Het zonnestelsel: Saturnus

Saturnus is vanaf de zon gezien de zesde planeet van het zonnestelsel. Het is de een na grootste planeet en hij behoort tot de gasreuzen. Van binnen is de planeet vloeibaar en de buitenkant bestaat uit gas. Opvallend zijn de grote ringen die de planeet bezit en het is bijzonder is dat de ringen soms niet zichtbaar zijn. Op deze koude planeet vinden er grote stormen plaats en daardoor is er net zoals op Jupiter een grote vlek aanwezig. Saturnus heeft 62 manen waarvan sommigen niet te zien zijn vanwege het ringmateriaal.

Het zonnestelsel

Ook al is Saturnus vele malen groter dan onze aarde, het is slechts een klein onderdeel van het zonnestelsel. Het zonnestelsel bestaat uit de zon, die zo onvoorstelbaar groot is dat het 99,86% van de massa binnen het zonnestelsel inneemt en de hemellichamen binnen de invloedsfeer van de zon. Vanaf de zon gezien zijn Mercurius, Venus, aarde en mars de rotsplaneten en Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus de gasplaneten. Vanwege de grootte van de gasplaneten ten opzichte van de rotsplaneten, worden ze ook wel de gasreuzen genoemd. Vroeger behoorde Pluto tot het rijtje van de planeten, maar tegenwoordig voldoet Pluto niet meer aan de definitie van een planeet.

Algemeen

Saturnus staat tien keer verder weg van de zon dan de aarde, maar is ook tien keer zo groot. Op Jupiter na is het de grootste planeet binnen het zonnestelsel. In het jaar 1610 werd de planeet al gezien door Galilei en in 1655 werden de platte ringen ontdekt. Deze buitenplaneet is vernoemd naar de Romeinse god van de landbouw, Saturnus. Omdat wij vanaf de aarde de ringen steeds in een andere stand zien, lijkt het soms net of de planeet aan beide kanten over grote oren beschikt. Wij kunnen de ringen twee keer per Saturnusjaar vanaf de zijkant zien. Ook beschikt Saturnus over vlekken, net zoals zijn buurman Jupiter.

Basisgegevens:

• Afstand tot de zon: 1350 - 1510 miljoen kilometer
• Omlooptijd (jaar): 29,46 aardse jaren
• Rotatieperiode (dag): 10,62 uur
• Middellijn: 120.536 km/9,45 x aarde
• Oppervlaktetemperatuur: - 191 tot - 130 graden Celsius
• Aantal manen: 62
• Samenstelling dampkring: waterstof (96%), helium (3%), methaan (0,4%), ammoniak (0,01%), zwaar waterstof (0,01%) en ethaan (0,0007%)

De grote witte vlek

Omdat de rotatie van Saturnus snel is, zijn er grote stormen gaande op de onstuimige planeet. De Grote rode vlek op Jupiter kennen de meesten misschien wel. Het is een eeuwig durende storm. Saturnus heeft een grote witte vlek, die soms verdwijnt. Deze reusachtige vlek heeft de grootte van ongeveer tweederde deel van de aarde en raast met grote snelheid over Saturnus heen. De Grote witte vlek verschijnt ongeveer één keer in de dertig jaar, dat is ongeveer een Saturnusjaar.

Ringen

Net zoals de andere gasreuzen, beschikt Saturnus over ringen. Ze erg aanwezig als je naar de planeet kijkt. Toch zijn ze heel erg dun, want als je ze van opzij bekijkt, zijn ze niet zichtbaar. Voor het grootste deel bestaan de vele ringen uit bevroren water. Dit zorgt voor een glinstering in het zonlicht waardoor de ringen goed te zien zijn. De brokstukken waaruit de ringen ontstaan zijn kleine deeltjes, ter grootte van een zandkorrel tot de grootte van een huis. De ringen kunnen afkomstig zijn van een vroegere maan die te dicht bij de planeet in de buurt kwam, maar ook door een komeet die fragmenteerde toen hij de planeet te dicht naderde.

Zwaartekracht

Het is heel bijzonder dat er zich manen in het ringenstelsel van Saturnus bevinden. Met hun zwaartekracht vegen ze hun eigen baan schoon. Er zijn manen die samen met de ijsdeeltjes de ringen geconcentreerd houden, waarbij de ene maan net binnen een ring draait en een andere er net buiten. Er zijn ook manen die baanresonanties vertonen met ringdelen, waardoor er storingen in de zwaartekracht ontstaan, waardoor er stukken in het ringenstelsel worden leeg geveegd. Sommige kleine manen liggen zo diep in het ringenmateriaal verstopt, dat ze niet te zien zijn.

Waaruit bestaat Saturnus?

De samenstelling van deze planeet lijkt veel op die van Jupiter. De kern bestaat uit rotsachtig materiaal, met een mantel van vloeibaar metallisch waterstof. Daarna volgt een laag van moleculaire waterstof. Door de snelle rotatie is Saturnus naar de beide polen toe afgeplat. De atmosfeer bestaat bijna geheel uit waterstof en een klein deel uit helium. Een klein deel wordt ingenomen door methaan, waterdamp, ammoniak en ethaan. De aarde heeft een duidelijke scheiding tussen land, water en atmosfeer. Dit is bij Saturnus niet het geval. Daar gaan vloeibare lagen langzaam over naar gasvormen, zonder een duidelijke grens. De planeet heeft geen duidelijk oppervlak.

Lees verder

• Ons zonnestelsel: het ontstaan, de planeten en de zon
• Het zonnestelsel: Mimas (maan Saturnus)
• Jupiter: de grootste planeet binnen ons zonnestelsel
• Het zonnestelsel: Titan (maan Saturnus)