Hoe overleef je een orkaan – thuis, in de auto en te voet

In Europa komen orkanen zelden aan land. De vaak hevige stormdepressies, doorgaans in de herfst, zijn in veel gevallen slechts restanten van orkanen die afbuigen op de Noord-Atlantische Oceaan en aldus uiteindelijk het Europese vasteland bereiken. Een overtrekkende orkaan is daarentegen van een andere orde en veel heftiger. Orkanen zijn allesverwoestend, zeker de exemplaren van de hoogste categorie. Regelmatig teisteren orkanen – niet te verwarren met tornado's – de bevolking in veel delen van de wereld. In het Oosten wordt een orkaan ook wel tyfoon of cycloon genoemd. Het is belangrijk om te weten wat te doen als men in een orkaan verzeild is geraakt en niet heeft kunnen of willen evacueren naar veiliger oorden. In Nederland zal men die keuze zelden of nooit hoeven te maken. Er komen vooralsnog alleen (zeer zelden) windstoten met orkaankracht voor.

Inhoud

• Wind en storm - de Beaufortschaal
• Wat is een orkaan
• Atlantisch orkaanseizoen
• Komen orkanen ook in de Nederland voor?
• Wat te doen in een orkaan
• Wat te doen als de orkaan overtrekt
• Thuis
• Auto
• Te voet
• In het oog van de orkaan

Wind en storm - de Beaufortschaal

De Britse admiraal Sir Francis Beaufort (1774-1857) schiep orde in de meetkundige chaos inzake windkracht op zee en de verschillen daarin. Als hydroloog en oceanograaf ontwikkelde hij in 1806 een systeem dat na veel aanpassingen tot op de dag van vandaag wordt gebruikt. De schaal van Beaufort, aanvankelijk gericht op de zeilvoering van een schip, kent twaalf categorieën of fasen. Van windstil tot orkaankracht, ofwel windkracht twaalf.

Indeling orkaankracht
Orkanen worden ingedeeld vanaf windkracht 12 in de schaal van Saffir en Simpson, waarbij categorie I voor 117 km/u staat en 'mild' wordt genoemd, althans in orkaankracht gemeten. Categorie 5 is daarentegen ‘allesverwoestend’ en kent windsnelheden van meer dan 250 km/u met een maximum van ruim boven de 300 km/u. Op de schaal van Beaufort worden deze categorieën windkracht 13-17 genoemd.

Schade
De schaal van Saffir-Simpson zegt echter weinig over de omvang van een orkaan. De energie die een orkaan in zich draagt wordt in de meteorologie gemeten met behulp van de zogeheten Integrated Kinetic Energy-schaal. Het geeft een beter beeld van de energetische kracht van een orkaan als geheel. Aan de hand daarvan is min of meer te berekenen hoeveel schade men mag verwachten aan gebouwen, infrastructuur en natuur.

Wat is een orkaan

Orkanen, of tropische cyclonen, zijn de omvangrijkste, krachtigste en meest vernietigende stormen die op aarde woeden. Een orkaan kan windsnelheden ontwikkelen van wel 300 km/u. Niet te verwarren met de herfst- en winterstormen in Nederland, hoewel er windstoten bij kunnen zijn van windkracht 12, ofwel orkaankracht. De krachtigste orkanen laten vrijwel niets overeind staan. Daken vliegen van gebouwen, bomen worden ontworteld en hoogspanningsmasten breken. Ook gaan orkanen gepaard met gigantische stortregens en heftig onweer, waarbij overstromingen als zodanig hun eigen vernietigingskracht hebben. In de kustgebieden ontstaan gevaarlijke stormvloeden.

Kenmerken van een orkaan
Orkanen, of tropische cyclonen, hebben overal ter wereld een andere naam. In Amerika worden ze ook wel hurricane genoemd. In de westelijke delen van de Stille Oceaan noemt men ze taifoen of tyfoon. Restanten van orkanen op de Atlantische Oceaan arriveren zo nu en dan in Nederland in de vorm van een (diepe) depressie. Kenmerkend voor een orkaan is dat hij vrijwel altijd beneden of boven (tot de 35ste breedtegraad) de evenaar ontstaat en dat er sprake is van een enorme atmosferische convectie (opstijgende lucht), een gesloten en ronde windcirculatie en een kern (oog) die de warmste lucht van de orkaan bevat.

Wolkendek
Een orkaan kan honderden kilometer groot zijn, sommige zelfs tot 1000 kilometer. Het oog is gemiddeld 30 tot 60 kilometer in doorsnede. De wolkenformatie van een orkaan heeft een karakteristieke wervel- of spiraalvorm, waarbij het wolkendek een hoogte van wel 15 kilometer kan hebben. In het oog van de orkaan is de onderdruk extreem laag en er heerst praktisch volledige windstilte. Het is echter de spreekwoordelijke stilte voor de storm.

