaak hiervan is, is niet bekend. Deze strepen zijn meestal het meest herkenbare patroon bij een dun aangezien countershading er geen effect op heeft.

Schouderstreep

De schouderstreep begint bij de schoft en gaat min of meer recht naar beneden tot halverwege de schouder en is donkerder dan de omliggende haren. Over het algemeen is er maar één streep maar in sommige gevallen komen er meerdere strepen voor die door lopen tot in de nek of over de rug.

Masker
Ook het hoofd en dan voornamelijk de neusbrug en de oren van het paard kunnen donkerder uit vallen dan de omliggende vacht. Dit effect is vergelijkbaar met het roan-gen maar veel minder zichtbaar. Soms hebben de oren een nadrukkelijke zwarte rand, zwarte punten of lijken ze zelfs gestreept.

Frosting

Frosting is het meest herkenbaar bij Fjorden. Het uit zich in lichtere manen in combinatie met donkere manen. Het verschil kan subtiel zijn maar ook nadrukkelijk aanwezig (zwart en wit) zijn. Het middelste deel (waar de aalstreep loopt) is donker en de buitenkant van de manen is licht.
Vlekken
Deze vlekken bij een dun zijn het beste te vergelijken met een schimmel, alleen dan met alle basiskleuren die een dun kan hebben. Deze vlekken lokaliseren zich voornamelijk bij de bovenbenen en schouder/heup. Daar waar de donkere kleur overgaat in de lichtere vachtkleur.

Cobwebs

Cobwebs zijn strepen op het hoofd van het paard. De strepen zijn te vergelijken met een spinnenweb. Het is niet altijd even makkelijk zichtbaar en nog moeilijker te fotograferen en lijkt soms meer een aparte lichtval op de vacht dan dat er echt pigment in het spel is.
Schaduw
Sommige duns hebben een schaduw in de nek. Dit zijn strepen vergelijkbaar met de schouderstrepen maar minder gedefinieerd en vormen niet per se een streep maar enkel de indruk van een schaduw.

Rabicano
Rabicano is een bijzondere kleur waarbij er een onregelmatig patroon van verticale strepen ontstaat met donkerdere en lichtere kleuren. Het komt maar heel zelden voor en er is niet op te testen, maar het wordt dusdanig vaak gezien in combinatie met het dun-gen dat het toch van belang is om te melden.
Mottling
Mottling is een ander kenmerk van het dun-gen. Mottling vindt plaats op de benen nabij de wildstrepen en op de schouder. Het is een vlekkerig patroon van lichtere en donkerdere haren. Niet elke dun vertoont mottling.

Fjorden paard

Fjorden zijn een uitzondering op de regel als het gaat om benamingen.

• Brunblakk = Een bruin paard met dun (wildkleur).
• Rødblakk = Een vos met dun (red dun).
• Grå = Een zwart paard met dun (en soms met crème-gen, niet zichtbaar: grullo).
• Ulsblakk = Een bruin paard met dun en één crème-gen (dunskin, dun op wildkleur).
• Gulblakk = Een vos paard met dun en één crème-gen (dunalino, dun op palomino).
• Kvit = Een paard met twee crème-genen. De dun-markeringen zijn meestal niet zichtbaar.

Rassen

Dun komt voor bij veel verschillende rassen voor omdat het al zo'n oud gen is en is kenmerkend voor veel wilde paardenrassen. Het komt vooral voor bij de zwaardere pony’s zoals:

• Fjorden
• IJslanders
• Highland pony’s
• Koniks
• Przwalski paarden
• Sorraia
• Shetlanders
• Mustangs
• Dülmen pony’s

Het wordt nagenoeg nooit gezien bij paarden met Arabisch bloed of volbloeden en slechts zelden bij trekpaarden. Het vermoeden is ook dat het dun-gen zijn basis vindt bij de wat hardere ponyrassen en niet de arabieren.

Nd1 en nd2

Bij het testen van het dun-gen komen er vaak termen langs zoals nd1 en nd2. Over nd2 kunnen we heel kort zijn, dit wordt naast de 'n' (D/n) vaak weergegeven als de afwezigheid van het dun-gen. Dus feitelijk betekent D/n hetzelfde als D/nd2. Het nd1-gen is echter een ander verhaal. Dit is namelijk een gen-variant van het dun-gen zonder verdunning (nd staat voor non-dun) maar met primitieve markeringen zoals de aalstreep, masker, zebrastrepen op het been en de schouderstreep. Op een zwart paard is het nd1-gen herkenbaar aan de gelige tot oranje haren in de oren.

Dominantie van D, nd1 en nd2

• Het dun-gen mét de verdunningen (D) is altijd dominant over zowel nd1 als nd2.
• Nd1 is dominant over nd2.
• Nd2 is de afwezigheid van een dun-gerelateerd gen, de allelen voor dun zijn dus leeg.

Lees verder

• Wat is genetica? De basis van het DNA uitgelegd
• Kleurengenetica bij het paard: Zwart en vos (extention-gen)
• Kleurengenetica bij het paard: Agouti-gen, bruin (modifier)
• Kleurengenetica bij het paard: Crème & pearl (verdunning)
• Kleurengenetica bij het paard: Zilver-gen (verdunning)