Atlantisch orkaanseizoen

De Atlantische orkanen ontstaan in de subtropische en tropische wateren, met name in de nazomer en herfst, in augustus tot en met oktober. Dit wordt het orkaanseizoen genoemd. Ze kunnen zich echter ook al in de zomer vormen, zoals in juni en juli. Orkanen ontwikkelen zich doorgaans vanaf de 5de tot de 8ste breedtegraden tot de 35ste breedtegraad (van de evenaar). De Atlantische orkanen ontstaan bovendien bij een watertemperatuur van 23 tot 27 graden Celsius, waarbij de watertemperatuur tevens de belangrijkste factor is om de orkaan in stand te houden.

Parabolische baan
Deze orkanen ontwikkelen zich ver uit de Afrikaanse kust en trekken in een parabolische baan richting het westen. Uiteindelijk arriveren ze voor de kust van Noord- en Midden-Amerika, waarbij de Caraïben en de andere eilandengroepen altijd groot gevaar lopen. Sommige orkanen komen onder andere in Noord-Amerika aan land en veroorzaken daar veel schade. In veel gevallen trekt de orkaan echter uit de kust in noordelijke richting verder en neemt dan in het koudere water en in de veel koelere luchtstromen zienderogen in kracht af. Dat geldt ook als een orkaan eenmaal aan land is gekomen. In andere delen van de wereld, zoals de Stille Oceaan en Indische Oceaan, kent men eveneens orkaanseizoenen, hoewel ze in principe het hele jaar kunnen ontstaan als de omstandigheden gunstig zijn.

Komen orkanen ook in de Nederland voor?

Orkanen ontwikkelen zich in de tropische en subtropische wateren. De Atlantische orkanen trekken in een parabool westwaarts, schuiven vervolgens in noordelijke richting verder en buigen daarna af naar het oosten, richting Europa. Ze bereiken echter zeer zelden de Europese kustwateren, alleen restanten ervan in de vorm van diepe depressies ofwel zware herfststormen. De orkaan Leslie die in de herfst van 2018 de Azoren aandeed en in Portugal aan land ging, is veeleer een zeldzaamheid. De orkaan zwol aan tot een categorie 3 en nam veel warme lucht mee, waardoor het in Nederland tot 25 graden werd. De orkaan verplaatste zich met een snelheid van ongeveer 55 km/u en had windsnelheden van ruim 170 km/u.

Wat te doen in een orkaan

Orkanen zullen Nederland zeer zelden teisteren, hoewel daar mogelijk verandering in komt door de opwarming van de aarde. Verrast worden door een orkaan is bovendien vrijwel onmogelijk. Orkanen komen immers beslist niet onverwacht, zoals soms wel het geval is met tornado's. De meteorologische diensten nemen met behulp van satellieten de orkaan op de oceaan waar. Ze zien de orkaan in kracht toenemen, in welke richting hij trekt en waar hij waarschijnlijk aan land komt. De bevolking wordt ruim van tevoren gewaarschuwd, er treden rampenplannen in werking. Dankzij internet, radio, televisie en andere media weet de burger wat hem te doen staat wanneer een orkaan over trekt. Belangrijk is om de aanwijzingen en adviezen van de autoriteiten en meteorologische diensten altijd op te volgen.

Wat te doen als de orkaan overtrekt

De onderstaande punten zijn algemene regels. Het verstandigste is om uit de verwachte baan van de orkaan te blijven of te gaan. Zoek op tijd beschutting in hogergelegen gebouwen, dus in woningen boven het overstromingsniveau. Voor degenen die huis en haard niet kunnen of willen verlaten – of simpelweg eigenwijs zijn of te laat reageren op de actuele omstandigheden – volgen enkele belangrijke tips om een orkaan te overleven.

Thuis

Als u alleen woont, en u leeft teruggetrokken en afgelegen, dan bent u misschien niet op de hoogte van wat komen gaat. Indien de orkaan overtrekt, blijf dan in huis. Ga niet de straat op. Wind en stortregens maken reizen praktisch onmogelijk en levensgevaarlijk door rondvliegend puin, omwaaiende bomen, overstromingen, enzovoorts. Dan is het thuis zogezegd 'roeien met de riemen' die u hebt. Er zijn echter zeer nuttige spullen die u in normale omstandigheden altijd in huis hebt.

• Zodra u merkt dat het buiten wel erg hard gaat waaien, en de wind langzaam aanzwelt tot orkaankracht, weet dan dat u wellicht nog tijd hebt om ervoor te zorgen dat rondom het huis niets kan rondvliegen, zoals lege regentonnen, spaden, schoffels, tuinmeubilair. Zelfs een achtergebleven fiets die tegen een muurtje staat gaat in een orkaan de lucht in en kan een ongeleid projectiel worden.
• Sluit alle ramen en deuren, trek de rolluiken dicht. Maak met tape eventueel een kruis over het raamglas. Dat vermindert het risico dat het glas zodanig breekt dat het rondvliegt en u treft. Timmer eventueel planken voor de ramen, hoewel u daar waarschijnlijk geen tijd meer voor hebt. Besef dat zodra de orkaan overtrekt u aan de spreekwoordelijke 'goden' bent overgeleverd, tenzij u voor zover mogelijk uw lot in eigen hand neemt.
• Hopelijk zijn de mobiele telefoons opgeladen. En de eventuele powerbanken. Dan bent u in elk geval bereikbaar (en anderen ook). Probeer via radio, tv en internet op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen.
• Vergeet niet dat gas en elektra wellicht door de hulpdiensten al zijn afgesloten. Mocht dat zo zijn, dan hebt u natuurlijk geen internet of tv meer. Om niettemin de recente ontwikkelingen te volgen aangaande de orkaan, hebt u altijd nog een radio op batterijen. Eten voor enkele dagen, zoals blikvoeding, zult u altijd wel voor enkele dagen in huis hebben.
• Hopelijk hebt u voldoende flessenwater in huis, rantsoeneer eventueel. Vul anders enkele emmers met kraanwater, als het water niet inmiddels is afgesloten. Haal de reservebatterijen, de zaklampen, waxinelichtjes en het campinggas tevoorschijn. Waarschijnlijk hebt u die spullen sowieso in huis. Dat geldt ook voor de verbanddoos. Van uw dagelijkse medicijnen op recept zult u allicht een voorraad van een week hebben.
• Sluit gas en elektra af, als dat al niet centraal gebeurd is. Daarmee vermindert u het risico op brandgevaar.
• Haal de extra dekens van zolder.
• Verschans u met uw overlevingsspullen in de kleinste kamer en hoop er het beste van.

Auto

Vertrek in alle omstandigheden voordat de orkaan is gearriveerd. Anders is het te gevaarlijk door rondvliegende voorwerpen.

• Verlaat met een volle brandstoftank en voldoende proviand het orkaangebied en rijd landinwaarts.
• Rijd uit de baan van de orkaan.
• Hoe verder landinwaarts, hoe minder krachtig de orkaan wordt.
• Mijd de kuststreken, wees bedacht op overstroomde wegen. De laaggelegen gebieden achter de kust zullen in de meeste gevallen onderlopen. Ook riviergebieden zijn om dezelfde reden gevaarlijk. Blijf altijd boven het overstromingsniveau.
• Zoek altijd hoger gelegen oorden op.

Te voet

Blijf plat op de grond liggen, mocht u tijdens het overtrekken van de orkaan onverhoopt op open terrein verkeren.

• Ga eventueel in een greppel liggen, of zoek beschutting achter een rotspartij of bij een groep bomen, hoewel het laatste ook gevaarlijk kan zijn wanneer een boom omwaait of als er takken breken.
• Zoek eventueel al kruipend iets wat de volle windkracht kan opvangen en u relatief veilig houdt.
• Let op voor hekken, weilandpalen enzovoorts. Ze kunnen dodelijk zijn als ze door de wind worden meegesleurd.

In het oog van de orkaan

Bevindt u zich plotseling in het oog van de orkaan? Weet dan dat u de stilte voor de storm ervaart. Het geeft u enig respijt om veiliger oorden op te zoeken. De kern van de storm trekt 'langzaam' voorbij en is pakweg 30-60 kilometer in doorsnede. Het biedt wel een opmerkelijk natuurverschijnsel. U ziet boven u immers een heldere, blauwe lucht en ervaart een vrijwel complete windstilte. In de verte, rondom u, ziet u torenhoge wolkenmuren, waarvan er een steeds dreigender dichterbij komt. Blijf waar u bent, als het er veilig is, of zoek een betere plek op korte afstand indien u zich om welke reden dan ook in het open veld bevindt zonder enige beschutting. Vergeet overigens niet dat wanneer het oog is overgetrokken de orkaanwind uit de andere richting waait!

Lees verder

• Rijden op een overstroomde weg (wateroverlast)
• Onderweg met een bijna lege brandstoftank
• Als de bliksem je treft – feiten en fabels
• Windkracht op zee – van briesje tot storm
• Een vulkaanuitbarsting overleven: voortekenen en wat te doen